Linh hồn Thanh

Trong tâm hồn những người xứ Thanh xa quê, cái tên Thanh Hóa như một điều linh thiêng: Linh hồn Thanh.

Cầu Hàm Rồng trở thành cây cầu lịch sử, văn hóa của xứ Thanh.

XỨ THANH, xứ, không hàm nghĩa địa danh quá cụ thể. Nó nói lên Thanh Hoá ở một vùng nào đó, nghe thân thương và văn chương, dân gian lắm: Xứ Lạng, xứ Đoài, xứ Nghệ. Thanh Hóa, nói văn vẻ đi ta gọi xứ Thanh.

ĐẤT THANH

Danh xưng xứ Thanh, tôi nghĩ đến Di tích núi và đền Đồng Cổ ở xã Yên Thọ huyện Yên Định, biểu trưng của nền văn hóa Đông Sơn rực rỡ nhất một thời, của văn minh người Việt cổ từ thuở các vua Hùng dựng nước. Tôi nghĩ đến Lam Kinh, cố đô của nhà Lê mà đất ấy sinh ra Lê Lợi, người anh hùng giải phóng dân tộc vĩ đại thế kỷ XV.

Đất Thanh, tôi nghĩ đến Thành Nhà Hồ, cố đô của Nhà Hồ mà 7 năm đã làm nên một kỳ tích cải tổ Nhà nước quyết liệt và cứng rắn. Tôi nghĩ đến Núi Nưa có đỉnh Am Tiên mà người đời nay coi là đất thiêng có huyệt đạo thiêng trong tâm linh những người xứ Thanh. Tôi nghĩ đến sông Mã nước chảy ngang trời mà Quang Dũng phải thốt lên: Sông Mã gầm lên khúc độc hành, con sông đã sinh ra Hàm Rồng làm rung động thế giới, nghĩa trang của hơn 100 phản lực Mỹ thế kỷ XX. Sông có linh hồn những nhà thơ nổi tiếng xứ Thanh: Hữu Loan, Thôi Hữu, Nguyễn Duy, Vương Anh, Văn Đắc, Anh Chi, Huy Trụ...

Đất thiêng ấy đã phát tích 4 triều vua (Tiền Lê, Hậu Lê, Hồ, Nguyễn) và hai dòng chúa (Trịnh, Nguyễn). Tôi nghĩ đến con số 1.535 di tích lịch sử văn hóa có giá trị, trong đó 134 di tích đã xếp hạng quốc gia, riêng Thành Nhà Hồ là di sản văn hóa thế giới.

Tại sao năm 1947, khi vừa giành độc lập, Bác Hồ lại về Thanh Hóa trước màkhông về nơi khác. Xứ Thanh đất rộng người đông, tiềm lực và vị trí quan trọng cho kháng chiến chống Pháp...

Tại sao nói: Thanh thế Nghệ thần... Sáu vương triều phải đặt ở đất Thanh, tại sao?

Thanh Hóa có nhiều đền thờ Lý Thường Kiệt (đền thờ ở Hà Ngọc, Hà Trung; ở Xã Văn Lộc, Hậu Lộc; ở xã Yên Trung, Yên Định; Lạch Bạng, Tĩnh Gia), Lễ hội Đền thờ Lý Thường Kiệt hàng năm ở Hà Ngọc, Hà Trung... Thì ra ông quan tổng trấn Thanh Hóa Lý Thường Kiệt ấy có nhiều công với Thanh Hóa và gốc gác gia tộc ông cũng ở xứ Thanh cho dù ông sinh ở Thăng Long, mà họ ông là họ Ngô chứ đâu phải họ Lý (họ Lý chỉ là quốc tính).

Ngẫm lại từ năm 1400 đến năm 1858, gần 5 thế kỷ, quyền lực xứ Thanh là nhân tố then chốt trong dòng chảy của lịch sử Việt Nam. Các dòng họ thay nhau cai trị mảnh đất chữ S đều phát tích từ xứ Thanh: họ Hồ, họ Lê sơ, Lê Trung hưng, họ Trịnh, họ Nguyễn... đã định hình lịch sử Việt Nam trung đại, cận đại và hiện đại.

