Theo quả còn bay lên trời Pù Luông

Sáng se lạnh, giữa thung lũng Lặn Trong, xã Pù Luông, những quả còn ngũ sắc bay vọt lên nền trời xanh, lao thẳng về phía vòng tròn đỏ rực treo trên ngọn tre cao. Với đồng bào Thái, ném còn không chỉ là trò vui ngày hội, mà còn là một nghi lễ phồn thực của cư dân văn minh lúa nước. Quả còn như hạt giống đầy ắp ước vọng sinh sôi, vòng tròn là bầu trời, là mặt trời, mặt trăng, là vòng âm dương giao hòa, mở ra mùa vụ mới, năm mới an lành cho bản mường.

Từ bản Poọng đến Ca Me thuộc xã Hồi Xuân, men theo những con dốc ngoằn ngoèo vào đến bản Lặn Trong, Lữ Quốc Dũng - chàng trai Thái tuổi đôi mươi và thiếu nữ Trịnh Thị Khánh Linh - một du khách đến từ phường Hạc Thành, đứng lặng người trước sân hội. Trên bãi cỏ xanh, cây tre cao vươn thẳng giữa nền núi đá, vòng tròn bọc vải đỏ rung nhẹ trong gió. Mỗi lần quả còn rời tay, tua ngũ sắc xoè rộng, vẽ một vệt màu rực rỡ giữa trời, trong tiếng trống, tiếng chiêng, tiếng reo hò của cả bản.

Các bạn trẻ háo hức tham gia trò chơi ném còn.

Hôm nay, có mặt ở bản Lặn Trọng, không chỉ có bà con trong bản, người trong xã, mà còn có cả du khách từ nơi khác, cả khách nước ngoài kéo về xem hội. Trẻ con chân trần, cụ già chống gậy, thanh niên váy áo đẹp nhất quây tròn quanh sân cỏ. Tiếng loa vang gọi người về hội, cờ ngũ sắc đung đưa, mùi khói bếp, mùi cỏ non quyện trong sương sớm. Trong vòng tay cộng đồng ấy, trò ném còn trở thành nhịp tim của ngày hội xuân giữa núi rừng.

Không gian diễn ra trò chơi ném còn ở bản Lặn Trọng, xã Pù Luông.

Trò chơi bắt đầu bằng còn vòng. Từ một khoảng cách nhất định, trai gái, thanh niên, cả những bác trung niên, cao niên xếp hàng. Mỗi người nắm lấy đoạn dây cuối, quay người cho quả còn lấy đà rồi tung mạnh về phía vòng tròn đỏ trên ngọn tre. Quả còn được bà Hà Thị Ham, người am hiểu về văn hóa Thái ở bản Lặn Trong tự tay chuẩn bị trao cho đôi bạn trẻ Quốc Dũng và Khánh Linh ném thử. Quả còn bay vọt lên không trung, sượt qua mép vòng, gỡ nhẹ mảnh vải đỏ trong tiếng ồ tiếc nuối. Người trong bản tin rằng, ném trúng vòng là điềm may cho cả năm: mùa màng bội thu, gia súc khỏe mạnh, gia đình ấm no.

Bà Hà Thị Ham thị phạm kỹ thuật ném còn cho dân bản và du khách.

Trong quan niệm phồn thực của cư dân lúa nước, quả còn với vô số hạt giống bên trong tượng trưng cho sự sinh sôi. Vòng tròn trên cao gợi hình mặt trời, mặt trăng, bầu trời che chở, vòng tuần hoàn bất tận của vũ trụ. Khoảnh khắc quả còn xuyên qua tâm vòng là hình ảnh giao hòa trời đất, âm dương, mở đường cho sự sống tiếp tục tuôn chảy.

Những người tham gia ném còn được chia làm 2 đội, trung tâm là cột treo vòng tròn.

