Nỗi niềm chợ truyền thống

Việc đầu tư xây dựng, cải tạo hệ thống chợ trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa cần tiếp tục được quan tâm đúng mức góp phần thực hiện Kế hoạch phát triển chợ trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa năm 2025 và giai đoạn 2026-2030.

Chợ Bia thuộc địa bàn xã Ngọc Trạo được xây dựng đã lâu.

Chợ - Không chỉ là nơi mua bán, trao đổi hàng hóa

Những ngày dịch tả lợn châu Phi bùng phát cũng là những ngày các chợ ở khu vực nông thôn, miền núi của tỉnh chịu ảnh hưởng. Nhiều tiểu thương, người dân lo ngại khi mua thịt lợn trong đợt dịch, vì vậy ở các chợ nông thôn, mặt hàng thịt lợn cũng bày bán rất ít trên các sạp. Chợ Bia - một chợ lâu năm trên địa bàn xã Ngọc Trạo được họp trung bình 1 tuần từ 3 lần là nơi giao thương, trao đổi, mua bán hàng hóa của bà con xã Ngọc Trạo và khu vực lân cận. Những ngày hè oi ả, bà con tranh thủ họp chợ rất sớm và tan chợ cũng nhanh. Khu vực bán thực phẩm tươi sống thịt lợn, thịt bò... cũng trầm lắng hơn. Những dãy nhà xây dựng đã lâu cũng dần xuống cấp, lác đác người mua bán. Ông Bùi Kim Quy đã có hơn 20 năm làm công việc trông giữ xe đạp, xe máy của người dân đến chợ, chia sẻ: Chợ Bia không chỉ là nơi trao đổi, giao thương hàng hóa của bà con dân tộc Mường, Kinh cùng sinh sống, mà còn là nơi giao lưu văn hóa vùng miền. Vì chợ xây dựng đã lâu, nguồn kinh phí địa phương có hạn nên việc đầu tư cơ sở vật chất cho chợ cũng hạn chế. Vào những ngày chợ phiên, số lượng người đến chợ cũng ít, chợ chỉ tấp nập, nhộn nhịp vào dịp lễ, tết, đặc biệt dịp cận Tết Nguyên đán.

Từ đồng bằng miền biển đến non cao, những chợ quê được xây dựng cũng trải qua những thăng trầm, đổi mới và đồng hành cùng sự phát triển ở mỗi địa phương. Chợ không chỉ là nơi mua bán, trao đổi hàng hóa mà còn mang theo nét văn hóa đặc trưng của mỗi vùng miền. Ở miền biển, chợ truyền thống với đặc trưng các loại hải sản thì miền non cao, người dân đến chợ mang theo sản phẩm họ làm ra cũng như thu lượm từ núi rừng rồi đem xuống chợ mua bán, trao đổi như rau rừng, măng rừng, thổ cẩm, gà vịt...

Có dịp ngược ngàn lên Nhi Sơn, vào những ngày 15 dương lịch hằng tháng, bà con đồng bào Mông từ các bản thuộc xã Nhi Sơn hay các bản giáp biên cũng rộn ràng xuống chợ tình Nhi Sơn để mua bán hoặc chỉ đơn thuần gặp gỡ, giao lưu, thưởng thức bát phở thơm phức hay món thắng cố, với rượu ngô thơm lừng. Chợ nằm trên cung đường dọc Quốc lộ 15C, vì vậy thuận lợi cho việc đi lại, giao thương hàng hóa. Từ đêm hôm trước, những chiếc xe tải chở hàng hóa của những thương lái từ dưới xuôi đã đem hàng tập kết ở chợ. Từ sáng sớm, bà con đồng bào Mông ở các bản trên địa bàn xã Nhi Sơn và các bản lân cận thuộc xã Pù Nhi, Trung Lý cùng về họp chợ; bà con ở bản Khằm Nàng, cụm Nậm Ngà, huyện Viêng Xay (Hủa Phăn, nước bạn Lào) sang chợ trao đổi, mua bán.

Trên vùng biên Na Mèo, chợ cửa khẩu quốc tế (CKQT) Na Mèo được họp vào thứ 7 hằng tuần cũng là địa điểm giao lưu, buôn bán của cộng đồng các dân tộc Thái, Mông, Kinh... thuộc xã Na Mèo và bà con các bản thuộc cụm Mường Pùn, Mường Xôi, huyện Viêng Xay, nước bạn Lào. Từ sáng sớm, những người lính biên phòng thuộc Trạm kiểm soát biên phòng CKQT Na Mèo, Đồn Biên phòng CKQT Na Mèo và lực lượng chức năng cũng đã tiến hành kiểm tra giấy tờ, sản phẩm mà bà con nước bạn mang sang chợ bán nhằm đảm bảo hoạt động giao thương của hai nước, hai tỉnh. Những ngày dịch tả lợn châu Phi bùng phát, các mặt hàng thực phẩm như thịt lợn được kiểm soát nghiêm ngặt để tránh việc lây nhiễm. Trung bình, vào mỗi phiên chợ có khoảng 300 lượt bà con nước bạn Lào qua cửa khẩu để mua bán, trao đổi hàng hóa.

