Con tằm lặng lẽ buông tơ

Mang trong mình nỗi trăn trở thường trực về việc giữ nghề, Nghệ nhân Ưu tú Thiên Hương đã nhiều năm bền bỉ theo chân các bậc thầy là những nghệ nhân dân gian, tiếp nhận sự truyền trao chân truyền và quyết tâm đi đến cùng con đường nghệ thuật mà cha ông để lại.

Ảnh: NVCC

Nghệ nhân dân gian ưu tú Thiên Hương sinh năm 1975 tại xã Hoằng Phượng, Hoằng Hóa, trong một gia đình có truyền thống lâu đời về nghệ thuật dân gian. Gánh hát của ông Cố Tình từng vang danh một thời, quy tụ nhiều người thân trong dòng họ, tạo nên một không gian nghệ thuật thấm đẫm tiếng hát, lời ca.

Trong bối cảnh ấy, Thiên Hương lớn lên cùng những câu hát ru dân gian, những làn điệu mộc mạc theo chị từ thuở nằm nôi, lặng lẽ bồi đắp nên một tâm hồn nghệ sĩ rất sớm. Khi vừa nói thạo, cô bé Thiên Hương đã có thể ngân nga những câu chèo đầu tiên.

Chèo cũng là loại hình nghệ thuật đầu tiên chị được tiếp cận và theo học một cách bài bản. Tuy nhiên, ca trù mới thực sự là con đường chị lựa chọn để gắn bó lâu dài, dành trọn tuổi thanh xuân và tâm huyết cống hiến.

Ảnh: NVCC

Thi đỗ vào trường Văn hóa Nghệ thuật Thanh Hóa, nay là Trường Đại học Văn hóa, Thể thao và Du lịch Thanh Hóa, nhưng vì hoàn cảnh gia đình khó khăn, Thiên Hương không thể theo học như mong muốn.

Rời giảng đường khi cánh cửa học tập vừa mở ra, chị chọn cho mình một lối đi khác để tiếp tục gắn bó với nghệ thuật. Vừa mưu sinh bằng nhiều công việc khác nhau, chị vừa tự học, tự rèn luyện ca trù bằng tất cả niềm say mê. Sự bền bỉ ấy dần được các nghệ nhân ca trù ở Thanh Hóa ghi nhận. Chị được các bậc tiền bối tin tưởng, truyền dạy, chỉ bảo từng làn hơi, nhịp phách.

Từ quá trình tự học kết hợp học nghề một cách nghiêm cẩn, giọng ca của Thiên Hương ngày càng hoàn thiện, trở thành một ca nương có nghề, có tên tuổi.

Ảnh: NVCC

Không dừng lại ở ca trù, Thiên Hương tiếp tục mở rộng con đường nghệ thuật của mình. Chị tự học hát xẩm, chầu văn và trau dồi kỹ năng hát chèo, với mong muốn hiểu sâu, nắm chắc và góp phần giữ gìn các loại hình nghệ thuật dân gian truyền thống. Với chị, mỗi làn điệu dân gian không chỉ là kỹ thuật biểu diễn, mà còn là ký ức văn hóa cần được nâng niu, trao truyền.

Những nỗ lực bền bỉ ấy đã góp phần đưa các điệu hát dân gian trở lại đời sống đương đại, để nghệ thuật truyền thống không bị lãng quên giữa nhịp sống hiện đại. Năm 2019, chị được phong tặng danh hiệu Nghệ nhân dân gian ưu tú, ghi nhận cho hành trình cống hiến thầm lặng nhưng bền bỉ.

Ảnh: NVCC

Hiện nay, Nghệ nhân Ưu tú Thiên Hương là trưởng nhóm xẩm “Hương đồng nội”, quy tụ 10 nghệ nhân tâm huyết. Nhóm được thành lập với mục tiêu gìn giữ và đưa nghệ thuật hát xẩm đến gần hơn với công chúng hôm nay. Trong các chương trình biểu diễn, kể cả những tiết mục cá nhân, Thiên Hương luôn chủ động lồng ghép các làn điệu xẩm một cách tự nhiên, chừng mực, để người nghe có thời gian cảm nhận, thấu hiểu và dần yêu mến bộ môn này.

Ít ai biết rằng, phía sau những hoạt động biểu diễn và truyền dạy ấy là nỗi trăn trở thường trực của người nghệ nhân dành trọn đời cho nghệ thuật truyền thống. Với Nghệ nhân Ưu tú Thiên Hương, nỗi lo lớn nhất hiện nay không chỉ nằm ở việc giữ xẩm trong đời sống đương đại, mà còn ở ca trù, loại hình nghệ thuật chị gắn bó sâu nặng suốt nhiều năm. Ca trù vốn là bộ môn đòi hỏi sự hòa quyện chặt chẽ giữa giọng ca và tiếng đàn, nhưng thực tế cho thấy lực lượng người chơi nhạc cụ ngày càng thưa vắng, thậm chí đến nay đã thiếu hẳn nghệ nhân đàn đáy, khiến việc thực hành và truyền dạy ca trù gặp không ít trở ngại.

Theo NNƯT Thiên Hương, sự đứt gãy trong đội ngũ nghệ nhân đàn không chỉ làm khó người biểu diễn, mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng kế tục của ca trù. Khi lớp nghệ nhân kế cận chưa kịp hình thành, nguy cơ mai một dần trở nên hiện hữu. Chính vì vậy, chị luôn canh cánh trách nhiệm duy trì hoạt động biểu diễn, truyền dạy và lan tỏa tình yêu ca trù, như một cách níu giữ sự sống cho loại hình nghệ thuật tinh tế và kén người nghe này.

Không chỉ biểu diễn và truyền dạy trong cộng đồng, nghệ nhân Thiên Hương còn tham gia giảng dạy nghệ thuật truyền thống cho các em nhỏ kém may mắn, trong đó có những học sinh khiếm thị. Từ những buổi học giản dị đến các cuộc thi, từ những phần thưởng đạt được đến sự trưởng thành trong từng tiết mục biểu diễn của các em, tất cả đều là minh chứng cho tâm huyết của người nghệ sĩ luôn đau đáu với việc giữ lửa nghệ thuật dân gian.

Âm thầm và kiên trì trên con đường đã chọn, Nghệ nhân Ưu tú Thiên Hương hiểu rõ hành trình gìn giữ và phát huy nghệ thuật truyền thống còn nhiều thử thách phía trước. Dù vậy, chị vẫn vững tin vào lựa chọn của mình. Với chị, chỉ cần không dừng lại thì sớm muộn cũng sẽ đến đích. Bằng tình yêu nghề sâu nặng và sự bền bỉ không mệt mỏi, Nghệ nhân Ưu tú Thiên Hương mong muốn có thêm nhiều người cùng chung tay, để những giá trị văn hóa, nghệ thuật truyền thống tiếp tục được nuôi dưỡng và lan tỏa trong đời sống hôm nay.

Minh Quyên