Khi nhịp trống đổi, ném còn chuyển sang “còn xai”, phần đông tiếng cười nhất. Thanh niên chưa vợ, chưa chồng được chia thành hai hàng nam nữ đứng đối diện nhau. Ban đầu, quả còn được tung qua tung đại trà, bên ném bên đón trong tiếng hò reo. Rồi như có một lực hút vô hình, những cặp “ưng bụng” tự tìm đến nhau, chàng trai chỉ ném về phía một cô gái, cô gái cũng chỉ đợi quả còn từ một người. Ai bắt trượt để quả còn rơi xuống đất, người ấy phải “tạ ơn” bằng chiếc khăn piêu, vòng bạc, chiếc khăn mới. Những món quà nhỏ trở thành sợi dây níu chân, để sau hội chàng trai có lý do tìm đến nhà cô gái “xin lại”, mở ra những câu chuyện dài hơn. Quả còn, từ một trò chơi, trở thành chiếc cầu se duyên âm thầm của bản mường.

Du khách nước ngoài trải nghiệm trò chơi ném còn cùng dân bản.

Trên sân cỏ, hàng chục cánh tay cùng vươn lên, hàng chục ánh mắt cùng dõi theo một quả vải nhỏ bé. Ném còn không còn là cuộc thi ném trúng - ném trượt của vài cá nhân, mà là khoảnh khắc cộng đồng cùng chia sẻ một niềm tin. Tin vào hạt giống trong quả còn, tin vào vòng tròn trên đầu cây tre, tin rằng trời đất sẽ đoái hoài tới những lời cầu chúc rất đời, lúa đủ ăn, trâu bò không ốm, cha mẹ khỏe, con cháu khôn lớn. Chính giây phút cả bản cùng ngước nhìn một điểm trên trời ấy, bản mường trở nên gắn bó hơn, tin cậy hơn. Trò chơi dân gian, nhờ vậy là chất keo văn hóa giữ mọi người lại gần nhau.

Ném còn, với biểu tượng quả còn, vòng tròn, là lớp trầm tích tín ngưỡng phồn thực của cư dân văn minh lúa nước còn in đậm trong đời sống người Thái xã Pù Luông. Ngày hôm nay, trò chơi ấy không chỉ hiện diện trong những ngày lễ lớn như Xến bản xến mương, Tết cổ truyền, mà còn dần trở thành một đặc sản văn hóa gắn với du lịch cộng đồng. Mỗi mùa hội, mỗi đường còn bay lên nền trời Pù Luông là một lần câu chuyện về văn hóa Thái được kể lại cho du khách. Và chừng nào vẫn còn những người trẻ vẫn tự hào kể lại ý nghĩa của trò chơi, chừng đó ném còn vẫn tiếp tục sống - vừa trong ký ức bản mường, vừa trong ký ức của những người lữ khách tìm đến Pù Luông để nghe tiếng trống hội và ngước nhìn một quả còn nhỏ bé bay lên trời.

Trong ngày hội của bản, không chỉ có ném còn, du khách còn được trải nghiệm khua luống, đánh cồng chiêng.

Giữa sân hội, không ít chiếc điện thoại giơ cao. Là những người sử dụng mạng xã hội thường xuyên, các bạn trẻ như Quốc Dũng và Khánh Linh cũng tranh thủ chụp chụp ảnh, quay video những đường còn bay; lũ trẻ cười rúc rích khi xem lại hình mình ném hụt. Trong thời đại mà mọi thứ có thể được “vuốt qua” trên màn hình, những clip ngắn về hội ném còn ở Pù Luông trở thành “cửa ngõ” đưa du khách đến gần hơn với văn hóa Thái. Trò chơi không chỉ sống trên sân cỏ bản Lặn Trong, mà còn xuất hiện trong các chương trình trải nghiệm, tour du lịch cộng đồng, như một “điểm nhấn” không thể thiếu khi nhắc tới Pù Luông.

Chiều muộn, hội ném còn kết thúc. Cây tre giữa sân được hạ xuống, vòng vải đỏ, vàng gấp lại cẩn thận, chờ mùa hội năm sau. Vài quả còn sờn tua, dính bùn đất nằm lăn trên sân, nhưng quả còn Dũng và Khánh Linh mang theo được bà Hà Thị Ham treo trên xà nhà, ngay cạnh khung cửi. Sợi dây vải nối giữa tay bà - người đã đi qua bao mùa hội - với tay Dũng, Khánh Linh - những người trẻ lớn lên cùng internet, điện thoại thông minh. Giữa hai đầu sợi dây, quả còn lấp lánh những hạt giống, những lời cầu chúc, cả nỗi lo và niềm hy vọng về việc giữ được trò chơi của bản mường trong vòng quay hối hả của đời sống.

Bá Phượng