Thổ Vị, neo hồn người ở lại

Làng Thổ Vị hay còn gọi là làng Vìn, trước đây thuộc xã Tế Thắng, nay là xã Thắng Lợi, tỉnh Thanh Hóa. Không chỉ mang trong mình văn hóa làng, nơi đây còn thể hiện một bức tranh về sự phát triển với những sự đổi thay nhanh chóng.

Di tích Lều Vịt, địa điểm nhóm họp của các đồng chí tiền bối cách mạng của làng Thổ Vị nói riêng, huyện Nông Cống (cũ) nói chung.

Nằm ngay dưới chân dãy Ngàn Nưa, từ xa xưa, người dân làng Thổ Vị có nhiều điều kiện thuận lợi về khai thác hái lượm. Tuy nhiên, nơi đây cũng vốn là vùng đầm lầy. Thần thoại ông Nưa khổng lồ “gánh nước, dọn đồng” biểu thị cho sức mạnh chinh phục thiên nhiên của cư dân thuở khai thiên lập địa. Nhờ quá trình khai hoang, tạo dựng xóm làng, làm nên những cánh đồng lúa mênh mông của con người mà đất đai màu mỡ, phù hợp phát triển sản xuất nông nghiệp, đặc biệt là trồng cây hoa màu.

Nhưng, người dân Thổ Vị đâu chỉ dựa dẫm vào thiên nhiên. Nơi đây còn là vùng đất hiếu học, với các vị đại khoa. Tài liệu lịch sử làng cũng như Lịch sử Đảng bộ xã Tế Thắng (cũ) có ghi rõ về hai vị quan được lưu danh trong bia Văn Miếu. Đó là 2 anh em họ Lê cùng đỗ Đệ nhị giáp tiến sĩ xuất thân, khoa Mậu Thìn niên hiệu Đoan Khánh thứ 4 (1508) đời Lê Uy Mục. Đó là anh em ruột: Lê Khắc Nhượng đỗ Hoàng Giáp làm quan đến chức Hữu thị lang và Lê Đình Vệ làm quan đến chức Đông các đại học sĩ.

Ngoài ra, nơi đây còn là cái nôi của cách mạng. Khu chứng tích lịch sử Lều Vịt tại làng Thổ Vị chính là “chứng nhân” của một thời. Đó là những năm đầu thế kỷ XX khi đất nước đang trong đêm tối của chế độ thuộc địa dưới sự áp bức của thực dân Pháp, nhiều thanh niên yêu nước đã tham gia các tổ chức cách mạng. Trong đó Võ Danh Thùy (làng Thổ Vị) - người thanh niên yêu nước đầu tiên của huyện Nông Cống (cũ) được kết nạp vào Hội đọc sách báo Thanh Hóa và được phân công về tổ chức, hoạt động cách mạng khu vực Nông Cống, Thọ Xuân.

Tại bãi Mò Ốc (Thổ Vị) gần chân núi Nưa, xưa kia là trại nuôi vịt của gia đình ông Trần Văn Mạc. Đây là điểm gặp gỡ bí mật của các đồng chí lãnh đạo với các đồng chí hạt nhân cốt cán của phong trào cách mạng ở xã Tế Thắng (cũ). Ở xa khu dân cư nên đây còn là nơi rèn đao kiếm luyện tập võ nghệ, cất giấu tài liệu, gặp gỡ và liên lạc của những người làm cách mạng. Ngoài đồng chí Võ Danh Thùy còn có các ông Nguyễn Văn Đới, Lê Văn Thiều - những thành viên đầu tiên của làng Thổ Vị tham gia cách mạng.

Diện mạo mới ở làng Thổ Vị hôm nay.

Chính ở đình làng Thổ Vị, cách đây 80 năm, vào ngày 19/8/1945, đội quân cách mạng tổng Cao Xá oai nghiêm làm lễ tuyên thệ, tiến lên bao vây phủ đường, đồng thời đặt trạm gác, cắm biển kiểm soát tại đầu cầu Quan. Trước sức mạnh của toàn thể Nhân dân, đúng 1h sáng ngày 21/8/1945, cờ đỏ sao vàng - lá cờ cách mạng hiên ngang tung bay trên nóc phủ đường trong tiếng hò reo không ngớt của mọi người. Cũng từ đây, chính quyền thực dân phong kiến hoàn toàn bị xóa bỏ, chính quyền cách mạng được thành lập. Ông Võ Danh Thùy người làng Thổ Vị đã được bầu làm Chủ tịch Ủy ban Cách mạng lâm thời huyện Nông Cống.

Đến thời hiện đại, tốc độ phát triển chung quá nhanh, cuộc sống vật chất tốt hơn, nhưng cũng để lại những hệ lụy. Đã từng có hơn mười năm làm trưởng làng Thổ Vị, ông Lê Minh Hán dù ở tuổi 80 nhưng rất minh mẫn kể chuyện làng, chuyện đất Thổ Vị với chúng tôi. Ông nói: Thổ Vị đã từng mang biệt danh “làng ung thư”. Lý do được đưa ra là do mỏ quặng amiăng ảnh hưởng tới nguồn nước sinh hoạt của Nhân dân trong làng. Bên cạnh sự phát triển về đời sống kinh tế thì hậu quả về sức khỏe, tinh thần là không hề nhỏ. “Trước đây tôi phải đi đến từng nhà, động viên mọi người quan trọng hơn phải là sức khỏe, có sức khỏe là có thể làm được mọi việc”.

Ngày nay, làng quê Thổ Vị đã được hiển hiện trong bóng dáng của 4 thôn: Thổ Nam, Thổ Trung, Thổ Bắc và Thổ Tân. Ông Ngô Xuân Thúy, trưởng thôn kiêm bí thư chi bộ thôn Thổ Nam, xã Thắng Lợi, chia sẻ: Bên dòng Lãng giang xưa được hội tụ bởi linh khí ngàn năm, là chiến công oanh liệt của các bậc tiền bối. Từ xã thuần nông Tế Thắng, nay thực hiện chính quyền địa phương 2 cấp, làng lại nằm trong một xã lớn - xã Thắng Lợi. Tất cả đã đổi thay, từ cảnh quan, cơ sở hạ tầng đến đời sống của từng hộ dân, chỉ duy nhất niềm tự hào về một vùng quê cách mạng, vùng quê hiếu học thì vẫn còn nguyên.

“Trước đây để đi lên phố là bà con ngại lắm. Từ phương tiện đến hệ thống giao thông đều thấp kém, còn nay xe bon bon chạy, dọc đường điện sáng lung linh, vì thế mà nhiều người đã lựa chọn ở lại làm việc, xây dựng xóm làng”, ông Lê Minh Hán cho biết.

Đúng là vậy, Thổ Vị hôm nay đã đẹp hơn rất nhiều. Những con ngõ to rộng là nhờ có sự tiên phong chung sức đồng lòng của các tầng lớp Nhân dân, sẵn sàng hiến đất mở đường. Những công trình công cộng được sự đầu tư của Nhà nước. Những nhà máy, công ty tạo công ăn việc làm với thu nhập khá cho người dân. Thổ Vị phần nào thể hiện một góc nhỏ trong bức tranh phát triển kinh tế của tỉnh Thanh Hóa.

Bài và ảnh: CHI ANH