LINH HỒN THANH

Linh hồn Thanh, tôi nghĩ đến đất ấy đã sinh ra hơn 1.600 nhà khoa bảng từ Tiến sĩ đến Hương cống - Cử nhân với 51 dòng họ ở 16 huyện, thị làm xứ Thanh rạng danh một thời khi đã có chế độ thi cử thời phong kiến. Đông nhất là họ Nguyễn 587 người và họ Lê 426 người qua các triều đại... Linh hồn Thanh có những người tài ấy. Hiền tài là Nguyên khí quốc gia (Thân Nhân Trung). Câu nói này được khắc trên bia đá của Văn miếu Quốc Tử Giám..

Linh hồn Thanh, là những anh hùng liệt sĩ xứ Thanh trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ. Con số hàng chục nghìn anh hùng liệt sĩ chống Pháp và chống Mỹ. Chống Pháp tiêu biểu Tô Vĩnh Diện, chống Mỹ tiêu biểu Lê Mã Lương, bảo vệ biên giới tiêu biểu là Lê Đình Chinh, ngẫm lại đều là người Thanh Hóa. Con số các liệt sĩ Điện Biên trên đồi A1 nhiều nhất là người xứ Thanh. Danh sách TNXP liệt sĩ đông nhất là người Thanh Hóa... Xin cúi đầu tưởng niệm những linh hồn Thanh đã ra đimãi mãi không về.

Truyền thuyết về những người xứ Thanh, đất Thanh: Truyền thuyết về Hòn Nẹ, về núi Ngọc Hàm Rồng, linh hồn Thanh trong truyền thuyết về Từ Thức, thần Độc Cước, Mai An Tiêm, Thành hoàng làng Xuân Phả, Thần Đồng Cổ và vua Hùng, truyền thuyết về Bà Triệu, về Lê Hoàn, về Hồ Quý Ly, về Lê Lợi và khởi nghĩa Lam Sơn, về bà Ngô Thị Ngọc Dao, về Lê Đình Kiên... Chỉ có đất Thanh mới có nhân vật Trạng Quỳnh. Giễu vua mà vua không thể chém được, chửi chúa mà chúa im lặng. Trạng Quỳnh là một dạng linh hồn Thanh.

Linh hồn Thanh, tôi nghĩ đến Nguyên Tổng Bí Thư Lê Khả Phiêu, khi ông nói: "Ai quên quá khứ là quên chính mình" (Lê Khả Phiêu, Những điều tâm đắc, tr.4), mà rồi ta suy ngẫm những lời gan ruột của ông khi nói về quê Thanh...

Linh hồn Thanh, tôi nghĩ đến ông Lê Huy Ngọ, người đã ngoài 80 xuân vẫn còn đắm đuối với quê Thanh. Ông là Bí thư Tỉnh ủy hai tỉnh Vĩnh Phú và Thanh Hóa, Bộ trưởng Bộ NN&PTNT, Phó ban Tổ chức TƯ, bây giờ là Trưởng ban đồng hương Thanh Hóa tại Hà Nội. Dù đã đến tuổi được an nhàn thư thái... nhưng ông vẫn chịu khó đi về đất Tĩnh Gia, về xã Hải Thanh để giải thích cho dân Hải Thanh biết rằng giải phóng mặt bằng Hải Thanh cần thiết cho Lọc hóa dầu Nghi Sơn thế nào. Linh hồn Thanh, tôi nghĩ đến ông Nguyễn Dy Niên, nguyên Bộ trưởng Bộ Ngoại Giao, con người mang linh hồn Thanh rõ nét, khi ông nói về lịch sử Việt Nam là lịch sử xứ Thanh với gần 500 năm chinh chiến. Mà từ thuở mang gươm đi mở cõi, nhà Nguyễn đã là tâm hồn Thanh.

Linh hồn Thanh, có bộ Thiên cổ hùng văn Đại cáo Bình Ngô mà Đại thi hào Nguyễn Trãi, Người thư ký vỹ đại của thời đại Lê Lợi đã thay mặt Lê Lợi viết nên câu thơ vang ngang trời Nam: Ta đây, núi Lam Sơn dấy nghĩa, chốn hoang dã nương mình, ngẫm thù lớn há đội trời chung, Căm giặc nước thề không cùng sống...

Danh xưng xứ Thanh, tôi nghĩ đến Bà Triệu Trinh Nương với câu nói hùng hồn: "Tôi muốn cỡi cơn gió mạnh, đạp bằng sóng dữ... chứ không muốn khom lưng làm tỳ thiếp người ta".

