Nghe chuyện lịch sử thế giới qua 6 thức uống

Lịch sử thế giới đâu chỉ được viết nên bằng những lý luận cao siêu về tiến hóa, vận động địa chất, xung đột giai cấp, hình thành hay sụp đổ của các thể chế chính trị, qua quá trình hình thành các nền văn minh... Đôi khi, chúng ta tiếp cận lịch sử thế giới từ những mẩu chuyện, từ sự hình thành và phát triển của những điều tưởng như rất thường, rất vụn... lại vỡ vạc, thu nhận được nhiều điều bổ ích, lý thú... Như cái cách mà Tom Standage viết nên cuốn sách “Lịch sử thế giới qua 6 thức uống” (2022, Nhà Xuất bản Dân trí liên kết Huy Hoàng Bookstore).

Từng theo học kỹ thuật và máy tính tại Đại học Oxford, Tom Standage hiện là Phó Tổng Biên tập tờ The Economist và biên tập viên tờ The World Ahead. Ông cũng là cây viết của nhiều tờ báo và tạp chí khác, như: The New York Times, Daily Telegraph... Trong quá trình hoạt động, ông đặc biệt quan tâm đến ý nghĩa văn hóa và lịch sử công nghệ. Ông cũng hoạt động trong nhiều lĩnh vực, là thành viên ban nhạc, một tay trống, chuyên gia về rượu... Có lẽ, chính việc sở hữu những năng lực của một chuyên gia hòa cùng tâm hồn một người nghệ sĩ đã khiến Tom Standage có một góc nhìn, cách tiếp cận lịch sử thế giới rất riêng, vừa gần gũi lại không kém phần thú vị, vừa học thuật mà không kém “chất thơ”.

Bia, rượu vang, rượu mạnh, cà phê, trà và Coca-Cola - 6 loại thức uống quen thuộc ấy nói được với độc giả điều gì về lịch sử thế giới? Hẳn rằng, nhiều độc giả ban đầu tiếp cận với cuốn sách bởi sức hấp dẫn, gợi sự tò mò từ cái tiêu đề. Nhưng tin tôi đi, cái tiêu đề ấy không phải chiêu thức câu view thường thấy, đó là sự chỉ dẫn, một bảo chứng cho sức hấp dẫn của nội dung cuốn sách trải đều trên gần 400 trang sách, tập trung ở 6 chương chính. “Cuốn sách đưa chúng ta ngược dòng thời gian khám phá những cánh đồng ngũ cốc mênh mông ở Lưỡng Hà và Ai Cập, vườn nho bạt ngàn nơi thành Rome, những đồi cà phê trù phú ở Ả Rập cùng sự phổ biến rộng rãi của trà Trung Quốc và cuối cùng là sự lên ngôi của Hoa Kỳ cùng với nước giải khát Coca - Cola”.

Qua bao cuộc bể dâu của lịch sử, các loại thức uống lần lượt thịnh hành vào những thời điểm, nơi chốn và văn hóa khác nhau, từ các làng mạc thời kỳ Đồ Đá đến những phòng thiết yến thời Hy Lạp cổ đại hay những quán cà phê của thời đại Khai sáng... Mỗi loại thức uống trở nên phổ biến khi đáp ứng được môt nhu cầu cụ thể hay tương ứng với xu thế lịch sử; trong một số trường hợp, nó còn ảnh hưởng đến dòng chảy lịch sử theo những cách không ngờ.

Sau quá trình công phu nghiên cứu, tác giả đưa ra nhận định: Thức uống có mối liên hệ gần gũi với dòng chảy lịch sử hơn là những gì thường được ghi nhận và có tác động lớn hơn lên tiến trình đó. Để hiểu được những hệ quả của việc ai uống cái gì, tại sao uống và họ lấy thức uống ấy từ đâu đòi hỏi sự giao thoa giữa các lĩnh vực rời rạc hoặc thậm chí không liên quan: lịch sử nông nghiệp, triết học, tôn giáo, y học, công nghệ và thương mại. Sáu loại thức uống trong cuốn sách này đề cập đến sẽ thể hiện sự tương tác phức tạp giữa các nền văn minh khác nhau và sự kết nối lẫn nhau giữa các nền văn hóa trên thế giới.

