Giữ gìn và phát huy giá trị lễ hội đền Bà Triệu (Bài 1): Hình tượng Bà Triệu trong tâm thức người Việt

Cũng như nhiều nhân vật có tầm ảnh hưởng và đóng góp quan trọng cho tiến trình lịch sử dân tộc, hình tượng Bà Triệu có sức sống mãnh liệt cả trong tâm thức, nhận thức và tình cảm của người dân đất Việt.

Lối vào khu mộ 3 ông tướng họ Lý và dẫn lên đỉnh núi Tùng - nơi có lăng mộ Bà Triệu

Theo sử sách ghi lại, vào năm 226, vùng đất Quan Yên (xã Định Tiến, Yên Định ngày nay), đã chứng kiến sự ra đời của người con gái mang tên Triệu Thị Trinh hay còn gọi là Triệu Trinh Nương, để rồi sau này trở thành người anh hùng dân tộc làm rạng danh quê hương, đất nước. Ngay từ thuở thiếu thời, khi chứng kiến cảnh giặc Ngô xâm chiếm đất nước, bóc lột tàn tệ Nhân dân, Bà Triệu đã nuôi chí đuổi giặc cứu nước. Năm 248, Bà đã cùng anh trai là Triệu Quốc Đạt đứng lên tập hợp lực lượng để chống lại giặc Ngô.

Ngay từ buổi đầu của cuộc khởi nghĩa, khi hai anh em họ Triệu tập hợp lực lượng ở vùng quê nhà Quan Yên, đã được Nhân dân khắp nơi hưởng ứng. Tương truyền, ở thôn Cẩm Trướng (xã Định Công, Yên Định) có truyền thuyết về con voi trắng một ngà hung dữ, hay phá hoại mùa màng. Để trừ hại cho dân làng, Bà Triệu đã cho người vây, lùa voi xuống đầm lầy (vùng sông Cầu Chày lầy lội), sau đó Bà nhảy lên đầu và thu phục được voi. Từ đó trở đi, con voi hung dữ ấy trở thành vật cưỡi trung thành, đã sát cánh cùng Bà trải qua nhiều trận chiến ác liệt. Ngoài ra, còn có truyền thuyết về “Đá biết nói”. Tương truyền, trong những ngày đầu Bà Triệu tụ nghĩa, đã đục núi Quan Yên, bí mật cho người ngồi trong hốc đá, đọc bài đồng dao: “Có Bà Triệu tướng/ Vâng lệnh trời ra/ Trị voi một ngà/ Dựng cờ mở nước/ Lệnh truyền sau, trước/ Theo gót bà Vương”, nhằm để báo hiệu cho dân chúng biết Bà Triệu là “Thiên tướng giáng trần” giúp dân, cứu nước.

Khu vực núi Nưa (thuộc Triệu Sơn ngày nay), nơi Bà Triệu tập hợp, rèn luyện nghĩa quân.

Tại khu vực núi Nưa cách quê Bà hơn 30 km, Bà Triệu đưa quân tấn công xuống Bồ Điền. Tại đây, Bà Triệu được sự trợ giúp của ba vị tướng họ Lý, đã xây dựng liên tiếp 7 đồn lũy và 1 đồn quân doanh. Cũng ngay tại đất Bồ Điền đã diễn ra 30 trận đánh lớn nhỏ giữa nghĩa quân của Bà Triệu và quân Ngô...

Cuộc khởi nghĩa do Bà Triệu lãnh đạo có ảnh hưởng sâu rộng trong toàn Giao Châu, được xem là đỉnh cao của phong trào đấu tranh giải phóng dân tộc hồi thế kỷ II – III sau CN. Nhưng do tương quan lực lượng chênh lệch, lại bị vây hãm suốt nhiều tháng ròng, Bà Triệu buộc phải mở trận quyết chiến với kẻ thù. Và trong trận chiến cuối cùng trên đất Bồ Điền (ngày 22-2 âm lịch năm 248), Bà Triệu đã hy sinh trên đỉnh núi Tùng.

Sự tích về ba ông họ tướng họ Lý hiện lưu giữ tại đình làng Phú Điền, thì Triệu Trinh Nương sau khi hóa lập tức côn trùng đùn thành mộ lớn, từ đó đặt tên là Hối Sơn thần. Tương truyền, thời Lý Nam Đế (544-548), Bà Triệu hiển thánh phù trợ nhà vua đánh giặc Lâm Ấp. Khi thắng trận trở về, nhà vua đã cho lập miếu thờ tại Bồ Điền (nay là làng Phú Điền, xã Triệu Lộc, Hậu Lộc), phong Bà là “Bật chính anh liệt hùng tài Trinh Nhất phu nhân".

Có thể thấy rằng, cùng với chính sử, những truyền thuyết, huyền tích, thần tích, truyện kể dân gian về Bà Triệu còn được lưu giữ cho đến ngày nay như để nhắc nhở các thế hệ cháu con về công ơn, sự nghiệp oanh liệt của Nữ anh hùng dân tộc Triệu Thị Trinh với non sông đất nước.

Nhóm PV CT-XH