Từ những vụ án thi cử thời phong kiến nghĩ về chuyện hôm nay

Kỳ thi THPT năm nay đã chứng kiến nhiều sai phạm và có nhiều người phải vướng vào vòng lao lý. Trong lịch sử thi cử của Việt Nam cũng từng có nhiều vụ án nổi tiếng liên quan đến thi cử mà sử sách còn chép lại.

Vụ gian lận trường thi đầu tiên mà sử cũ ghi lại có lẽ là vụ xảy ra vào năm Quý Sửu Nhà Lê, niên hiệu Dương Đức thứ 2 (1673). Bấy giờ tại kỳ thi hương, Tham chính xứ Thanh Hoa (Thanh Hóa ngày nay) là Vũ Vĩnh Hồi cùng chú ruột là tiến sĩ Vũ Bật Hải “ăn tiền bạc, gửi gắm sĩ tử trong bốn kì thi”; Ngô Sách Dụ là Phủ doãn Phụng Thiên coi việc trường thi đã ngầm đem sách vở và văn cũ vào trường thi, cho người nhà viết thay quyển thi, trà trộn đưa vào chấm lấy đỗ, ăn tiền theo giá đã định trước. Việc bị phát giác. Cả Vũ Vĩnh Hồi và Ngô Sách Dụ đều bị tội đồ.

Cũng khóa thi đó, Lê Chí Đạo là Tham chính xứ Sơn Tây làm sai lệch trong việc thi khảo các sĩ tử, đem tất cả các quyển thi mới trúng cách (đủ tiêu chuẩn đỗ) được nêu tên vào bảng thi đỗ, lại cho nhiều sĩ tử gà văn cả 4 kì thi cho những người đi thi. Chí Đạo bị luận tội, phải bãi chức.

Một vụ gian lận nữa đó là vào năm Bính Tý nhà Lê, niên hiệu Chính Hòa thứ 17 (1696), Ngô Sách Tuân là hộ khoa Cấp sự trung được cử đi làm giám thí ở trường Thanh Hoa. Trước khi vào Thanh, Ngô Sách Tuân có đến yết kiến Tham tụng Lê Hy (người Thanh Hóa). Hy có nói với Sách Tuân rằng, quyển thi của các con mình được đóng bằng giấy Thanh Hoa cả, xin Tuân “lưu ý” hộ. Rồi Sách Tuân nghĩ trước đây có hiềm khích với Lê Hy, nay muốn nhân dịp này gia ơn cho các con ông ta để xóa mối hận cũ, bèn đưa riêng quyển thi của con Lê Hy cho khảo quan xem lại, lấy trúng cách. Khi ấy Đề điệu Ngô Hải biết chuyện nhưng giữ kín. Tuy nhiên, vụ việc bị Tham chính Phan Tự Cường phát giác, đưa ra triều thần bàn xét. Ngô Sách Tuân bị khép vào tội giảo (thắt cổ), Ngô Hải vì không thẳng thắn giữ phép nước bị bãi chức. Đây là vụ án trường thi duy nhất mà người mắc tội chính phải chịu án phạt cao nhất.

Đến thời nhà Nguyễn, vào năm Ất Dậu đời vua Minh Mạng (1825), bấy giờ Nguyễn Hữu Nghi là Hữu Tham tri bộ Hình và Hoàng Quýnh là Thượng bảo tự khanh được điều đến kiểm tra trường thi Nghệ An. Khi ấy, đốc học và một số quan lại các phủ huyện đã ghi tên những thí sinh là người thân quen của họ nhưng đã bị thi hỏng để đưa vào nội trường phê lấy đỗ. Những người được đỗ hương cống sau đó lại tập hợp để hát xướng, uống rượu và tổ chức đánh bạc. Nguyễn Hữu Nghi và Hoàng Quýnh biết chuyện đó nhưng không dám tâu báo lên. Vài tháng sau, trấn thần Nghệ An là Vũ Xuân Cần đem vụ việc tâu lên. Vua Minh Mạng giao cho triều thần bàn xét. Cuối cùng, vua dụ rằng: Nguyễn Hữu Nghi và Hoàng Quýnh quen thói làm càn, vậy giáng Nghi xuống làm chánh bát phẩm thư lại, Hoàng Quýnh thì cách chức, đày đi Quảng Bình cho gắng sức chuộc tội; các khảo quan nội trường và học quan cùng các quan phủ huyện vì chịu theo sai khiến đều bị giáng chức hay phạt khác nhau; các hương cống và sinh đồ đã hỏng thi mà được lấy đỗ đều bị đánh trượt; riêng Vũ Xuân Cần biết mọi chuyện sai nhưng vì để năm ba tháng sau mới tâu, cũng là có tội, vậy nên giáng làm Thiêm sự.

Thi cử là một việc hệ trọng của một quốc gia. Qua thi cử để tìm kiếm nhân tài cho đất nước đồng thời đó cũng là tạo sự công bằng cho mọi người. Tuy vậy, có nhiều người được giao trọng trách lớn lao ấy đã vì tình riêng mà làm thay đổi kết quả thi gây ra hậu quả xấu không chỉ cho bản thân mình mà còn cho cả xã hội. Khi những học trò không phải đạt được kết quả do chính khả năng mình mà qua sự gian dối thì khi ra trường sẽ đem đến nhiều hệ lụy cho xã hội. Giáo dục luôn được cả xã hội quan tâm, vì vậy qua các vụ án đã xảy ra mong rằng những người có trách nhiệm cần thấy được tầm quan trọng của thi cử với tương lai của cả một dân tộc, đất nước mà công tâm, khách quan để chúng ta không phải chứng kiến những vụ việc như đã xảy ra.

Mai Công Tình