(vhds.baothanhhoa.vn) - (VH&ĐS) Khu vực sông Mã là quê hương của nhiều nền văn hóa khảo cổ học có vị thế quan trọng trong dòng chảy của lịch sử dân tộc. Trong số những văn hóa khảo cổ hình thành, phát triển và tỏa sáng trên đôi bờ sông Mã, văn hóa Đa Bút là một trong những văn hóa khảo cổ có vị thế quan trọng trong thời đại đá mới ở Việt Nam và khu vực.

Tin liên quan

Đọc nhiều

Văn hóa Đa Bút chín mươi năm phát hiện và nghiên cứu

(VH&ĐS) Khu vực sông Mã là quê hương của nhiều nền văn hóa khảo cổ học có vị thế quan trọng trong dòng chảy của lịch sử dân tộc. Trong số những văn hóa khảo cổ hình thành, phát triển và tỏa sáng trên đôi bờ sông Mã, văn hóa Đa Bút là một trong những văn hóa khảo cổ có vị thế quan trọng trong thời đại đá mới ở Việt Nam và khu vực.

Văn hóa Đa Bút mang tên di tích khảo cổ học Đa Bút thuộc thôn Đa Bút, xã Vĩnh Tân, huyện Vĩnh Lộc, tỉnh Thanh Hóa. E.Patte là người đầu tiên đã phát hiện và khai quật di tích này vào năm 1926. Kết quả khai quật đầu tiên cho biết đây là dạng di tích Cồn vỏ nhuyễn thể - Cồn hến (Kjoken - modding) như kiểu “đống rác bếp”. Những di vật phát hiện đầu tiên như: Rìu đá, cuốc đá, bàn nghiền, chày nghiến, đồ gốm đã cho biết di tích này có niên đại đá mới.

Từ những năm 80 của thế kỷ XX, với một loạt các di tích kiểu Đa Bút được phát hiện, nghiên cứu thuật ngữ văn hóa Đa Bút mới được xác lập.

Khi phát hiện ra văn hóa Đa Bút, các học giả Phương Tây cho rằng, đây là di tích ngoài trời thuộc văn hóa Bắc Sơn, sau đó với những phát hiện mới về hậu kỳ đá mới ở Việt Nam, di tích này được xem như là giai đoạn nối giữa sơ kỳ và hậu kỳ đá mới. Sau những phát hiện và khai quật Cồn Cổ Ngựa, Gò Trũng, Bản Thủy làng Còng (Thanh Hóa) và các phát hiện ở Hang Sáo, Đồng Vươn (Ninh Bình), nhận thức về địa bàn phân bố và môi trường của văn hóa Đa Bút được nhận thức lại. Đến nay có thể khẳng định được địa bàn hoạt động của chủ nhân văn hóa Đa Bút không chỉ giới hạn ở châu thổ sông Mã thuộc tỉnh Thanh Hóa mà còn mở rộng đến phía Nam sông Đáy thuộc địa phận tỉnh Ninh Bình và tiến ra biển.

Di tích văn hóa Đa Bút trước đây chỉ được biết đến với kiểu di tích Cồn vỏ nhuyễn thể nước ngọt (Cồn hến) khác với dạng Cồn nước mặn. Đến nay đã biết đến các loại di tích Cồn cát ven biển (Gò Trũng), Cồn đất (Cồn Cổ Ngựa) và cả dạng hang động mái đá (Hang Sáo).

Sự phân bổ trên mặt không gian rộng từ vùng núi đến vùng đồng bằng, ven biển với nhiều loại hình di tích khác nhau đã cho thấy môi trường văn hóa đa dạng của văn hóa Đa Bút.

Thành tựu quan trọng của 90 năm phát hiện và nghiên cứu văn hóa Đa Bút không chỉ là phát hiện thêm các di tích, xác định được nội dung bước phát triển của văn hóa này mà quan trọng là ở chỗ đã nhận ra những đặc trưng cơ bản của văn hóa Đa Bút.

“Sự nảy sinh của đồ gốm đồng thời với sự hoàn thiện kỹ thuật mài là hai nét đặc trưng quan trọng nhất tạo nên bộ mặt của văn hóa Đa Bút” (Trần Quốc Vượng).

Nghiên cứu đồ gốm Đa Bút buổi đầu mới phát hiện và khai quật di tích này E.Patte đã cho rằng: người Đa Bút đã dùng khuôn đan để chế tạo đồ gốm. Các thực nghiệm của Viện khảo cổ học cho biết: Đồ gốm Đa Bút được tạo bằng kỹ thuật nặn khối, sử dụng hòn kê, bàn đập.

