Đất làng Đường Thôn - Đa Lộc

Nằm bên hữu ngạn sông Cầu Chày, làng Đường Thôn, Đa Lộc xã Thiệu Quang (trước đây thuộc xã Thiệu Giang) có lịch sử lập làng từ khá sớm. Vượt lên khó khăn thiên nhiên khắc nghiệt, người dân nơi đây đã cùng nhau nỗ lực dựng xây đời sống, vun đắp nên những giá trị văn hóa tinh thần được gìn giữ qua những thế hệ.

Di tích kiến trúc nghệ thuật đình Đa Lộc.

Ngược dòng lịch sử, hai làng Đường Thôn, Đa Lộc trước đây vốn thuộc các tổng khác nhau. Theo sách Lịch sử Đảng bộ và phong trào cách mạng xã Thiệu Giang, vào thời nhà Nguyễn, làng Đường Thôn thuộc tổng Hải Quật; làng Đa Lộc thuộc tổng Mật Vật. Sau Cách mạng Tháng Tám, Đa Lộc thuộc xã Chùy Giang và Đường Thôn thuộc xã Cổ Bi. Đến năm 1947, xã Chùy Giang, Cổ Bi sáp nhập thành xã Chùy Giang. Và đến năm 1953, làng Đường Thôn, Đa Lộc thuộc xã Thiệu Giang. Hiện nay, hai làng thuộc xã Thiệu Quang.

Căn cứ theo thần phả và những dấu tích còn lưu truyền, người dân địa phương tin rằng, vùng đất bên hữu ngạn sông Cầu Chày cách đây từ cả nghìn năm đã có con người đến sinh sống. Trong đó, Đường Thôn là một trong những làng có lịch sử lập dựng sớm nhất.

Trước tên gọi Đường Thôn, làng còn được biết đến với tên gọi Đường Lâm, Nho Lâm (làng Nho), Lâm Thôn. Những người dân từ Cổ Hiểm phường đã đến đây lập nên xóm làng. Truyền thuyết lập làng đến nay còn được kể lại, vào thế kỷ VIII - đầu thế kỷ thứ IX, Trạng nguyên Khương Công Phụ người Cổ Hiểm phường (tức làng Tường Vân) khi du ngoạn qua đây, thấy hữu ngạn sông Cầu Chày có vùng đất rộng, bằng phẳng nhưng còn hoang vắng, ông đã tổ chức đưa người dân đến đây sinh sống, lập làng. Để nhắc nhớ về nguồn cội, người dân đã đặt cho nơi đây là Cổ Bi phường. Đến thời nhà Lý, tướng quân Lê Phụng Hiểu khi qua vùng đất này, thấy dân tình đói khổ, ông đã xin với nhà vua ban cho Cổ Bi phường 600 mẫu ruộng của làng Đàm Xá. Nhờ đó, cuộc sống người dân từng ngày no đủ, khấm khá. Từ Cổ Bi phường dần phát triển thành các làng nhỏ, trong đó có Đường Thôn.

So với Đường Thôn, làng Đa Lộc có lịch sử lập dựng muộn hơn. Căn cứ theo gia phả các dòng họ còn lưu giữ, làng Đa Lộc được hình thành cách ngày nay khoảng 600 năm. Bấy giờ, có đôi vợ chồng quê phía Bắc khi đến đây thấy đất đai tốt tươi, phong cảnh hữu tình, lại có sông Cầu Chày thuận tiện cho giao thông nên đã dừng lại lập nghiệp. Sau đó, có ông Trịnh Hữu đến đây sinh sống. Về sau, có thêm người họ Lê, Phạm từ đất Phú Ninh tổng Hải Quật đến ở; họ Phạm từ Đông Lỗ xuống... Đất lành chim đậu, qua thời gian, người dân các nơi về Đa Lộc mỗi ngày thêm đông, cùng nhau quần cư xây dựng xóm làng. Đầu thế kỷ XIX, thời nhà Nguyễn, làng được biết đến với tên gọi Đa Lộc.

