Non cao còn lời ru buồn? (Bài 3): Quyết liệt xóa bỏ hủ tục tảo hôn

Nỗ lực đấu tranh với hủ tục, từng bước đẩy lùi, xóa bỏ tình trạng tảo hôn, hành trình này có thể kéo dài và gian nan nhưng chắc chắn phải theo đuổi đến cùng, vì chất lượng cuộc sống và chất lượng sức khỏe giống nòi.

Ông Giàng Seo Vảng, người có uy tín ở bản Khằm 2, xã Trung Lý (Mường Lát) đến thăm hỏi cặp vợ chồng mà trước đó “lấy nhau” khi chưa đủ tuổi kết hôn.

"Không làm quyết liệt không được"

Sau nhiều năm làm người có uy tín ở bản Khằm 2, xã Trung Lý (Mường Lát), ông Giàng Seo Vảng đã ghi được nhiều dấu ấn trong công tác phòng, chống tảo hôn của bản. Tất nhiên, việc làm của ông gắn với trách nhiệm nhưng qua đó cho thấy, tiếng nói của người có uy tín đóng vai trò quan trọng.

Vài năm trở về trước, bản Khằm 2 là một trong những bản dẫn đầu về tảo hôn ở xã Trung Lý. Vậy nên, khi nghe thông tin ở gia đình nào có con cái chưa đủ tuổi kết hôn nhưng vẫn lấy nhau, ông Giàng Seo Vảng lại tức tốc đến ngay để làm công tác hòa giải. Ông kể: “Cũng có nhiều vụ hòa giải thành công, phải nhẹ nhàng phân tích, động viên, nếu không cứ lấy nhau thì khó khăn lắm, tuổi còn nhỏ, biết làm gì mà ăn, sinh đứa con nữa chỉ có đói. Ấy vậy, cũng có trường hợp, đến khuyên bảo, nhắc nhở, cũng hứa này, kia rồi thế mà ít hôm sau vẫn lén lút về với nhau đấy...”.

Và đâu chỉ có ông Giàng Seo Vảng, ở xã Trung Lý, từ cán bộ xã đến cán bộ bản,... ai cũng có tinh thần lớn trong đấu tranh quyết liệt với nạn tảo hôn. Trưởng bản Hộc là Giàng Văn Xá vẫn còn nhớ rõ vụ “giải cứu” thành công với em L.T.D. Thời điểm đó, L.T.D. mới 17 tuổi còn bạn trai 19 tuổi. Khi bạn trai đang trên đường đưa L.T.D. về nhà làm vợ thì bất ngờ bị “bủa vây” bởi “lực lượng hùng mạnh” gồm Phó Chủ tịch UBND xã Giàng A Lâu, 1 công an viên, 1 công chức xã và trưởng bản lúc bấy giờ là Lù A Chu... “Không làm quyết liệt không được”, Phó Chủ tịch UBND xã Trung Lý Giàng A Lâu nói. “Trung Lý là địa bàn phức tạp về tảo hôn, có năm hơn 10 cặp. Vài năm trở lại đây giảm nhiều, chỉ còn 1 – 2 cặp/năm. Tuy nhiên, nếu không đấu tranh, không ngăn chặn thì tương lai của những đứa trẻ sẽ ra sao. Không thể cứ tiếp diễn những vụ việc, phát hiện là phải làm đến cùng. Trong các năm, từ 2021 – 2024, chúng tôi đã xử lý 9 trường hợp vi phạm”.

Tuy nhiên, dù đã quyết liệt nhưng cũng chưa thể xóa bỏ tình trạng tảo hôn, như chia sẻ của Chủ tịch UBND xã Phú Sơn (Quan Hóa) Phạm Văn Tư: “Mặc dù đã có nhiều nỗ lực nhưng vấn đề tảo hôn vẫn dai dẳng, phức tạp. Ở xã Phú Sơn nói riêng, tình trạng tảo hôn có xu hướng giảm trong những năm gần đây nhưng vẫn còn ở mức đáng lo ngại”.

Có xu hướng giảm là nhờ sự vận động, tuyên truyền của cán bộ xã, cán bộ bản,... để nâng cao ý thức người dân trong phòng, chống tảo hôn. Xã Phú Sơn có 5 bản thì mỗi bản sẽ đưa ra những quy định khác nhau để thực hiện nhiệm vụ. Ngay ở bản Suối Tôn, một bản với 100% đồng bào Mông, là bản đã từng có nhiều nhất các cặp tảo hôn ở xã này thì cách đây 5 năm, bản đã bầu các tổ trưởng dòng họ. Trưởng bản kiêm bí thư chi bộ bản Suối Tôn Mùa A Du, cho biết: “Bầu tổ trưởng dòng họ để quản lý nhiều vấn đề, đặc biệt là tảo hôn. Nếu trong dòng họ đó có con, cháu tảo hôn thì tổ trưởng dòng họ đó phải chịu trách nhiệm và phải báo cho tất cả các dòng họ khác biết để phạt tổ trưởng dòng họ đã để xảy ra vi phạm, tiếp đến phạt bố mẹ của người tảo hôn. Nhờ thực hiện quy định này, khoảng vài năm nay, bản Suối Tôn không còn tình trạng lấy nhau khi chưa đủ tuổi kết hôn”.

