Lê Đình Cánh và "Dòng sông lục bát"

Nhà thơ Lê Đình Cánh sinh năm 1941, quê ở làng Mía, xã Xuân Tân, Thọ Xuân, Thanh Hóa. Ông nguyên là Phó Ban Văn nghệ, Đài Tiếng nói Việt Nam. Hơn 50 năm cầm bút với tính cách lặng lẽ, ngại phô trương, ông đã xuất bản in các tập thơ: "Đất lành" (1986), "Người đôn hậu" (1990), "Trời dịu" (2001), "Sông Cầu Chầy" (2015) và văn xuôi: "Vùng đất sẽ có tên" (Nxb Thanh Hoá, 1985), "Đường xuân" (Nxb Quân đội nhân dân, 2003 ), "Nắng Nghi Sơn" (Nxb QĐND, 2013) và "Miền chầu văn" (Nxb Hội Nhà văn, 2015)... Nhà báo, nhà thơ Lê Đình Cánh vừa qua đời hồi 6h00 ngày 5/3 (tức 29 tháng Giêng năm Kỷ Hợi) sau cơn bạo bệnh, hưởng thọ 79 tuổi.

Từ khá lâu, với thơ, với lục bát, Lê Đình Cánh đã có riêng vùng công chúng rộng lớn trên thi đàn đất nước. Dọc bến bờ xa chảy, với mạch nguồn thơ ấy, nhà thơ đã làm nên dòng sông thật rờn xanh, thật lung linh, đượm nồng nơi bến bờ lắng thấm.

Còn nhớ, từ những năm 1971, khi bài thơ "Một mình anh đi" trong chùm thơ được giải cuộc thi Báo viết về Thái Bình Văn nghệ của Lê Đình Cánh, câu thơ "Rõ ràng quê gạo là đây/ Lúa vào tận phố, lúa vây tận nhà..." được đẻ ra từ trực giác, từ cái nhỡn tiền đã làm nhiều người viết cảm phục sự phát hiện hết sức điển hình của thi nhân viễn khách.

Trong gia tài thơ lục bát, mô tả cái vô biên độ thuộc hiện thực của thế giới bên ngoài, phải nói, Lê Đình Cánh có khá nhiều câu thơ thật hay. Nhãn tự ở đây có từ cảnh hay sự? Hay từ hình thi, tâm thi được nhà thơ dẫn đến ngôn thi?

Giữa nhiều chiều trong mối liên hệ làm phát lộ những câu thơ thăng hoa ấy, Lê Đình Cánh bộc lộ nét mạnh, nét trội vượt ở một tầng nổi, ở khả năng quan sát. Ví như, câu thơ viết về người mẹ từ nhà quê lên tỉnh, vẫn mãi còn được nhiều người truyền nhớ: Lên thang chẳng dám bước dài/ Vào khu tập thể gặp ai cũng chào.

Dường như, làm nên phần hơn ở một phía cái nhìn Lê Đình Cánh, nhà thơ đượm nồng, tươi xanh, hóm và tinh tế này luôn ý thức bám chặt, luôn đẩy tới cái cốt lõi nhất, cái gốc rễ nhất của thơ. Đấy là, phần hơn, phần trội vượt khác, ở một tầng chìm sâu. Ở sự phát hiện. Sự khám phá. Sự thấm loang của chân trời thơ trong ý nghĩa sâu xa, vang động.

Không ồn ào, gân guốc, dọc hành trình, Lê Đình Cánh - nhà thơ của yêu say - luôn đi giữa ba dòng Thiên - Địa - Nhân mà ngắm nhìn, mà nhập hòa, mà con tim tự dào lên khúc hát. Có cảm giác, trời phú cho ông sức rung, sức ôm trùm đa chiều giữa nội tâm và ngoại giới. Những câu thơ mang vía hồn dân tộc, vía hồn đất đai, quê kiểng với bao nhiêu cảm thương, da diết. Những bâng khuâng, thương nhớ quặn lòng. Ở nhiều phía quan tâm, từ thế sự, đến nhân tình thế thái. Đến những cảnh huống giữa việc và người. Giữa người và cảnh, trong biến đổi, trong "ái - ố - hỷ - nộ"... Thơ Lê Đình Cánh để lại cái ám ảnh, cái mông lung của cõi hồn dễ thắt se, run rẩy:

Một thời bến lú, đò mê

Nơi thương thì có, nơi về thì không

Người về bến cũ ngoái trông

Đời người chảy ngắn. Đời sông chảy dài

Đấy là, khi đứng trước dòng sông với tiếng "Gọi đò". Còn đây là "Người về Bảo Lộc", trước bao nhiêu biến thiên của năm tháng cõi người:

Đất quê bay lỡ cánh cò

Sông quê chảy lỡ câu hò lứa đôi

Rồi:

Xe tơ từ thuở dại khờ

Luồn kim qua tuổi mắt mờ người ơi...

