Để tiếng cồng chiêng ngân vang

Giữa nhịp sống hiện đại, đồng bào dân tộc Mường ở Ngọc Lặc vẫn kiên trì gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc thông qua tiếng cồng chiêng. Tiếng cồng chiêng không chỉ là “món ăn tinh thần” trong đời sống văn hóa, tính ngưỡng của người dân, mà còn là cầu nối giữa các thế hệ.

Các thành viên Câu lạc bộ văn hóa dân tộc Mường Ngọc Lặc.

Từ bao đời nay, với người Mường cồng chiêng không chỉ là nhạc cụ, mà còn là biểu tượng của văn hóa dân tộc và gắn liền với cuộc đời mỗi người từ khi sinh ra đến khi từ dã cõi trần. Xưa kia tiếng cồng chiêng giúp người dân đuổi muông thú, hối thúc những “chiến binh” ra trận. Khi bình yên, cồng chiêng gắn liền với sinh hoạt, lễ hội, các nghi thức của đồng bào. Đầu năm mới cồng chiêng theo các phường sắc bùa mang may mắn đến tận cửa mỗi nhà. Trong dịp lễ hội, cồng chiêng thúc giục những bước chân đi trẩy hội, gọi nhà nhà tới chung vui ngày hội. Trong ngày cưới, cồng chiêng chúc phúc cho đôi uyên ương. Cồng chiêng cũng tiễn biệt những linh hồn rời khỏi Mường người...

Theo chân cán bộ văn hóa về xã Quang Trung tìm hiểu văn hóa cồng chiêng, trò chuyện với các cụ cao niên trong xã, chúng tôi được các cụ chia sẻ, từ đầu năm đến nay, người dân xã Quang Trung và thành viên Câu lạc bộ văn hóa dân tộc Mường huyện Ngọc Lặc thường xuyên tụ họp cùng nhau luyện tập dưới sự chỉ dạy của nghệ nhân Phạm Vũ Vượng. Những bài cồng chiêng được luyện tập kỹ càng để trình diễn trong các dịp tết nguyên đán, lễ hội Pôồn Pôông và sự kiện văn hóa - thể thao chào mừng 50 năm giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước.

Bà Phạm Thị Hòa, thành viên Câu lạc bộ văn hóa dân tộc Mường Ngọc Lặc cho biết: "Dù bận rộn với công việc hằng ngày, song ai cũng dành thời gian tham gia luyện tập đều đặn. Bởi với chúng tôi, được tham gia vào câu lạc bộ và các hoạt động văn hóa là niềm vui, niềm tự hào vì đã được tham gia góp sức nhỏ của mình để bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa dân tộc”.

Nhìn các thành viên câu lạc bộ say sưa luyện tập, chúng tôi hiểu rằng tình yêu người dân nơi đây dành cho cồng chiêng và văn hóa dân tộc rất lớn. Nghệ nhân Phạm Vũ Vượng chia sẻ: “Cồng chiêng với người Mường rất quan trọng. Song, cồng chiêng đã từng có nguy cơ mai một. Là người con của bản Mường, lớn lên bên tiếng cồng chiêng, tôi không đành lòng nhìn điều đó. Do đó, tôi đã đi nhiều nơi, gặp gỡ nhiều người để tìm hiểu, chắt lọc những nét tinh hoa về văn hóa cồng chiêng của người Mường, chủ động sưu tầm cồng chiêng, tham gia truyền dạy tại cộng đồng và các trường học để bảo tồn văn hóa dân tộc”.

Cũng theo ông Vượng, cồng chiêng có kích cỡ to nhỏ khác nhau. Dụng cụ để đánh cồng chiêng là dùi được làm bằng gỗ cứng, tùy theo từng chiếc chiêng to, nhỏ mà làm dùi dài, ngắn. Để có những bản âm hưởng cồng chiêng hay, người đánh cồng chiêng phải biết cảm nhận âm, điều chỉnh cách đánh phù hợp với từng loại cồng chiêng để phối âm hài hòa mà vẫn giữ được sự hào hùng của âm hưởng cồng chiêng. Đến nay, ông Vượng đã có 30 cái cồng, chiêng, phục vụ cho các hoạt động luyện tập, trình diễn cồng chiêng, hay trình diễn kết hợp với phường chúc, hát xường...

Cùng với ông Vượng, nhiều người đã tích cực gìn giữ văn hóa truyền thống dân tộc Mường thông qua việc gìn giữ cồng chiêng trong nhà hay các thành viên trong gia đình cùng nhau luyện tập, tham gia các hoạt động văn hóa truyền thống của địa phương.

Chị Phạm Thị Duyên ở xã Quang Trung, chia sẻ: “Chúng tôi hiểu được vai trò của cồng chiêng trong đời sống văn hóa của người Mường. Người Mường ở đâu thì cồng chiêng vang lên ở đó. Bởi vậy, hai vợ chồng tôi đều tham gia Câu lạc bộ văn hóa dân tộc Mường Ngọc Lặc, tích cực tham gia các hoạt động văn hóa tại địa phương. Đặc biệt, vợ chồng tôi đã truyền dạy lại cho các con những làn điệu hát ru, hát xường, cách đánh cồng chiêng. Lâu dần những giá trị văn hóa đó đã thấm vào tâm hồn của những đứa trẻ và các con tôi đều biết đánh cồng chiêng”.

Về Ngọc Lặc, chúng ta không khó để bắt gặp hình ảnh những chàng trai, cô gái, hay những em bé 9, 10 tuổi đánh cồng chiêng. Đó là tín hiệu vui trong công tác bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa dân tộc của người Mường và của huyện Ngọc Lặc. Thời gian qua, để bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa cồng chiêng, cấp ủy, chính quyền và người dân Ngọc Lặc đã tích cực triển khai nhiều hoạt động, góp phần làm cồng chiêng “sống lại” trong đời sống người dân. Đồng thời, thường xuyên phối hợp với các đơn vị, các nghệ nhân để tổ chức truyền dạy văn hóa dân tộc cho thế hệ trẻ; gắn việc bảo tồn phát huy giá trị văn hóa dân tộc với phát triển du lịch. Nhờ đó, những thanh âm của cồng chiêng luôn vang mãi trong tâm thức và đời sống của đồng bào dân tộc Mường.

Bài và ảnh: Thùy Linh