Linh thiêng đền Quốc Mẫu

Nằm bên dòng sông Mã thơ mộng, với thiên nhiên “sơn thủy hữu tình”, di tích lịch sử văn hóa đền Quốc Mẫu (làng Nghĩa Hương, xã Hoằng Giang, tỉnh Thanh Hóa) hiện lên với biết bao điều linh thiêng, huyền bí. Nơi đây gắn với câu chuyện về Quốc Mẫu Hà Thị Cai đã giúp Bình Định Vương Lê Lợi thoát khỏi hiểm nguy trước sự truy quét của quân thù.

Theo tài liệu để lại, làng Nghĩa Hương xa xưa là làng Sở. Ngôi làng này nổi tiếng với đền Quốc Mẫu thờ bà Hà Thị Cai, người có công chiêu dân lập làng và giúp đỡ vua Lê Lợi trong cuộc kháng chiến chống quân Minh. Bởi vậy, di tích đền Quốc Mẫu còn được biết đến với tên phủ Sở.

Theo tài liệu địa phương và các tài liệu như bản “Thánh tổ Phổ tích” (bản chữ Hán) còn lưu giữ tại đền và truyền thuyết dân gian ở làng Nghĩ Hưng, Quốc Mẫu tên húy là Hà Thị Cai, sinh quán tại làng Quan Nội, xã Hoằng Anh (cũ), nay là phường Nguyệt Viên, tỉnh Thanh Hóa. Bà cũng là người có công lớn trong việc khai sinh ra làng Nghĩa Hương này. Trong thời kỳ khởi nghĩa Lam Sơn, có lần Lê Lợi bị truy đuổi phải vượt sông Mã sang vùng đất làng Sở. Khi giặc Minh đuổi theo gần đến nơi, Lê Lợi chạy vào một quán nước bên đường. Trong quán, có một bà lão đầu tóc bạc phơ, dung mạo hiền lành, phúc hậu. Lê Lợi vội nói tình cảnh của mình và nhờ bà cứu giúp. Rồi bà chỉ cho Lê Lợi nơi ẩn nấp kín đáo ngay trong quán của mình.

Không lâu sau đó, quân Minh kéo đến quát tháo, truy vấn bà lão, bà điềm tĩnh thản nhiên chỉ tay về phía núi Vàng (làng Đại Điền, xã Hoằng Giang ngày nay) và nói có thấy một người đàn ông lạ mặt chạy về phía ấy. Đợi giặc đi khuất, Lê Lợi cảm tạ bà lão rồi cáo biệt đi ngay.

Sau ngày đại thắng quân Minh, Lê Lợi lên ngôi vua, sáng lập nên vương triều Hậu Lê. Nhớ ơn cứu mạng của bà lão bán nước năm xưa, vua Lê Thái Tổ (Lê Lợi) đã đích thân quay về chốn cũ đón bà cụ về Thăng Long phụng dưỡng và tôn làm Quốc Mẫu. Ở kinh đô được ít lâu, bà cụ xin trở về sống tại quê gốc ở làng Quan Nội và mất ở đó. Khi bà mất, vua đã làm lễ tang rất trọng thể.

Tương truyền rằng, hôm đưa đám, trời mưa như trút nước nên đành tạm quàn linh cữu ở giữa cánh đồng. Đến sáng hôm sau, dân làng ra đồng để tiếp tục việc đưa đám thì thấy linh cữu đã được mối đùn lên thành một gò đất lớn. Về sau, vua Lê Thái Tổ cho lập đền thờ bà cụ tại khu đất đó, hàng năm cúng tế theo nghi thức và làm lễ lớn vào ngày giỗ bà (ngày 12 tháng Chạp).

Về sau, làng Sở và làng Quan nội kết nghĩa anh em gọi là Quan nội và Quan ngoại. Bến sông xưa nơi Lê Lợi bị giặc truy đuổi được đặt là bến Tử (bến chết mà người anh hùng dân tộc đã được cứu sống).

Không chỉ được vua Lê Thái Tổ tôn làm Quốc Mẫu, bà Hà Thị Cai còn được người dân suy tôn là Thành hoàng làng, thờ ở đình làng Nghĩa Hương. Đình làng Nghĩa Hương khi xưa nổi tiếng là một trong những công trình kiến trúc gỗ đẹp, bề thế trong khắp tổng Lỗ Hương.

Qua bao biến thiên của thời gian, đền Quốc Mẫu Hà Thị Cai ở làng Nghĩa Hương đã được chính quyền, người dân địa phương và du khách xa gần hảo tâm dốc lòng đóng góp tôn tạo lại trên nền móng cũ.

Hằng năm, tại đền Quốc Mẫu diễn ra nhiều hoạt động văn hóa, như: lễ Kỳ phúc (15 tháng 2 âm lịch); lễ giỗ Quốc Mẫu Hà Thị Cai (12 tháng Chạp âm lịch) và vào ngày giỗ vua Lê Thái Tổ (22 tháng 8 âm lịch) người dân trong vùng cùng trở về đền để tưởng nhớ công ơn của bà. Hiện cụm di tích lịch sử, văn hóa đình làng Nghĩa Hương - đền Quốc Mẫu đã trở thành điểm đến hấp dẫn của du khách trong hành trình du lịch tâm linh.

Hà Đan - Hoàng Đông