Nét đẹp văn hóa đầu năm mới của đồng bào dân tộc Thái

Khi sắc xuân tràn về cũng là lúc đồng bào dân tộc Thái xứ Thanh lại cùng nhau tổ chức nhiều hoạt động văn hóa, văn nghệ truyền thống, các trò chơi, trò diễn dân gian, hoặc các nghi lễ... Đây cũng chính là dịp để bà con được gặp gỡ, giao lưu tăng thêm tình đoàn kết, cố kết cộng đồng và cũng là để bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa của dân tộc mình.

Lễ phong sắc thầy mo cho bà Cầm Thị Hoàn ở thôn Lùm Nưa, xã Vạn Xuân (Thường Xuân).

Huyện Thường Xuân, có khoảng 55% đồng bào dân tộc Thái sinh sống (gồm Thái đen và Thái trắng). Trải qua quá trình lao động, sản xuất và sinh hoạt, người Thái ở đây đã sáng tạo nên những nét văn hóa truyền thống vô cùng độc đáo và đặc sắc. Trong đó, nổi bật nhất phải kể đến là lễ phong sắc thầy mo, thầy cúng của đồng bào dân tộc Thái trắng, được tổ chức vào những ngày đầu xuân năm mới. Việc tổ chức lễ phong sắc thầy mo, thầy cúng là dịp để người Thái trắng tri ân những người có công với cộng đồng dân bản trong việc cầu cho sức khỏe bình an, mưa thuận gió hòa, giữ yên bản làng.

Để hiểu rõ hơn về lễ phong sắc thầy mo, thầy cúng, chúng tôi tìm đến bà Cầm Thị Hoàn, thôn Lùm Nưa, xã Vạn Xuân (Thường Xuân) - là thầy mo vừa được phong sắc vào dịp đầu năm 2025. Bà Hoàn không giấu nổi niềm vui: "Trải qua quá trình dài suốt mấy chục năm, tôi không ngừng tìm hiểu, học hỏi và tích lũy kinh nghiệm từ bà tày gốc (thầy dạy), đến nay khi đã đủ kiến thức, đủ thời gian nên tôi được phong sắc, nghĩa là tôi đã có đủ điều kiện để tách ra từ bà tày gốc để hoạt động độc lập trong việc cúng năm mới, cúng ma nhà, cúng lễ hội... nhằm cầu cho mưa thuận gió hòa, vạn vật sinh sôi, nảy nở".

Ngoài tổ chức lễ phong sắc thầy mo, thầy cúng, đồng bào dân tộc Thái ở huyện Thường Xuân còn tổ chức nhiều hoạt động vào dịp đầu năm để gìn giữ bản sắc văn hóa của dân tộc mình như, giao lưu văn hóa, văn nghệ, dân ca, dân vũ, các trò chơi dân gian ném còn, nhảy sạp, kéo co, bắn nỏ, và các lễ hội truyền thống... Huyện Thường Xuân cũng tích cực đẩy mạnh tuyên truyền, vận động đồng bào Thái tham gia gìn giữ và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc mình. Hàng năm, huyện xây dựng, triển khai kế hoạch bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa của dân tộc Thái; tạo điều kiện cho các già làng, trưởng thôn, bản là người Thái truyền dạy lại văn hóa của dân tộc mình cho lớp trẻ...

Xã Trí Nang (Lang Chánh) có tới 97% đồng bào dân tộc Thái sinh sống. Dịp đầu năm mới, ở khắp làng trên, bản dưới, bà con trong xã lại quây quần bên nhau để nhìn lại những thành quả của một năm lao động sản xuất và tham gia các hoạt động văn hóa văn nghệ. Các trò chơi, trò diễn như, nhảy sạp, khua luống, múa hát cồng chiêng, tổ chức các trò chơi, trò diễn dân gian như, ném còn, đẩy gậy, kéo co... lại được tổ chức nhộn nhịp. Phó Chủ tịch UBND xã Trí Nang Hà Văn Lợi, cho biết: "Để các giá trị văn hóa của người Thái được gìn giữ, lan tỏa địa phương đã vận động Nhân dân tham gia thành lập các câu lạc bộ, đội văn nghệ để bảo tồn các làn điệu dân ca, dân vũ; thường xuyên tổ chức các hội thi, hội diễn văn nghệ, trò chơi dân gian vào các dịp ngày lễ, tết thu hút người dân tham gia. Đồng thời, chú trọng bảo tồn bản sắc của dân tộc Thái gắn với phát triển du lịch...".

Theo thống kê, trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa, đồng bào dân tộc Thái chiếm khoảng 35,6% dân tộc thiểu số toàn tỉnh. Trong đó, Táy đăm (Thái đen), Táy dọ (Thái trắng) cư trú tập trung ở các huyện Bá Thước, Lang Chánh, Thường Xuân, Như Xuân, Quan Hóa, Quan Sơn, Mường Lát. Từ xa xưa, đồng bào dân tộc Thái đã sáng tạo ra một kho tàng văn học dân gian phong phú với nhiều nét tinh hoa. Đó là cả một hệ thống những thần thoại, truyền thuyết, văn học dân gian kể về các địa danh linh thiêng, kỳ bí, về thuở khai thiên lập địa và hàng trăm các lễ hội lớn nhỏ gắn với các nghi lễ về nông nghiệp, thờ thành hoàng làng, thờ các nhân vật lịch sử...

Vào mỗi dịp đầu xuân, những nét đẹp văn hóa truyền thống của dân tộc Thái lại được thể hiện một cách đặc sắc, trang trọng, thiêng liêng hơn gắn với phong tục, tập quán của từng vùng, tạo nên không khí vui tươi trong những ngày đầu xuân và hứng khởi chuẩn bị bước vào công việc lao động sản xuất. Trong đó, phải kể đến lễ hội Mường Xia, của người Thái (Quan Sơn), lễ hội dâng trâu tế trời đền Chín Gian của người Thái, xã Thanh Quân (Như Xuân), lễ hội Nàng Han của đồng bào dân tộc Thái, xã Vạn Xuân (Thường Xuân)...

Để bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa của dân tộc Thái, các cấp, ngành, địa phương trong tỉnh cũng đã ưu tiên các nguồn lực để khôi phục một số lễ hội, các ngành nghề thủ công truyền thống, sưu tầm, nghiên cứu, bảo tồn các làn điệu dân ca, dân vũ, trò chơi, trò diễn dân gian. Từ đó, không chỉ góp phần làm phong phú thêm đời sống văn hóa tinh thần của cộng đồng các dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh, mà còn là nguồn lực quan trọng để thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội.

Bài và ảnh: Nguyễn Đạt