Về làng Phượng Lĩnh

Nằm cạnh sông Lèn, bên cạnh điều kiện thuận lợi trong việc được cung cấp nước cho đồng ruộng, thì người dân thôn Phượng Lĩnh, xã Đông Thành cũng gặp không ít những khó khăn.

Di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh - nghè làng Phượng Lĩnh.

Sách Lịch sử Đảng bộ và Nhân dân xã Đồng Lộc (1945-2015), NXB Lao động, 2020 và Lý lịch di tích nghè làng Phượng Lĩnh, cho biết: Phượng Lĩnh là một trong những làng có lịch sử lâu đời của xã Đồng Lộc (nay là xã Đông Thành). Làng hình thành từ thế kỷ XVII, lúc đầu mới khai hoang lập ấp có 20 - 25 hộ với 80 khẩu. Tương truyền rằng có một người đến khai phá đầu tiên không rõ họ tên, thời gian sau ông thấy mệt mỏi rồi bỏ đi nơi khác. Sau đó một số hộ đến tiếp tục khai hoang và ngụ lại. Họ lập làng dọc theo núi Phượng từ Đông sang Tây vì thế mà người ta gọi là làng Núi. Sau một thời gian, làng được đổi tên là Nhân Sơn. Cuối thế kỷ XVII, làng tiếp tục đổi tên thành Đồng Yên (còn được gọi tắt là làng Yên). Tên làng Phượng Lĩnh chính thức có từ đầu thế kỷ XIX. Lại nói về núi Phượng, truyền thuyết kể rằng, ngày xửa ngày xưa vào một buổi sáng mùa xuân có 2 con chim cùng bay đến đất này. Tuy nhiên, khi con chim trống hạ xuống thì chờ mãi không thấy chim mái đâu. Từ đó trở đi, người dân đặt tên là núi Phượng phần vì gắn với hình ảnh chim Phượng, phần do trí tưởng tượng phong phú của người dân mà thấy ngọn núi giống hình chim phượng.

Nói về làng xưa kia, ông Nguyễn Văn Tạo, người chuyên viết văn sớ ở làng đồng thời là người viết gia phả họ Nguyễn, cho biết: Làng Phượng Lĩnh có 2 xóm: Đông Lĩnh và Tây Lĩnh, giữa làng có nghè và đình. Dù địa thế sơn thủy hữu tình, song nơi đây quanh năm ngập nước nên các dòng họ đến rồi đi là chuyện bình thường. Sau Cách mạng Tháng Tám đến nay, làng có 9 dòng họ sinh sống cộng cư, gồm: Nguyễn, Lê, Phí, Mai, Trịnh, Đào, Hoàng, Trần, Bùi...

Cùng với các làng trong xã, người dân Phượng Lĩnh luôn có tinh thần đoàn kết để chống lại thiên tai, địch họa, giữ gìn bờ cõi địa vực của mình. Trong cuộc kháng chiến chống Pháp, một số người dân trong làng đã xuống xã Ba Đình (thuộc huyện Nga Sơn trước đây) giúp nghĩa quân của Phạm Bành lập căn cứ khởi nghĩa. Bên cạnh đó, người dân Phượng Lĩnh còn có truyền thống hiếu học. Đến nay, dân làng còn kể lại các câu chuyện xung quanh nhà nho yêu nước Phí Văn Huân, Cai Vận, Nguyễn Văn Xưởng – người tham gia vào tổ chức thanh niên Phan Anh. Sau Cách mạng Tháng Tám các ông Đào Mạnh Yêm, Nguyễn Văn Quang là những người có công tham gia diệt “giặc dốt”. Giai đoạn đất nước hòa bình, nhiều thanh niên trong làng đã đi học đại học, cao đẳng...

Trong nghè còn lưu giữ nhiều bức sắc phong các triều vua ban cho thần Cao Sơn đại vương - Thành hoàng làng Phượng Lĩnh.

Thêm một điều mà người dân Phượng Lĩnh rất tự hào đó là mặc dù quá trình đô thị diễn ra rất mạnh mẽ nhưng làng luôn nỗ lực bảo tồn, gìn giữ giá trị văn hóa. Những con ngõ nhỏ với những viên đá xếp chồng lên nhau, những bức tường rong rêu, những chiếc giếng cổ sâu thăm thẳm, nước trong và ngọt... Tất cả họa nên vẻ đẹp thanh bình của một làng quê.

Bà Nguyễn Thị Hương, người có 12 năm trông coi nghè làng, cho biết: Xưa kia, người làng khi giới thiệu về ẩm thực của quê hương thường đọc câu ca: “Rượu ngon mắm tép làng Yên/ Đến đây chàng nhớ đừng quên ngày về”. Còn nay, chúng tôi tự hào là người dân của làng duy nhất trong xã một năm có tới 2 lễ hội lớn. Đó là lễ kỳ phúc vào ngày mùng 6 tháng Giêng và lễ rước nước (cầu mưa) tổ chức vào ngày mùng 6 tháng 6 âm lịch. Vào những ngày đó, người dân tụ tập về nghè làm các bước cúng thần nước, có thuyền giấy thả sông, rồi rước nước từ sông Lèn về nghè dâng lên Thành hoàng làng. Sau đó là tổ chức các trò chơi, môn thi như: ca hát, kéo co, leo cầu phao, ném bóng, ném vòng cổ vịt...

Nghè được xây dựng cùng với quá trình hình thành làng Phượng Lĩnh. Sách “Lịch sử Đảng bộ và Nhân dân xã Đồng Lộc” ghi lại sự kiện người dân đi xin sắc phong và di hiệu của thần Cao Sơn đại vương về lập nghè thờ. Qua hơn 400 năm, đến nay nghè còn lưu giữ được 15 đạo sắc, tuy nhiên một số đã bị rách nát do mối mọt và thời gian. Đặc biệt, năm 2010, nghè làng Phượng Lĩnh đã được công nhận di tích lịch sử cấp tỉnh. Nghè làng tọa lạc theo phần đầu con phượng với thế thượng sơn, hạ thủy.

Một trong số 3 chiếc giếng cổ còn lại của làng.

Nằm ở vùng trũng, xung quanh là ao hồ, kênh mương nên cuộc sống của người dân từ trước đến nay khá vất vả. Hầu hết mọi người làm nông nghiệp, song lại luôn nơm nớp lo sợ ngập lụt. Trước chỉ trồng được lúa 1 vụ, nhờ việc tiến hành cải tạo đất và thay đổi cơ cấu giống cây trồng nên hiện nay đã cấy được hai vụ lúa.

Ông Lê Văn Trọng, trưởng ban công tác mặt trận thôn Phượng Lĩnh, xã Đông Thành, cho biết: Hiện thôn có 332 hộ/1.227 nhân khẩu. Ngoài sản xuất nông nghiệp, phần lớn người trẻ lựa chọn đi làm việc ở các công ty. Vì thế thu nhập bình quân đầu người trong những năm gần đây tăng cao đáng kể, đã đạt khoảng 55 triệu đồng/năm. Tuy vậy, người dân vẫn còn nhiều lo âu vì từ đầu năm đến nay, mỗi khi có cơn bão hoặc hoàn lưu bão, làng lại chìm trong biển nước. Hệ thống kênh mương xuống cấp, hư hỏng nặng vì thế nước không thể thoát được, gây ảnh hưởng đến đời sống người dân.

Bài và ảnh: Kiều Huyền