Đồ gốm Đa Bút đến giai đoạn cuối có sự phát triển về loại hình kỹ thuật, độ nung gốm cao hơn, các loại hoa văn và kiểu dáng phong phú hơn. Sự có mặt các loại đồ gốm mỏng, hoa văn đa dạng, xương gốm mịn hơn được xem là sự phát triển của kỹ thuật chế tạo đồ gốm.

Từ hai loại nguyên liệu được khai thác tại chỗ: Đá cuội và đá phiến, chủ nhân Văn hóa Đa Bút đã áp dụng kỹ thuật mài, cưa để tạo ra những loại công cụ thích hợp, đem lại hiệu quả cao.

Giai đoạn đầu, từ các hang động thung lũng tiến ra chiếm lĩnh vùng đồng bằng trước núi. Lúc đầu săn bắt và hái lượm còn chiếm vai trò chủ đạo nhưng đến giai đoạn cuối với việc chiếm lĩnh vùng ven biển, người Đa Bút đã có sự chuyển biến lớn trong đời sống. Kinh tế sản xuất nông nghiệp, thuần dưỡng động vật và khai thác biển khơi đã tạo nên bước chuyển, một quá trình đổi mới trên chặng đường phát triển của văn hóa Đa Bút. Đó là một quá trình tiến tới xác lập một nền kinh tế khác hẳn thời kỳ văn hóa Hòa Bình. Đa Bút là một văn hóa đá mới thuộc châu thổ trồng lúa nước mang sắc thái văn hóa biển. “Những biểu hiện đích thực của tính chất đá mới trong văn hóa Đa Bút rõ rệt nhất với trồng trọt và chăn nuôi - là hai thành phần cơ bản của văn hóa sản xuất nhân loại; Hơn nữa tính chất “đích thực” của nó còn là ở chỗ, tại đây đã tiến hành một nền nông nghiệp lúa nước với trâu bò - đặt cơ sở đầu tiên cho văn minh nông nghiệp, văn minh lúa nước Việt Nam. Đó chính là thành tựu cách mạng riêng biệt cho Việt Nam và Đông Nam Á” (Trần Quốc Vượng). Sự phát triển của văn hóa Đa Bút đã diễn ra phức tạp đa tuyến, nhiều chiều. Đến nay đã nhận ra một trục chính theo hướng Tây - Đông, phản ánh một quá trình mở rộng địa bàn cư trú vùng đồng bằng trước núi phía Tây đến tận sát bờ biển phía Đông - theo dòng chảy của sông Mã.

Từ một di tích khảo cổ học, đến nay văn hóa Đa Bút đã được phân thành các giai đoạn phát triển khác nhau.

Văn hóa Đa Bút có thể gọi là một phức hệ phát triển lâu dài từ sau văn hóa Hòa Bình đến cuối thời đại đá mới - mà thực chất là một quá trình “đá mới hóa” được thực hiện trong sự chuyển đổi môi trường từ các thung lũng đá vôi Hòa Bình và đã tạo nên một bước ngoặt lớn trong quá trình phát triển của tiền sử Việt Nam.

Trước đây, khi mới khai quật di chỉ Đa Bút, tài liệu nhân chủng ít nên vấn đề nhân chủng chỉ được nêu ra như là một thuyết về người Malanesien ở di chỉ này. Sau những phát hiện di cốt người ở các di tích thuộc văn hóa Đa Bút, nhất là sau phát hiện một loạt di cốt người ở di tích Cồn Cổ Ngựa, vấn đề nhân chủng của văn hóa này có thêm những tư liệu khoa học. Tài liệu mới đã cho biết: Chủ nhân văn hóa Đa Bút xưa rất gần với chủ nhân văn hóa Đông Sơn.

Nghiên cứu quá trình chiếm lĩnh châu thổ sông Mã của cư dân Đa Bút trong mối liên hệ giữa con người và môi trường có thể nhận ra mối liên hệ giữa văn hóa Đa Bút với quá trình kiến tạo châu thổ sông Mã và sự dao động của mực nước biển. Tài liệu địa chất và tài liệu khảo cổ học đã cho thấy sự biến đổi của môi trường trước biển tiến Holoceme trung và sự trở lại của cư dân Đa Bút khi biển lùi.

Mạnh Hà



 {name} - {time}

 Trả lời

{body}
 {name}- {time}
{body}

0 bình luận

Ý kiến của bạn sẽ được biên tập trước khi đăng. Vui lòng gõ tiếng Việt có dấu
Chia sẻ thông tin với bạn bè!
Tắt [X]