Tập thơ ‘Giải mã’ và bản ngã thơ Nguyễn Minh Khiêm

(VH&ĐS) Tập Giải mã có hơn 60 bài thơ, được trình bày khá đơn giản. Thế nhưng, trái với vẻ ngoài khiêm tốn đó, mỗi một trang thơ khi được lật giở ra lại như chứa đựng cả một suối nguồn ngôn từ, chữ nghĩa.

Trong một lần trò chuyện văn chương, nhà thơ Nguyễn Minh Khiêm chia sẻ: Với người làm thơ, cần nhất là cá tính. Một tác phẩm dẫu hoa mĩ và trau truốt, đề cập đến những vấn đề, sự kiện mang tầm vóc lớn lao, nhưng không thể hiện được tính cách riêng của người viết thì khó có thể đọng lại lâu dài trong lòng độc giả.

Tập Giải mã có hơn 60 bài thơ, được trình bày khá đơn giản. Thế nhưng, trái với vẻ ngoài khiêm tốn đó, mỗi một trang thơ khi được lật giở ra lại như chứa đựng cả một suối nguồn ngôn từ, chữ nghĩa. Suối nguồn ấy không ngừng tuôn chảy dào dạt, mát trong, để Nguyễn Minh Khiêm chở con đò sáng tạo đi giải mã cuộc đời, giải mã chính mình với những góc nhìn mới lạ và sâu sắc.

Nguyễn Minh Khiêm không ngại tự bộc lộ nội tâm, trải lên trang giấy. Viết về bản thân, ông làm một cuộc phân thân ngoạn mục thành hai con người: Con người ý thức và con người thực thể. Con người ý thức, trong cái nhìn có phần khắt khe với con người thực thể, thảng thốt “Nhận ra mình là sản phẩm của nghệ thuật bonsai/ Kìm, kéo, thép, đinh định dạng khung hình/ Làm chim hót mà không thành giọng điệu/ Vỗ cánh bay trong vị ngọt miệng người”.

Cái tôi của Nguyễn Minh Khiêm giằng xé với những mặt mâu thuẫn đối lập. Con người biết chỉ trích dữ dội chính mình, biết làm những cuộc cách mạng để thanh tẩy, gột rửa, lột bỏ những xấu xa của bản thân ấy, có đôi khi lại nhút nhát, e dè đến đáng yêu.

Đi đến tận cùng những góc khuất nội tâm chính là bước đệm quan trọng để Nguyễn Minh Khiêm tiếp cận với góc khuất của những số phận quanh mình. Nhìn nhận bản thân nghiêm khắc bao nhiêu, thì khi nhìn cuộc đời, con mắt của nhà thơ lại độ lượng bấy nhiêu. Trong dòng chảy xô bồ của cuộc sống, có những số phận, những câu chuyện, những sự kiện bị rơi rớt lại, bị lãng quên. Ai đó có thể lướt qua tất cả những điều ấy một cách thản nhiên, vô tình và bàng quan, nhưng Nguyễn Minh Khiêm thì không. Ông tự níu mình lại, dùng câu thơ như một cánh tay nâng đỡ, sẻ chia và đồng cảm.

Viết về chiến tranh, nhiều người chọn viết về những chiến thắng vinh quang, những con người anh dũng. Nhưng Nguyễn Minh Khiêm dũng cảm chọn cho mình một lối đi gai góc hơn: Ông dồn hết tâm sức để viết về nỗi niềm và sự hy sinh lặng lẽ của những con người, những sự vật ít ai biết đến. Bài ca tri ân mà Nguyễn Minh Khiêm hát về họ là bài ca được cất lên từ sâu thẳm trái tim: “Chúng tôi hát cho một Hàm Rồng/Trong bao nhiêu gia đình/ Hà Nội, Thái Bình, Hải Dương, Thanh Hóa/Có chung ngày giỗ/Trong những gia đình không có người thờ tự/ Những người mẹ không bao giờ biết mình được tôn vinh là bà mẹ Việt Nam anh hùng/ Những người vì Hàm Rồng suốt đời mang thương tật/ Nhưng không là thương binh/ Không chế độ gì!/ Hát cho những mái đầu bạc phơ chờ đợi được làm dâu, làm vợ/Hát cho những cây gậy dò dẫm trên đường/ Chiều nào cũng đến bên cầu gọi tên đồng đội”.

