Vì sao lại ví “cãi nhau như mổ bò”?

Bài Cãi nhau như mổ bò (saigonocean.com) tác giả Lại Thị Mơ viết: “Hồi nào tới giờ tôi cứ nghe người ta nói cãi nhau như mổ bò. Thật tình sống ở thành phố, chưa bao giờ tôi được chứng kiến cảnh mổ bò như thế nào, nên cũng không hiểu tại sao khi mổ bò phải cãi nhau. Chắc là cãi nhau dữ lắm nên người ta mới ví như vậy”.

Bài VFF cãi nhau như mổ bò (Báo Lao Động năm 2012) viết: “Điều ghi nhận đầu tiên tại hội nghị là cãi nhau “như mổ bò” bởi người nói có, người nói không, chẳng ai chịu ai...”, “...người này vừa nói xong, người kia giơ tay xin “phản pháo”, cứ như “mổ bò” làm nóng hội nghị ngay từ phút đầu”.

Vậy, sao lại gọi là: Cãi nhau như mổ bò? Các nhà biên soạn từ điển đều giải thích chung chung là “cãi nhau ầm ĩ, ồn ào”. Còn tại sao lại ví von như vậy, thì chưa thấy sách nào giải thích.

Thực ra, để hiểu được nghĩa đen, chúng ta phải đặt câu thành ngữ đang xét vào hoàn cảnh kinh tế - xã hội thời xưa.

Trước đây, trâu bò được nuôi để lấy sức kéo chứ không phải lấy thịt (Con trâu là đầu cơ nghiệp; Lo trẻ mùa hè không bằng lo bò què tháng sáu - Tục ngữ). Trâu, bò đem mổ thịt phần lớn là trâu bò già, loại thải, không còn khả năng cày kéo, sinh sản nữa.

Nếu mổ lợn, mổ gà hay thịt con chó, là việc trong phạm vi gia đình, họ hàng, thì mổ trâu mổ bò lại là việc lớn, việc của cả làng. Vì mổ trâu, bò vốn không phải là việc thường xuyên, nên kẻ lành nghề “tay dao tay thớt” cũng rất ít. Công việc này sẽ được thực hiện bởi dăm bảy người tạm gọi là biết việc, với sự phụ giúp của một số người khác. Càng đông người tham gia, càng xảy ra tình trạng “chín người mười ý”. Bởi vậy việc ầm ĩ, cãi cọ chuyện thường diễn ra ngay từ lúc bắt đầu công việc. Đến khi lột da, xẻ thịt con vật xong, thì già trẻ trong làng cũng xúm đen xúm đỏ, vòng trong vòng ngoài ồn ào, ầm ĩ.

Xưa kia, thực phẩm vô cùng khan hiếm. Cá thịt rất ít khi xuất hiện trong bữa ăn thường ngày (Thịt cá là hương hoa, tương cà là gia bản - Tục ngữ). Thế nên, hầu như không có bộ phận nào của con trâu, con bò bị bỏ đi. Lời tục ngữ Cứt cá còn hơn lá rau, Thịt thối còn hơn muối bùi không hẳn là lối nói hoàn toàn ngoa dụ của dân gian. Các loại cứng như xương bai, xương ống được đập vỡ ra để lấy tủy hoặc ninh xương đã đành, người ta còn ăn cả da trâu, da bò. Thậm chí khi da bò đã được đem đi bưng trống, những miếng vụn rơi ra từ phần da lạng mỏng, cũng được các cụ dồn lại để “chế” thành món nhắm, gọi là cho có tí “chất thịt”!

Bởi vậy, khi làng mổ con bò, ai cũng muốn kiếm được một phần thịt, hay ít ra là một chút xương xẩu. Thịt loại ba, hay xương da, lòng bò, lá sách... là những thứ rẻ mà ngon, nên luôn có nhiều người tranh nhau mua. Nếu là bò già, gầy yếu của HTX, được mổ để chia phần cho các xóm, thôn thì việc tranh cãi, thắc mắc càng quyết liệt, ồn ào như vỡ chợ.

Ấy chính là nghĩa đen của Cãi nhau như mổ bò.

Theo đây, thành ngữ Cãi nhau như mổ bò thường được dùng với hàm ý chê: cãi nhau ầm ĩ, ồn ào, người này chưa dứt lời đã bị người kia vặc lại, chẳng ai chịu ai; ai cũng cho rằng mình đúng.

Ngày nay, trâu bò không còn nuôi lấy sức kéo, mà chủ yếu để lấy thịt. Bên cạnh nghề chuyên mổ lợn, cũng có thêm nghề chuyên mổ trâu bò, với nhiều công cụ hỗ trợ. Một nhóm ba bốn người lành nghề có thể giết mổ được vài ba con trâu bò trong một đêm, mà không gây ồn ào. Chuyện cãi cọ, tranh nhau mua bán, chia phần cũng không còn, do nguồn thực phẩm không còn khan hiếm như xưa. Bởi vậy Cãi nhau như mổ bò (dị bản Cãi nhau như mổ trâu mổ bò) là câu thành ngữ mà nghĩa đen của nó không còn đúng với hiện tại nữa; trong khi nghĩa bóng vẫn được sử dụng rộng rãi trong giao tiếp hàng ngày.

Hoàng Tuấn Công