Vang vọng tiếng chèo bên sông

Múa đèn chạy chữ cùng làn điệu chèo chải cổ từ bao đời nay vẫn được coi là “báu vật” thiêng liêng, sợi dây kết nối của người dân làng Nhân Cao, xã Thiệu Quang - một trong những ngôi làng cổ nằm bên dòng Mã giang.

Đội múa làng Nhân Cao biểu diễn trong ngày hội làng.

Đến làng Nhân Cao, không cần đợi đến hội làng, vẫn nghe được nhịp trống, tiếng chèo ngân nga vang vọng. Ngày thường, trong những ngõ nhỏ, bên sân đình hay ngay trước hiên mỗi nhà vẫn có tốp “liền anh, liền chị” cầm micro say sưa cất giọng. Như lời nghệ nhân Nguyễn Thị Thủy, làng Nhân Cao vào ngày hội hay lễ lớn thì các đội văn nghệ được khoác trang phục công phu, nhạc cụ sống động, còn ngày thường chỉ cần chiếc điện thoại kết nối loa, mic là đã đủ để hát, tập luyện. Có những cặp vợ chồng tập luyện xong về nhà lại tiếp tục hát, quay video gửi lên nhóm Zalo, Facebook của đội văn nghệ xin góp ý, trau chuốt.

Không ai biết khởi nguồn của những điệu múa, bài hát chèo có từ bao giờ. Bản thân nghệ nhân Nguyễn Thị Thủy cũng chỉ cười hiền, khi từ nhỏ bà đã được dắt đi xem múa, hát ở đình làng, rồi được truyền dạy từng bước chân, kỹ thuật đội ngọn đèn, múa hát. Theo bà Thủy, mỗi năm từ mùng 8 đến 12 tháng Giêng, làng Nhân Cao mở hội Ngư Võng Phường với không khí tưng bừng của tế lễ, rước thuyền, cờ người, múa lân... nhưng tâm điểm ở ngày hội vẫn là các tiết mục múa đèn chạy chữ và chèo chải cổ.

Nói về cái khó, cái độc đáo của bộ môn nghệ thuật này, theo các cao niên trong làng bật mí, chính là điệu múa phải có sự phối hợp nhịp nhàng giữa bước chân, điệu múa và tiếng hát, sao cho hài hòa thành một chỉnh thể. Bốn bài chèo chải đến nay vẫn còn lưu truyền và được biểu diễn, gồm: Hát giáo chải, Hát múa quạt, Hát chèo thuyền, Hát giáo chân sào. Đây đều là những tác phẩm ca ngợi công đức Đức Thánh Cả, các bậc thành hoàng, đồng thời gửi gắm đất trời về khát vọng thanh bình, thịnh vượng.

Với các diễn viên múa, cái khó chính là việc vừa giữ cho ngọn đèn trên đầu không tắt, vừa nhớ vị trí, cho đến những động tác, tư duy xếp chữ chuẩn xác. Tất cả đòi hỏi sự tập trung cao độ và kỹ năng thuần thục. Đội văn nghệ làng Nhân Cao hiện có 19 thành viên, phần lớn là người trung niên và cao tuổi. Tiết mục “Múa đèn chạy chữ” nhiều lần đoạt giải cao ở các hội diễn trong tỉnh, để lại dấu ấn sâu đậm với khán giả. Trong đó, niềm tự hào lớn nhất của người Nhân Cao là tháng 3/2023, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã công nhận “Múa đèn chạy chữ, hát chèo chải cổ” là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Trao đổi với ông Nguyễn Hữu Sớm, Đội trưởng Đội văn nghệ làng Nhân Cao, ông không giấu được niềm trăn trở: Đội văn nghệ hiện có 5 nhạc công, 14 diễn viên múa, đa phần là những người già, độ tuổi thấp nhất cũng ngoài 50. Việc duy trì đội văn nghệ chủ yếu bằng tình yêu, sự tâm huyết. Ông Sớm mong mỏi có một cơ chế hỗ trợ kinh phí để duy trì. Bên cạnh đó, có thêm những lớp truyền dạy trong các nhà trường, tại các thôn xóm, để giá trị cha ông không bị mai một. “Chỉ cần các cháu còn thích hát, còn thấy tự hào khi khoác áo tứ thân, đội đèn múa chữ, thì tôi tin rằng nghệ thuật này sẽ không bao giờ mất”, ông Sớm nói.

Bài và ảnh: Đình Giang