Thực tế, trong vài năm trở lại đây, tỷ lệ tảo hôn trên địa bàn các huyện vùng DTTS và miền núi của tỉnh đang có xu hướng giảm (từ 2,38% năm 2021 xuống còn 1,54% năm 2024). Tỷ lệ tảo hôn đang còn tập trung cao ở các huyện Mường Lát, Quan Sơn... Nhiều huyện không còn tình trạng tảo hôn là Thạch Thành, Cẩm Thủy, Bá Thước... Thẳng thắn nhìn nhận, tỷ lệ tảo hôn giảm từ 2,38% xuống còn 1,54% là sự chuyển biến tích cực, cùng với đó là sự cố gắng, nỗ lực không ngừng của các ban, ngành, đoàn thể... Tuy nhiên, trong công tác phòng, chống tảo hôn vẫn còn nhiều điều phải suy ngẫm...

Có chế tài nhưng ... "khó" xử phạt

Về vấn đề học sinh bỏ học để lấy chồng, lấy vợ, thầy giáo Nguyễn Duy Thủy, Hiệu trưởng Trường PTDT bán trú THCS Trung Lý (Mường Lát) cho rằng, việc vận động học sinh trở lại lớp học là khó. Bởi lẽ, khi phát hiện các thầy, cô đến vận động thì gia đình hầu như không tích cực phối hợp với nhà trường động viên, ngăn chặn. Trong khi đó, tâm lý học sinh e thẹn, thường trốn tránh không muốn gặp giáo viên. “Cũng có phụ huynh gọi điện xin lỗi vì không thể cấm con đi lấy chồng, nếu cấm, con có thể ế chồng, từ đó mà sinh nghĩ quẩn, dại dột ăn lá ngón tự tử ...”, Hiệu trưởng Nguyễn Duy Thủy chia sẻ.

Theo quy định tại Điều 58 Nghị định số 82/2020/NĐ-CP, phạt tiền từ 1.000.000 đồng đến 3.000.000 đồng đối với hành vi tổ chức lấy vợ, lấy chồng cho người chưa đủ tuổi kết hôn. Phạt tiền từ 3.000.000 đồng đến 5.000.000 đồng đối với hành vi duy trì quan hệ vợ chồng trái pháp luật với người chưa đủ tuổi kết hôn mặc dù đã có bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật của tòa án. Song trên thực tế, không phải trường hợp nào vi phạm tảo hôn cũng bị xử lý nghiêm như quy định trên.

Ở xã Trung Lý (Mường Lát), như chia sẻ của Phó Chủ tịch UBND xã - ông Giàng A Lâu thì trong 4 năm, xã đã xử lý 9 trường hợp vi phạm về tảo hôn. Trong đó, có những trường hợp dù ngăn chặn kịp thời nhưng vẫn phạt làm gương, mỗi vụ 1 triệu đồng.

Tuy nhiên, dù chế tài đã có nhưng tại một số địa phương lại “chưa dám”, “khó”... xử phạt vì cho rằng, tảo hôn là sai nhưng nếu xử phạt lại liên quan đến truy cứu trách nhiệm hình sự. Hơn nữa, vì sự nể nang, sự thông cảm với cái nghèo, cái khó của người có hành vi vi phạm nên xử lý cũng... không đành. Một công chức tư pháp - hộ tịch xã cho hay: “Cũng muốn phạt một số trường hợp để làm gương nhưng lại nể nang. Họ phần lớn là nghèo, lấy đâu tiền nộp phạt. Có gia đình còn lên xã trao đổi, phân trần để những mong có sự thông cảm cho con của họ... Những hoàn cảnh rất đáng thương...”.

Tảo hôn là một hủ tục. Hủ tục này để lại nhiều hệ lụy, ảnh hưởng đến tâm sinh lý, sức khỏe của người phụ nữ, chất lượng sức khỏe của những em bé được sinh ra. Để xóa bỏ hủ tục, còn là câu chuyện của thời gian. Theo ông Cầm Bá Tường, Phó Giám đốc Sở Dân tộc và Tôn giáo tỉnh: “Cần tăng cường hơn nữa công tác tuyên truyền, phổ biến những quy định của pháp luật có liên quan đến hôn nhân gia đình, tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống; thực hiện nghiêm công tác xử phạt hành chính để răn đe các trường hợp vi phạm, nêu gương cho cộng đồng...”.

Tảo hôn vo tròn trong sự ngơ ngác, trong nhận thức mơ hồ của những đứa trẻ và có không, cả sự tính toán giản đơn? Về với nhau dù chưa đủ tuổi kết hôn để sống “đời vợ chồng”, để thêm người lao động, để không sợ ế chồng, ế vợ...?!

Để non cao hết lời ru buồn - chặng đường phía trước vẫn cần rất nhiều sự nỗ lực, kiên trì hành động!

Bài và ảnh: Vi An