Linh hồn Thanh, là Lê Văn Hưu khi ông viết Đại Việt sử ký mà sau này, Ngô Sĩ Liên làm cơ sở viết nên bộ sử Đại Việt Sử ký toàn thư, để giờ cần gì đến chuyện xưa, đời đem tra cứu. Để rồi 250 năm sau, Ngô Sĩ Liên phải thốt lên: "...Văn Hưu là bậc cổ lão của Thánh triều ta. Lê Văn Hưu vừa có tài, vừa có hạnh, làm thầy Chiêu Minh Vương, đổi làm Kiểm Pháp Quan, sửa sách Việt chí...".

Sức mạnh linh hồn Thanh kết nối những người xứ Thanh ở bốn phương lại thành một cái địa chỉ rõ nét mà không rõ nét: Đồng hương Thanh Hóa. Hầu như tất cả các tỉnh thành trên cả nước này đều có hội đồng hương. Không ai bảo ai nhưng mà họ tự kết nối lại khi vui buồn đều có nhau. Có người nói, Hà Nội đất kinh kì phồn hoa đô hội nhất Việt Nam có trên một triệu người xứ Thanh. Chưa ai thống kê, nhưng riêng sinh viên xứ Thanh ở Hà Nội, không dưới 500.000 cháu, ấy mà nhiều cháu vẫn chưa biết có một ban liên lạc sinh viên Thanh Hóa tại Hà Nội hoạt động mạnh đến mức TƯ Đoàn phải cấp bằng khen. Các cháu tự nguyện tiếp lửa cho quê Thanh mỗi mùa hè về, tự nguyện về các vùng xa xôi mỗi độ đông về để mang áo ấm cho các cháu dân bản núi cao tỉnh Thanh. Linh hồn Thanh đã thôi thúc các cháu làm những việc ấy.

Bây giờ dân xứ Thanh mới biết đến Danh xưng Thanh Hóa có từ thế kỷ thứ XI, từ khi quan Tổng trấn Lý Thường Kiệt vâng lệnh nhà Lý đặt tên Châu Ái thành tên Thanh Hóa. Để rồi xứ Thanh có một ngày sinh nhật chung 8/5 hàng năm... Những người dân xứ Thanh ở bốn phương cứ nghe đến người xứ Thanh, nghe cái giọng mô tê răng rứa ngang ngang, ngái ngái ấy, là họ kết nối nhau lại lập thành hội. Để rồi, mỗi độ xuân về, mỗi tết ngồi với nhau, hỏi: đã về quê chưa?.

Sức mạnh linh hồn Thanh không đo được bằng một đơn vị vật lý nhưng chỉ biết rằng, mỗi độ xuân về, tất cả các nhà hàng ở Hà Nội, các hội trường lớn của Hà Nội, nếu có họp mặt đầu năm thì 60% là người xứ Thanh. Họp đồng hương làng, đồng hương xã, đồng hương huyện, đồng hương công an, đồng hương sinh viên, đồng hương văn nghệ sĩ, đồng hương báo chí... mà từ cuối cùng bao giờ cũng có cụm từ Thanh Hóa hay cụm từ xứ Thanh.

Phải làm sao người xứ Thanh ở bốn phương tạo thành một sức mạnh, kết nối lại để hướng về quê nhà. Ông Lê Huy Ngọ, ngườixứ Thanh tiêu biểu nói thế, nhưng câu trả lời đang còn bỏ ngỏ...

Mười năm nữa, những người xứ Thanh U60, U70, U80 bây giờ biết ai còn ai mất nhưng những người U30, U40 và U50 đã độ chín về trí tuệ, độ chín về tài năng lãnh đạo đất nước, nhiều người sẽ làm lãnh đạo tỉnh, lãnh đạo đất nước mà bâygiờ có thể quy hoạch, có thể chưa quy hoạch nhưng thế kỷ XXI là của những người độ tuổi ấy, trẻ trung và sung sức. Khu kinh tế Nghi Sơn sẽ phát huy tác dụng ở mức tối đa, sân bay Sao Vàng liệu có chật không, rồi sẽ biết, bãi biển Sầm Sơn có rộng thêm không, rồi sẽ biết nhưng cái ngày của 1.000 năm Thanh Hóa nhìn từ linh hồn Thanh ấy sẽ làm cho sức mạnh của đất và người xứ Thanh nhân lên gấp bội.

Lê Tuấn Lộc