Từ tập thơ "Đất lành" đến "Sông Cầu Chầy", trên dòng trôi qua bao tháng năm rộng dài của tự sự. Tự sự để kể việc. Tự sự để tả cảnh, tả tình. Tự sự để tái tạo, sáng tạo. Tự sự để tìm ra tia sáng hồn mình..., người đọc luôn gặp Lê Đình Cánh, sẵn chứa trong tim một hồn thơ dễ vang chấn, trước bộn bề thời cuộc. Dễ lấp lánh qua những vỉa tầng va đập, để rồi, thi sĩ của độc đáo trong trực giác, sâu xa trong tư duy, phát kiến - thơ ông đi từ sự đến sự. Từ sự đến cảnh. Đến những cảnh huống từ "sự cảnh" ấy sinh ra. Có điều, qua cảm rung người viết, mọi sự kia chỉ còn là cái cớ. Nổi đấy, mà mờ đi. Để rồi, chỉ còn thấy sáng, thấy động cái hình hài của thi nhân trong suy tư, triết thuyết:

Ở rừng từng hát ru nhau

Lá trầu chị héo, quả cau em già

Đấy là nỗi niềm, thân phận. Và đây nữa, vẫn là tâm trạng ấy trong các mối quan hệ đan xuyên, trong nghệ thuật thơ đồng hiện giữa "cảnh - sự và tình":

Chốn quê vẹo cột vênh kèo

Ốc cam phận ốc lại đèo kiếp rêu.

Hoặc:

Mải lo cơm đủ áo lành

Còn đâu lúc rỗi để thành vọng phu.

Và:

Ơi người áo mũ cân đai

Nắm xương có xếp vào hai tiểu sành.

"Tình - Tinh - Sâu - Hóm", thơ Lê Đình Cánh đa mang, đa sầu muộn. Nhưng, thơ ông cũng thật trẻ, thật tươi xanh trong nhóm thi sĩ, ngự "chiếu hạng đệ nhất" thơ tình. Đấy là, khi đứng trước lứa đôi:

Chợ tình xa mấy cũng đi

Rơm khô tự cháy trước khi lửa kề

Tình yêu như thể chơi đề

Đợi con độc đắc lại về trắng tay

Đấy là, khi gặp Chí Phèo, Thị Nở:

Ả ngớ ngẩn, gã khùng điên

Khi tình yêu đến bỗng nhiên thành người

Đấy là, khi đến với "Lễ hội tắt đèn":

Cõi tình hạn hán từ lâu

Nghe cau căng nhựa, nghe trầu ứ men

Để rồi:

Bãi bờ nén tiếng, kìm hơi

Nghe bung dải yếm, nghe rời thắt lưng

Đấy là, khi với tình già:

Hẹn hò đi tập dưỡng sinh

Chiếu giường nhấp nhổm bình minh mỗi ngày

Và:

Đố ai hết nợ đàn bà

Để tôi cắt tóc bỏ nhà đi tu...

Quả tình, từ "Đất lành" đến "Sông Cầu Chầy" trong hành trình miệt mài, xoáy xiết, Lê Đình Cánh với "dòng sông lục bát", với công cuộc đào quặng, tìm vàng đã không gồng mình, bám lấy cái lạ, cái phá cách của trắc bằng, nhịp điệu, của những gì là hỏa mù, là phi nghĩa thi ca... Với trái tim giàu yêu thương, mê đắm, với sự quan tâm trước thế sự, trước cái đẹp cuộc đời, thơ Lê Đình Cánh thật vững và hay. Nhưng, lục bát của ông, nhiều bài hay ở bài; nhiều bài hay ở câu, và hay ở tâm thi, ở sự bùng nổ của ngôn ngữ, ở cái bất ngờ, cái lung linh ảnh hình, thi tứ.

Và, với một dòng sông thơ lục bát, Lê Đình Cánh có riêng vùng công chúng rộng lớn yêu say và cảm phục thơ ông.

Kim Chuông