Đền thờ vị nhân sĩ đất Việt chinh phục khoa cử Trung Hoa

Ở xã Định Thành (Yên Định) có một hiền nhân từng chinh phục khoa cử Trung Hoa, ông là Khương Công Phụ - Trạng nguyên duy nhất của đất Việt trên cố đô Trường An xưa.

Đền thờ Khương Công Phụ nằm trên địa bàn thôn Tường Vân, xã Định Thành (Yên Định), là nơi thờ Trạng nguyên Khương Công Phụ (731 - 805) tự Khâm Văn - vị nhân sĩ đã vượt qua hàng ngàn cây số sang kinh đô nhà Đường đọ sức cùng các anh tài Trung Quốc thời bấy giờ. Ảnh: Trung Lê

Theo sử sách, hai anh em Khương Công Phụ và Khương Công Phục được cha Khương Công Định cho rèn thi phú từ nhỏ, trong đó người anh Khương Công Phụ có thiên tư tuyệt vời, sức học khiến thầy dạy kinh ngạc, chẳng mấy chốc đã thông tỏ Tứ thư Ngũ kinh, tài năng vang xa.

Lúc này nước Việt đang trong thời kỳ Bắc thuộc, Nho học phát triển, ngoài việc đẩy mạnh nhân tài trong Hán tộc ở Trung Hoa, vua Đường còn cho phép các dân tộc khác ở các nơi đô hộ được đến kinh ứng thi. Theo quy chế chọn nhân tài, những người có thực tài đều được phép tham gia các kỳ thi cao hơn, đồng thời được ban chức quan ngay cả khi ở phương Bắc.

Sự thông thoáng trong chế độ khoa cử nhà Đường là nguồn động viên, thôi thúc anh em Khương Công Phụ thể hiện mình.

Khu vực hậu cung Đền thờ Khương Công Phụ. Ảnh: Trung Lê

Theo “Văn tài võ lược xứ Thanh”, anh em Khương Công Phụ đã vượt qua kỳ thi tuyển của “Hiếu liêm”. Năm đầu hiệu Hưng Nguyên đời vua Đường Đức Tông (780 - 805), hai anh em ông đến kinh đô Trường An dự khoa thi tiến sĩ. Sau 4 kỳ thi, hai em vượt qua nhiều sĩ tử Trung Hoa để đỗ Tiến sĩ, trong đó Khương Công Phụ đỗ danh hiệu cao nhất là Trạng Nguyên.

Ngày xứng tên, Khương Công Phụ làm bài phú “Bạch Vân Chiếu Xuân Hải Phú”. Đây là bài phú được giới nghiên cứu văn học đánh giá là một tác phẩm mở đầu của nền văn học bác học Việt Nam, được vua tôi nhà Đường vô cùng yêu thích.

Đền thờ Khương Công Phụ nhìn từ ngoài vào. Ảnh: Trung Lê

Sau đó, nhà Đường tiếp tục mở thêm Chế khoa, tại đây một lần nữa Khương Công Phụ lại thể hiện được tài năng, thông minh, xuất chúng của mình vượt qua các kỳ thi sát hạch khó khăn nhất, đứng đầu bảng vàng với bài thi nổi tiếng “Đối trực ngôn cực gián”

Kinh qua nhiều chức vụ quan trọng tại đất Trường An, được vua Đường trọng dụng, ông luôn thể hiện được tài năng, tầm hiểu biết uyên thâm của mình, cương trực, thẳng thắn, không sợ cường quyền.

Nhiều năm qua, ông Nguyễn Viết Bá, Thủ từ cần mẫn với công việc của mình, xem đó như một cái duyên. Ảnh: Trung Lê

Bấy giờ triều đình nhà Đường có viên quan Chu Thử cùng phó sứ Chu Thao mưu phản. Khương Công Phụ nhiều lần dâng lời can Vua, nhờ kế sách của mình, Khương Công Phụ đã giúp vua trừ khử mối hậu họa, phong ông chức Giám nghị đại phu kiêm đồng bình chương sự (tức Tể tướng).

Năm 784, công chúa Đường An chẳng may chết yểu tại Sơn Nam, vì quá đau buồn, Vua lệnh cho dựng một pháp cao hậu táng con gái. Khương Công Khụ lại thẳng thắn can ngăn, Hoàng đế tức giận, giáng ông xuống làm chức “Tả Thứ tử”, nhưng vì mẹ mất nên ông được về quê chịu tang.

Năm Qúy Dậu (793) ông bị sai đi biệt giá ở Tuyền Châu (tỉnh Phúc Kiến), Khương Công Phụ sống tại đây một thời gian, kết bạn với nhiều nhân sĩ, hàng ngày dạo chơi, thi phú…

Đời vua Đường Thuận Tông (805 - 806) ông được bổ nhiệm làm quan Thứ sử Cát Châu, nhưng do tuổi cao sức yếu, trên đường về nhậm chức thì mất.

Khương Công Phụ là vị Trạng nguyên đầu tiên của nước Việt làm quan trên đất Trung Hoa. Ông là người có chí khí, bản lĩnh, không ham quyền chức. Làm quan nơi đất khách quê người, ông vẫn một lòng chính trực, làm tròn phận sự, một lòng hướng về quê hương.

Cách đền thờ Khương Công Phụ chừng 200 m, là phủ Mẫu (tương truyền thờ thân mẫu của ông)

Ở quê hương Định Thành (Yên Định) nơi ông sinh ra, năm Cảnh Hưng (1740) đời Vua Lê Hiển Tông, và năm 1870 đời Vua Tự Đức, đền thờ Khương Công phụ được xây dựng. Năm 2001, đền được công nhận là Di tích lịch sử, văn hóa cấp Quốc gia.

Ông Thiều Sỹ Hưng, Chủ tịch UBND xã Định Thành cho biết: “Khu di tích có tổng diện tích 5.600 m2. Theo các nhà nghiên cứu, đền thờ gồm khu tiền đường và hậu cung bố cục hình chữ Đinh. Trải qua hàng trăm năm tồn tại với sự biến thiên của lịch sử kiến trúc cũ không còn nguyên vẹn, chỉ còn lại các sắc phong, câu đối, đồ tế tự thờ tạm trong một gian nhà nhỏ nằm trên phần nền móng cũ".

Tại đây cứ vào ngày giỗ Khương Công Phụ (10.3 ÂL), người dân trong làng lại tổ chức rước kiệu qua phủ Mẫu, sau đó rước kiệu về đền.

Trung Lê