Để văn nghệ truyền thống “sống” trong thời đại công nghệ số

Trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0 phát triển mạnh mẽ, thị hiếu thẩm mỹ và giải trí của giới trẻ ngày càng nghiêng về xu hướng hiện đại. Việc các loại hình văn nghệ truyền thống độc đáo của địa phương, dân tộc như hò sông Mã, hát chèo, tuồng, hát xẩm, khặp, xường... thu hút giới trẻ và “sống” được trong thời đại 4.0 trở thành một bài toán đòi hỏi sự đổi mới trong cách tiếp cận mà vẫn không đánh mất bản sắc.

Thành viên Câu lạc bộ dân ca và hát chèo khu phố Đà Ninh (phường Đông Sơn) tập luyện phục vụ biểu diễn.

Trước thực trạng trên, ngành văn hóa, thể thao và du lịch cùng các đơn vị, địa phương và các câu lạc bộ, những người yêu văn nghệ truyền thống đã có nhiều đổi mới, ứng dụng công nghệ số trong bảo tồn và phát huy văn nghệ truyền thống.

Hơn 10 năm nay, Câu lạc bộ dân ca và hát chèo phố Đà Ninh (phường Đông Sơn) đã âm thầm giữ gìn “hồn cốt” văn hóa truyền thống, lan tỏa tình yêu văn nghệ truyền thống trong cộng đồng. Câu lạc bộ được thành lập từ những người cao tuổi có chung tình yêu với văn nghệ truyền thống. Bao năm nay, các ông, các bà luôn hăng say luyện tập, dàn dựng các tiết mục chèo và điệu múa. Bà Nguyễn Thị Thanh, thành viên Câu lạc bộ cho biết: “Các thành viên thường xem video dân ca và chèo trên mạng sau đó cùng cho ý kiến, bàn bạc, thống nhất xây dựng tiết mục, dàn dựng các điệu chèo cổ và làm mới các làn điệu chèo, dân ca cho câu lạc bộ. Các tiết mục chèo, dân ca của câu lạc bộ được quay video đăng lên mạng tạo sự lan tỏa trong cộng đồng”.

Với tình yêu dành cho văn nghệ truyền thống, các thành viên câu lạc bộ còn luôn trăn trở về thực trạng thế hệ trẻ không đam mê hát chèo, hát dân ca, mà chỉ thích nhảy, múa hát hiện đại. Lo sợ văn nghệ truyền thống bị mai một, các thành viên câu lạc bộ đã lan tỏa các làn điệu dân ca, chèo đến các thành viên gia đình trong cuộc sống hằng ngày và các thế hệ trẻ trong địa phương thông qua các chương trình văn nghệ của các hội đoàn thể. Các tiết mục do câu lạc bộ đảm nhận thường xen kẽ với các tiết mục hiện đại của thanh niên, tạo nên sự kết nối tự nhiên giữa truyền thống và hiện đại. Qua đó, những làn điệu truyền thống được thế hệ trẻ tiếp cận một cách nhẹ nhàng và sinh động, giúp khơi dậy tình yêu với văn nghệ truyền thống của thế hệ trẻ.

Để bảo tồn văn hóa của người dân tộc Dao, tại xã Cẩm Thạch, Trung tâm Xúc tiến Du lịch và Văn hóa, Điện ảnh Thanh Hóa đã tổ chức tập huấn, hướng dẫn người dân thành lập và hoạt động câu lạc bộ diễn xướng dân gian dân tộc Dao thu hút khoảng 20 người tham gia sinh hoạt. Câu lạc bộ đã phục dựng, biểu diễn và ghi hình nhiều tiết mục đặc sắc như múa bát, múa rùa, hát giao duyên... Những video này được chia sẻ lên mạng xã hội, góp phần lan tỏa nét văn hóa độc đáo của dân tộc Dao.

Chủ nhiệm Câu lạc bộ diễn xướng dân gian dân tộc Dao Triệu Thị Thu Mai cho biết: “Mỗi lần biểu diễn chúng tôi đều ghi hình. Bà con rất hào hứng vì cảm thấy mình đang góp phần giới thiệu văn hóa dân tộc ra bên ngoài, không còn bó hẹp trong phạm vi làng bản”.