Sông Cầu Chày từ thượng lưu chảy qua nhiều làng xã, trước khi hòa dòng vào sông Mã, sông Cầu Chày có khoảng 5km chảy qua các làng của xã Thiệu Quang (xã Thiệu Giang cũ). Đáng nói, dù sông Cầu Chày không lớn song do lòng sông cắt sâu, nhỏ hẹp, độ dốc thấp, khi mưa lũ từ vùng thượng lưu đổ về, đến vùng hạ lưu thì ứ đọng, gây nên tình trạng lụt lội. Bình thường, lòng sông rộng chỉ khoảng 100m, nhưng khi vào mùa nước lũ có thể rộng lên đến 400m. Cũng bởi vậy mà dòng sông này thường gây nên tình trạng lụt lội, thậm chí vỡ đê, cuốn trôi đi nhiều tài sản, hoa màu của người dân sinh sống bên sông.

Dẫu vậy, vượt lên khó khăn, những thế hệ người dân nơi đây đã bám đất, nỗ lực khắc phục khó khăn, đấu tranh với thiên nhiên khắc nghiệt để dựng xây nên xóm làng. Từ vùng đất thường xuyên bị lũ lụt đe dọa, với sự chịu thương chịu khó, người dân Đường Thôn đã biến nơi đây thành những cánh đồng phì nhiêu, lúa tươi tốt. Cho đến nay, dân làng Đường Thôn vẫn tự hào khi nhắc đến câu ca: “Nhiều bông làng Đọ/ Lắm lúa làng Đàng” hay “Nhà chúa lắm vàng/ Làng Đàng lắm lúa” (làng Đàng - tức làng Đường Thôn).

Văn bia được lưu giữ tại đình Đa Lộc.

Cùng với nỗ lực mưu sinh, người dân làng Đường Thôn còn chung tay vun đắp, xây dựng các công trình kiến trúc, văn hóa giàu giá trị. Trước đây ở Đường Thôn có sự hiện hữu của nhiều công trình kiến trúc gắn liền với đời sống tín ngưỡng tâm linh của người dân. Là đình làng; đền thờ Ngũ vị Đại vương. Cuối làng có chùa thờ Phật.

Giống như Đường Thôn, Đa Lộc cũng có nhiều công trình kiến trúc văn hóa. Nổi bật còn lại đến ngày nay là đình làng nơi thờ nhị vị Thành hoàng làng Cao Minh Quảng Đức và Uy Minh Hoàng Đức. Trải qua thời gian với nhiều lần trùng tu, đình làng Đa Lộc đến nay vẫn giữ được vẻ đẹp kiến trúc cổ kính giữa không gian văn hóa làng xã. Dẫn chúng tôi thăm đình làng, ông Lê Xuân Bắc, Bí thư chi bộ, trưởng thôn Đa Lộc, cho biết: “Đình làng Đa Lộc là không gian thiêng, cũng là tài sản quý giá được các thế hệ người làng gìn giữ. Tại đình làng hiện còn lưu giữ nhiều hiện vật bằng đá như rùa, văn bia. Năm 2023, với tấm lòng hướng về nguồn cội, người dân làng Đa Lộc đã chung tay đóng góp kinh phí tôn tạo hậu cung đình khang trang. Đến nay, đình làng Đa Lộc vẫn là không gian sinh hoạt văn hóa cộng đồng của người dân. Hằng năm, vào ngày rằm tháng Giêng, người dân Đa Lộc lại tề tựu đông đủ về đình tổ chức lễ hội truyền thống rộn ràng và ý nghĩa”.

Bão dữ vừa đi qua, mưa lớn nhiều ngày khiến sông Cầu Chày nước lũ dâng cao, những làng quê bên dòng sông nhỏ mà dữ dằn như Đường Thôn, Đa Lộc cũng đang oằn mình vượt qua thiên tai, khắc phục thiệt hại. Và tôi nhớ đến dáng vẻ tất tưởi cùng chia sẻ mộc mạc của Bí thư chi bộ, trưởng thôn Đa Lộc: “Tổ tiên chúng tôi suốt bao đời nay đã gắn bó với vùng đất này, đã chứng kiến, vượt qua bao đận thiên tai mà vẫn bám trụ, dựng xây xóm làng. Thiên tai dẫu khắc nghiệt nhưng đó là quê mình, ai cũng thấy vất vả để rồi rời đi thì ai ở lại xây dựng quê hương. Lớn lên, sống giữa tình làng nghĩa xóm, chứng kiến cả những nhọc nhằn của đất và người nơi đây, lại càng thêm thương quý quê nhà” n

Bài viết có tham khảo, sử dụng nội dung trong sách Lịch sử Đảng bộ và phong trào cách mạng xã Thiệu Giang, Nxb Thanh Hóa, 2016.

Bài và ảnh: Khánh Lộc