Danh tướng Lê Sao

Lê Sao là con trai của Lam quốc công Lê Trừ (anh trai của Lê Lợi), người hương Lam Sơn, huyện Lương Giang (nay là xã Thọ Lập), tỉnh Thanh Hóa. Vì thế, khi Lê Lợi tập hợp những người yêu nước tiến hành cuộc khởi nghĩa Lam Sơn, Lê Sao là một trong những thành viên đầu tiên, là khai quốc công thần của nhà Lê.

Được khắc dựng từ hơn 560 năm trước, đến nay văn bia về khai quốc công thần Lê Sao đã được con cháu dòng họ cùng bảo tồn và phát huy giá trị di sản.

Khi bắt đầu dấy binh khởi nghĩa, uy tín Đạo Cham (Lê Lợi) còn chưa đủ mạnh, tù trưởng các cấp, các sách như: Quỳ, Bái, Ấn, Hướng, Cá Lô, Ma, Lại (sau này thuộc các huyện Lang Chánh, Ngọc Lặc (cũ), tỉnh Thanh Hóa), mỗi người chiếm một khoảnh làm giang sơn riêng. Lê Sao thường xuyên qua lại các đất ấy để đổi chác hàng hóa kiếm sống nên rất thuộc đường đi, lối lại. Ông đưa Lê Lợi đến gặp từng người dùng lời lẽ nói rõ phải trái, trường hợp cần thiết thì sử dụng uy lực khiến mọi người đều lần lượt quy phục.

Sách Khởi nghĩa Lam Sơn có chép cụ thể về việc nghĩa quân Lam Sơn gặp sự truy đuổi của giặc Minh, thiếu thốn trăm bề. Lê Lợi triệu quan lang tới hỏi: “Ta nay đã tạm ổn, duy còn việc tài vật, lương thực mà thôi, không biết ai là người có thể gánh vác được?” Nghe xong câu nói đó, Lê Sao đã mạnh dạn xin đi. Từ đấy mọi việc được xong xuôi”.

Lê Lợi và nghĩa quân sau 10 năm “nếm mật nằm gai” đã buộc giặc Minh phải kí hội thề Đông Quan dẫn tàn quân về nước, chấm dứt 20 năm đô hộ tàn bạo, hà khắc. Đất nước mở ra thời kỳ thịnh trị của vương triều Hậu Lê kéo dài hơn 360 năm, là triều đại dài nhất trong lịch sử chế độ phong kiến Việt Nam.

Năm 1428, Lê Lợi lên ngôi Hoàng đế lấy niên hiệu Thuận Thiên năm thứ nhất và ban tước cho các khai quốc công thần. Lê Sao là một trong 221 người có công siêng năng, chịu khó từ thời Lũng Nhai được ban thưởng chức tước. Ông được phong tước Đình thượng hầu cùng với 13 người khác. Đây là biển ngạch cao thứ ba (sau Huyện thượng hầu và Á thượng hầu).

Trải qua 3 đời vua, từ Lê Thái Tổ, Lê Thái Tông, đến Lê Nhân Tông, Lê Sao đã giữ nhiều chức quan, trong đó có chức Xa kỵ vệ Đại tướng quân, gia phong Quang lộc đại phu; Xa kỵ vệ Đại tướng quân thượng trí; Hương thượng hầu, sau được gia tăng làm Nhập nội kiểm hiệu đại Tư đồ, Bình chương sự, thượng trụ quốc.

Đến nay chưa có tài liệu nào khẳng định năm mất của tướng quân Lê Sao. Tuy nhiên dựa vào văn bia về khai quốc công thần Lê Sao (Hoàng Việt khai quốc công thần Lê Sao) mà vua Lê Thánh Tông sai Nguyễn Bá Ký soạn được khắc dựng năm Quang Thuận thứ 3 (1462) phần nào chúng ta có thể biết được ông mất trong khoảng thời gian từ 1460-1462.

Dẫn chúng tôi đến nơi dựng bia, Trưởng thôn Hiệp Lực, xã Thọ Lập Trương Thị Huyền cho biết: Sau nhiều thế kỷ bị bỏ hoang, trơ trọi trong vườn cây rậm rạp, không nhà bia, không mái che, hầu hết các chữ trên tấm bia cổ đều đã bị mờ và rêu phủ thì đến gần đây, con cháu của khai quốc công thần Lê Sao đã xây dựng nhà bia này.

Dẫu thời gian có chảy trôi, nhưng may mắn là tấm bia vẫn được bảo tồn để hôm nay mọi người hiểu thêm về cuộc đời và số phận của một vị khai quốc công thần vương triều Lê Sơ.

Nhà thờ Khai quốc công thần Lê Sao ở thôn Đại Đồng, xã Thọ Lập, tỉnh Thanh Hóa.

Trong số 13 người con (5 trai, 8 gái) của danh tướng Lê Sao, lịch sử đã dành nhiều trang viết ghi nhận công lao của Sùng quốc công Lê Thọ Vực trong việc bình định Bồn Man, ổn định biên giới phía Tây của Đại Việt dưới thời vua Lê Thánh Tông. Con trai của Lê Thọ Vực là Huấn quận công Lê Duy Đạo, làm tới chức Thái bảo. Như vậy, từ Lê Trừ đến Lê Sao, Lê Thọ Vực, Lê Duy Đạo – bốn đời liên tiếp lập công hiển hách, có nhiều cống hiến, để lại nhiều dấu ấn trong xã hội đương thời.

Ngay kế bên thôn Hiệp Lực, nơi bia của khai quốc công thần Lê Sao sừng sững kể chuyện một con người trong một giai đoạn lịch sử thì ở thôn Đại Đồng, các thế hệ hậu duệ của ông đang sinh sống. Trong niềm vui của dòng họ, ông Lê Bá Tú, trưởng họ Lê thôn Đại Đồng cho biết: "Trên đất xã Thọ Lập hiện nay còn nhiều dấu tích thời khởi nghĩa Lam Sơn và sau này là giai đoạn trung hưng nhà Lê. Đó là: Mả Ngô (nơi chôn giặc Minh), các đồn lũy: Đồn Rồn, đồn Chế, đồn Thị, Gò Căng (kho quân lương), thành Lũy (Lũy đất), Cột Cờ (quân tiền tiêu)... Ngoài tấm bia Lê Sao – khai quốc công thần thời Lê đã và đang được bảo tồn và lưu truyền hậu thế còn có nhà thờ Lê Sao một địa chỉ để con cháu hằng năm về thắp hương kính báo bậc tiền nhân và cầu mong được thật nhiều sức khỏe, may mắn. Chỉ như vậy thôi nhưng cũng đủ để lớp con cháu hiểu và thêm kính ngưỡng về các cụ tổ trong dòng họ".

Bài và ảnh: Chi Anh