Nhận thức rõ vai trò của văn nghệ truyền thống là một loại “tài nguyên mềm” trong phát triển văn hóa, du lịch và quảng bá hình ảnh địa phương, Trung tâm Xúc tiến Du lịch và Văn hóa, Điện ảnh Thanh Hóa đã phối hợp với các địa phương tổ chức các chương trình tập huấn, hướng dẫn về lĩnh vực văn hóa, phục dựng và phát huy giá trị của văn hóa, văn nghệ truyền thống. Thông qua các buổi tập huấn, cán bộ trung tâm đã triển khai nội dung các chủ trương, đường lối, chính sách và các chương trình, đề án bảo tồn và phát huy văn hóa, văn nghệ truyền thống. Qua đó, tuyên truyền, vận động người dân hăng hái tham gia các hoạt động văn hóa, văn nghệ tại địa phương và tích cực truyền dạy văn hóa, văn nghệ truyền thống cho thế hệ trẻ.

Để văn nghệ truyền thống có đất “sống” và những người yêu văn hóa truyền thống được sống với niềm đam mê của mình, trung tâm thường xuyên tổ chức các chương trình liên hoan, hội diễn, chương trình văn hóa - du lịch như: Liên hoan văn hóa các dân tộc tỉnh Thanh Hóa; Liên hoan Văn nghệ dân gian - Phiên chợ vùng cao cho đồng bào các dân tộc trong tỉnh... Đặc biệt, đã tích cực tham gia các hội diễn, liên hoan toàn quốc với mong muốn tri ân những nghệ nhân, người yêu văn hóa, văn nghệ truyền thống, khuyến khích, động viên những người yêu văn hóa truyền thống tiếp tục truyền dạy, đóng góp cho sự phát triển bền vững của văn hóa. Đồng thời, giới thiệu quảng bá những giá trị đặc sắc của văn hóa xứ Thanh đến với các dân tộc, địa phương khác.

Xác định số hóa di sản là giải pháp quan trọng để văn hóa, văn nghệ truyền thống được gìn giữ và phát huy giá trị trong thời đại 4.0, trung tâm đã thực hiện ghi hình, livestream các chương trình liên hoan, hội thi văn nghệ dân gian, văn nghệ truyền thống trên fanpage của trung tâm và trên các nền tảng mạng xã hội. Đồng thời, các loại hình văn nghệ truyền thống khi được phục dựng, trình diễn sẽ được quay video và đăng tải trên website của trung tâm. Các clip không chỉ giúp lưu giữ nghệ thuật mà còn tiếp cận, thu hút được giới trẻ.

Giám đốc Trung tâm Xúc tiến Du lịch và Văn hóa, Điện ảnh Thanh Hóa Nguyễn Thị Mai Hương cho biết: “Để nghệ thuật truyền thống sống được trong lòng công chúng hiện đại, cần tạo ra những không gian biểu diễn gần gũi, gắn với đời sống. Đồng thời, cần kết nối giữa trình diễn nghệ thuật truyền thống với các hoạt động quảng bá văn hóa, du lịch và điện ảnh. Từ đó, văn hóa, văn nghệ truyền thống không chỉ là giá trị tinh thần mà còn trở thành tài nguyên, sản phẩm văn hóa đặc sắc góp phần phát triển kinh tế địa phương. Cùng với đó, việc giữ gìn và phát huy giá trị văn nghệ truyền thống không chỉ dừng lại ở sân khấu hay các dịp lễ hội, mà cần được “số hóa” - đưa lên nền tảng mạng xã hội, để tiếp cận được với giới trẻ và cộng đồng rộng lớn hơn”.

Để văn nghệ truyền thống sống bền vững trong thời đại 4.0, cần có sự hỗ trợ mạnh mẽ hơn từ các cấp, ngành, nhất là trong việc tổ chức các sân chơi, hoạt động định kỳ cũng như tạo điều kiện để các nghệ nhân hăng say hoạt động và truyền dạy cho thế hệ trẻ, lực lượng có vai trò then chốt để bảo vệ bản sắc văn hóa dân tộc trong quá trình hội nhập.

Bài và ảnh: Thùy Linh