Tăng cường quản lý, phát triển chợ

Hiện nay, trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa có 390 chợ đang hoạt động, gồm 13 chợ hạng 1, 43 chợ hạng 2 và 334 chợ hạng 3. Theo phương án phát triển mạng lưới chợ trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa tại Quyết định số 153/QĐ-TTg ngày 27/2/2023 của Thủ tướng Chính phủ, đến năm 2025, toàn tỉnh có 420 chợ, trong đó có 14 chợ hạng 1, 43 chợ hạng 2, 363 chợ hạng 3; đến năm 2030 có 486 chợ, trong đó có 14 chợ hạng 1, 44 chợ hạng 2, 428 chợ hạng 3.

Bà con và du khách mua bán tại chợ Phố Đoàn (Phố Đòn), xã Pù Luông.

Theo đánh giá của các ngành chức năng, trong thời gian qua, một số chợ đã được các địa phương quan tâm thực hiện nâng cấp, cải tạo, sửa chữa nhằm cải thiện chất lượng và dịch vụ để đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của khách hàng. Tuy nhiên, việc đầu tư xây dựng, cải tạo hệ thống chợ trên địa bàn tỉnh vẫn chưa được quan tâm đúng mức nên chưa hoàn thành kế hoạch phát triển chợ giai đoạn 2021-2025. Một số chợ trên địa bàn tỉnh có doanh thu thấp, chỉ đảm bảo đủ chi phí vệ sinh môi trường và một phần chi phí quản lý, không có nguồn dôi dư để phục vụ cho việc sửa chữa, cải tạo, nâng cấp chợ. Hiện nay, xu hướng thị trường tiêu dùng ngày càng ưu tiên yếu tố an toàn thực phẩm, lựa chọn hàng hóa có nguồn gốc sản xuất rõ ràng, chưa kể có nhiều chương trình khuyến mãi được các siêu thị, trung tâm thương mại, mua sắm qua các trang thương mại điện tử... khiến đa số khách hàng đang dần dần thay đổi thói quen tiêu dùng, mua sắm. Trong khi đó, vẫn còn tồn tại một số bất cập như việc đầu tư kinh doanh khai thác chợ đặc biệt là khu vực nông thôn, miền núi hiệu quả không cao nên khó thu hút được nguồn lực xã hội hóa; nhận thức của ban quản lý chợ, tiểu thương còn hạn chế, chưa bắt nhịp đối với thị hiếu người tiêu dùng hiện đại; tình trạng chợ cóc, chợ tạm trên địa bàn vẫn còn tiếp diễn...

Để khắc phục tình trạng này phải có hệ thống đồng bộ giải pháp mang tính toàn diện, trước hết là phải nâng cao chất lượng phục vụ tại chợ; hình thành cơ chế, chính sách thu hút đầu tư để huy động sự tham gia của xã hội vào phát triển của hệ thống chợ tại tỉnh Thanh Hóa; kiên quyết trong việc xử lý dứt điểm việc hình thành, tồn tại các chợ cóc, chợ tạm trên địa bàn. Hiện nay, Sở Công Thương đang dự thảo trình UBND tỉnh ban hành Kế hoạch phát triển chợ trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa giai đoạn 2026-2030, với mục tiêu triển khai phương án phát triển mạng lưới chợ trên địa bàn tỉnh. Theo đó, Sở Công Thương chủ trì, phối hợp với các sở, ngành, UBND các cấp huy động nguồn lực từ ngân sách Nhà nước, từ các doanh nghiệp, HTX và sự đóng góp từ cộng đồng trong việc đầu tư xây dựng và nâng cấp hạ tầng chợ; tổ chức các lớp tập huấn, bồi dưỡng nghiệp vụ cho đội ngũ làm công tác quản lý chợ; UBND các xã, phường rà soát, xóa bỏ chợ cóc, chợ tạm và các điểm kinh doanh tự phát trên địa bàn, góp phần xây dựng môi trường kinh doanh lành mạnh, đảm bảo các yêu cầu về an toàn thực phẩm, phòng cháy chữa cháy, vệ sinh môi trường và hướng đến văn minh thương mại trong các chợ.

Bài và ảnh: Ngọc Huấn