Tiến hóa diễn ra xung quanh chúng ta

Dù ít hay nhiều, dù ở dưới góc độ hay lĩnh vực nào thì vấn đề tiến hóa luôn là đề tài hấp dẫn với nhiều sử gia, nhà khoa học tên tuổi. Với tiến sĩ đại học Oxfor - Matt Ridley cũng không ngoại lệ. Trong cuốn sách “Dòng chảy tiến hóa”, Matt Ridley mang đến cho bạn đọc góc nhìn mới về thuyết tiến hóa tổng quát và cơ hội chiêm nghiệm bản chất của sự đổi mới và không ngừng phát triển.

Thuyết tiến hóa tổng quát nói rằng mọi thứ không bất biến. Sự thay đổi của chúng là tiệm tiến nhưng không thể lay chuyển. Chúng cho thấy tiến trình cố hữu. Sự lưu truyền đi kèm với biến đổi; chúng cho thấy tính thử và sai; sự kiên định có chọn lọc. Táo bạo và đầy thử thách, tác giả Matt Ridley nỗ lực tìm hiểu về sự tiến hóa của vũ trụ, sự tiến hóa của đạo đức; sự tiến hóa của sự sống; sự tiến hóa của gen; đến cả tìm hiểu ở cả lĩnh vực “khó nhằn” hơn như sự tiến hóa của văn hóa; sự tiến hóa của kinh tế...

Không quá hàn lâm, cũng không quá dài dòng, mỗi phần tìm hiểu chỉ trên dưới hơn 10 trang, tác giả đã lập luận sắc bén dựa trên các nghiên cứu của các nhà khoa học theo dòng lịch sử ở mỗi lĩnh vực. Điều đáng nói là sau mỗi luận điểm nghiên cứu về sự tiến hóa ở từng lĩnh vực, tác giả Matt Ridley thường đặt ra câu hỏi: liệu có thật vậy không? Nghĩa là tác giả không cố tình áp đặt các luận điểm như cách hiển nhiên mà nó phải vậy. Dữ kiện và thông tin chỉ là những điểm neo để người đọc tự luận giải. Và cuối cùng ở những điều kiện phù hợp, tiến hóa theo góc độ nghiên cứu của tác giả luôn có nhịp điệu riêng của nó, không phụ thuộc bởi ý chí của một nhóm người nào.

Tìm hiểu về một chủ đề khá thú vị: Sự tiến hóa của tâm trí, tác giả đã phát hiện: Có một nghịch lý cố hữu trong việc coi ý thức và ý chí tự do là những thứ xuất hiện và phát triển từ vật chất vô tri vô giác, đó là nó làm cho tính siêu việt và niềm tin vào linh hồn trở nên dễ giải thích và chân thật hơn. Bản thân niềm tin vào ý chí và linh hồn bất tử đã xuất hiện như những hệ quả tiến hóa của cách bộ não thay đổi. Đây là một ý tưởng thỏa mãn hơn nhiều so với quan niệm cho rằng linh hồn và ý chí là những thứ có thật nhưng không có lịch sử và không có dấu vết về gốc gác. Đúng là tìm hiểu về thế giới bên trong, cả ở góc độ vật chất và tinh thần, ở yếu tố ảnh hưởng, các điều kiện tác động và tiến hóa, luôn là chủ đề thú vị hấp dẫn nhiều nhà nghiên cứu ở lĩnh vực tâm lý học. Và cho đến nay, sự tiến hóa ấy diễn ra ở nhịp điệu nào vẫn là câu hỏi còn bỏ ngỏ với tất cả chúng ta.

Matt Riddley thách thức quan niệm định sẵn của con người hiện đại về sự tiến hóa và phát triển của vạn vật, hé lộ một thế giới mà những đổi mới nở rộ từ trí tuệ tập thể của nhân loại. Từ sự phức tạp của gen cũng như tâm trí con người đến sự rộng lớn của nền kinh tế toàn cầu hay mạng internet, tác giả đã chứng minh rằng mỗi hệ thống, phát minh hay khái niệm tự tiến hóa một cách tiệm tiến bằng quá trình thử và sai.

Mục đích của cuốn sách cuối cùng theo như lời tác giả đó là dẫu có thể đưa ra những tin xấu và tin tốt; nhưng cơ bản những tin tốt vẫn khiến con người ta tin vào sự phát triển đi lên đầy tốt đẹp.

Những thay đổi tiệm tiến, không thể lay chuyển, không thể tránh khỏi sẽ mang lại cho chúng ta những cải thiện về vật chất và tinh thần, giúp cuộc sống của con cháu chúng ta giàu có hơn, khỏe mạnh hơn, hạnh phúc hơn, thông minh hơn, trong sạch hơn, tử tế hơn, tự do hơn, bình yên hơn và bình đẳng hơn. Không chủ đích nói ra, song cuối cùng, bất kỳ một công trình nghiên cứu chân chính nào cũng đều lan tỏa niềm tin, sự tích cực và cổ vũ tất cả chúng ta về một tương lai tốt đẹp. Dẫu tiến hóa có nhịp điệu riêng của nó thì biến số của nó vẫn cơ bản đều phụ thuộc vào nỗ lực hành động của con người. Matt Ridley không chỉ ra dòng chảy tiến hóa để con người thêm lo sợ mà chính là “vẽ nên khuông nhạc”, còn các nốt nhạc ở tương lai đều do chúng ta chủ động điền vào. Đó thực sự là giá trị nhân văn mà cuốn sách đã mang lại khi bạn đọc tìm hiểu và thưởng thức.

Mạc Danh