Đó là cách mà người ta khám phá ra bia đến khi nó trở thành loại thức uống quan trọng, “thấm qua đời” người dân Ai Cập và Lưỡng Hà từ khi sinh ra đến lúc chết đi. Theo dòng thời gian, dẫu bia không còn được dùng làm hình thức thanh toán, và người ta cũng không còn chào nhau bằng cách nói “bánh mì và bia”, ở nhiều nơi trên thế giới, người ta vẫn xem bia là thức uống của người đi làm... Mối liên hệ giữa bia và tình thân ái, không giả tạo vẫn không thay đổi, bia là thức uống chung. Dù là ở các làng mạc thời kỳ đồ đá, các sảnh tiệc Lưỡng Hà, hay các quán bar, quán pub hiện đại, bia mang con người đến với nhau ngay từ buổi hừng đông văn minh.

Nâng ly rượu vang để thấy được cả những chiều sâu văn hóa sóng sánh, để trong hơi men tìm đến với văn hóa Hy Lạp, biết thêm về cách thưởng thức thức uống tuyệt vời này. Những phong tục Hy Lạp như uống rượu vang được các nền văn hóa khác xem như đáng học hỏi. Thế nên những chuyến tàu chở rượu vang Hy Lạp chở luôn cả văn minh Hy Lạp, phát tán văn minh ấy khắp miền Địa Trung Hải và còn xa hơn nữa, mỗi lần một vò rượu văn hóa. Rượu vang thay thế bia trở thành thức uống ăn minh và cao sang nhất, vị thế đã được duy trì từ đó đến nay do rượu gắn liền với những thành tựu tri thức của Hy Lạp cổ đại.

Lịch sử hình thành và phát triển của cà phê cho bạn đọc những hiểu biết, cái nhìn rất khác về loại thức uống hấp dẫn này - “thức uống của lý trí”. Vượt lên trên hương thơm quyến rũ, hương vị đặc biệt trong cảm nhận của giác quan, cà phê còn là thức uống mà thông qua đó người ta gặp nhau để bàn luận, biểu lộ, trao đổi ý tưởng và thông tin... Với mối liên hệ lịch sử của cà phê với lý trí, mạng lưới và sự sáng tạo, có gì ngạc nhiên khi một trong những trung tâm văn hóa cà phê hiện nay, quê hương của chuỗi cà phê Starbucks, cũng là nơi một số công ty phần mềm và internet lớn nhất thế giới đặt trụ sở?

Sự vươn lên mạnh mẽ của thức uống Coca - Cola không đơn thuần là sự thăng hoa của hương vị, “bùng nổ cảm xúc” mà đó thực sự phản ánh sức mạnh của công nghiệp, truyền thông, toàn cầu hóa...

Đọc cuốn sách “Lịch sử thế giới qua 6 thức uống”, bạn đọc không chỉ được tận hưởng hương vị bia; đắm chìm trong sự sang trọng, kích thích của những ly rượu vang, rượu mạnh; sự đê mê trong “thức tỉnh” của những ly cà phê; sự tinh tế của trà và sảng khoái của Coca-Cola... mà còn được hiểu biết thêm về lịch sử - văn hóa thế giới qua từng thời kỳ, giai đoạn lịch sử. Để rồi cuối cùng, câu hỏi tiếp tục được đặt ra: Thức uống nào đại diện cho tương lai? Sau tất cả, “thức uống giúp con người tiến bước đầu tiên trong quá trình phát triển của mình” lại cũng chính là thức uống “quyết định tương lai của nhân loại”. Lịch sử thức uống đã quay về chính nguồn cội của nó - đó là nước. Cuộc sống thú vị bởi những điều xoay quanh nó luôn ẩn chứa nhiều điều khiến ta bất ngờ, thích thú: “Một ly đồ uống trong tay mình chứa đựng cả một câu chuyện nhân gian”.

Hoàng Linh