Chiến tranh có góc khuất thì cuộc sống đời thường cũng vậy. Viết về mặt trái của làng quê trong thời kỳ đổi mới, ngòi bút của Nguyễn Minh Khiêm ám ảnh và day dứt với hàng loạt câu hỏi truy vấn: “Mặt làng được trang sức bằng nhiều kiểu dáng bê tông/ Bê tông chạy từ trong buồng thông ra nghĩa địa/ Buổi trưa không dám bước ra đường/Cổng ngõ như nung/Làng của tôi ơi/ Bao nhiêu chiếc cày được đẽo giữa đường/ Bao nhiêu ếch kêu dưới vũng tre ngâm/Bao nhiêu bông hoa không được cắm vào bình/ Bao nhiêu chiếc chổi đào ao/ Bao nhiêu diều hâu bị gà con cắn cổ?”

Một dấu ấn khác lạ mà Nguyễn Minh Khiêm để lại trong tập thơ Giải mã, đó cách tư duy của ông về thời gian. Những bài thơ thường phản ánh trạng thái thời gian đồng hiện. Cảm thức thời gian trong Nguyễn Minh Khiêm thường rất dữ dội, gợi lên nhiều liên tưởng về sự kỳ vĩ và huyền bí của buổi hồng hoang: “Tôi là mảnh thiên thạch vỡ ra từ cõi ông cha định dạng/ Thiên hà lột xác nơi hang động đầy vỏ sò, vỏ ốc, đóng dấu lên mặt đất bằng đôi chân tõe ngón”.

Sẽ là thiếu sót nếu đề cập đến tính bản ngã của Nguyễn Minh Khiêm trong tập thơ Giải mã mà không nói đến đặc trưng riêng biệt về nghệ thuật, cách thức sử dụng ngôn ngữ của tác giả. Hầu hết các bài thơ trong tập thơ này đều khá dài với những câu thơ có cấu trúc chắc, khỏe.

Nguyễn Minh Khiêm đặc biệt ưa thích sử dụng những câu lặp. Các cấu trúc lặp này xuất hiện dày đặc trong thơ của ông, tạo nên những đoạn thơ với tầng tầng, lớp lớp ngữ nghĩa xếp chồng lên nhau: “Mỗi con chữ vang lên một tiếng nói riêng/ Mỗi con chữ căng một cánh buồm/ Mỗi con chữ tạo nên một vết nứt/ Mỗi con chữ một hòn quặng lần đầu phát hiện”. Ngôn ngữ được ông biến hóa, sắp xếp trái với trật tự thông thường, tạo nên những câu thơ mới lạ, đầy ám ảnh. Thơ ông sử dụng nhiều đại ngôn gợi mở sự kỳ vĩ, to lớn, bất tận, với những ngân hà, mê cung, những tư duy, ám chỉ.. ; đồng thời sử dụng nhiều động từ, tính từ mang tính biểu cảm mạnh; trích dẫn nhiều điển cố, điển tích…

Nếu nói sáng tác thơ là cày ải trên cánh đồng chữ nghĩa, thì hẳn nhiên, Nguyễn Minh Khiêm là một người cày cần mẫn và chăm chỉ. Mỗi trang thơ của ông đều thể hiện sự công phu trong lựa chọn ngôn từ. Và bản thân ông cũng chưa bao giờ giấu giếm khát vọng muốn lật mở cả tâm hồn, trí tuệ để dâng hiến cho cuộc đời những vần thơ hay.

Người xưa có câu “Thiên lý tàng trâm” - Vượt đường xa ngàn dặm có thể tìm thấy những điều quý giá. Ngoài 60 tuổi đời, sức sáng tạo và lòng đam mê thơ ca của Nguyễn Minh Khiêm vẫn còn cuồn cuộn chảy. Trong những tác phẩm đã, đang và sắp sửa ra đời của ông, hẳn không ít“tàng trâm” sẽ xuất hiện, hay còn ẩn giấu ở cuối con đường thiên lý của thơ ca.

Nguyễn Minh Thúy