Đền Bà Am trên đất Hội Hiền

Là di tích gắn liền với đời sống tín ngưỡng tâm linh của người dân làng Hội Hiền, xã Thọ Long (trước đây thuộc xã Tây Hồ, huyện Thọ Xuân), đền Bà Am thờ Hoàng phi Trinh Liệt tôn thần Lê Thị Ngọc Ân. Tương truyền, bà là người có công giúp Bình Định vương Lê Lợi và nghĩa quân Lam Sơn trong cuộc khởi nghĩa chống ngoại xâm.

Đền Bà Am trên đất làng Hội Hiền thờ Hoàng phi Trinh Liệt tôn thần Lê Thị Ngọc Ân. Ảnh Năng Tiến

Hoàng phi Trinh Liệt tôn thần Lê Thị Ngọc Ân tên thật là Đinh Thị Ngọc Hoa. Dân gian kể rằng, bà là cháu nội của cụ Đinh Thời Dĩnh, người có công lập nên làng Hội Hiền.

Năm 1416, trong Hội thề Lũng Nhai, Bình Định vương Lê Lợi và những người cùng chung chí hướng đã nguyện một lòng đánh đuổi giặc Minh xâm lược. Đến năm 1418, nơi núi rừng Lam Sơn, khởi nghĩa đã chính thức nổ ra. Trong những năm đầu khởi nghĩa, do chênh lệch về tương quan lực lượng và truy lùng gắt gao của giặc Minh, nghĩa quân Lam Sơn gặp muôn vàn khó khăn, có những thời điểm rơi vào tình cảnh khốn khó, ngàn cân treo sợi tóc.

Tế lễ trong kỷ niệm ngày mất Hoàng phi Trinh Liệt tôn thần Lê Thị Ngọc Ân năm 2025. Ảnh Năng Tiến

Sau một thời gian vừa chiến đấu, vừa xây dựng căn cứ, củng cố lực lượng, nghĩa quân Lam Sơn, đứng đầu là Bình Định vương Lê Lợi đã quyết định mở rộng địa bàn, căn cứ chiến đấu vào đất Nghệ An, từ đó tạo thế và lực đánh đuổi giặc Minh.

Cuối thế kỷ XX, Đền Bà Am trên đất làng Hội Hiền được tôn tạo. Ảnh Năng Tiến

Tương truyền, trước khi rút quân vào đất Nghệ An, nghĩa quân Lam Sơn đã đánh giặc ở đồn Đa Căng (được cho là thuộc xã Xuân Hồng, huyện Thọ Xuân cũ), sau đó rút quân về làng Hội Hiền. Tại làng Hội Hiền, giặc Minh đã vây ráp gắt gao. Trong tình thế nguy nan, cô gái Đinh Thị Ngọc Hoa với sự thông thạo địa hình đã đánh lạc hướng quân xâm lược, chỉ dẫn cho nghĩa quân Lam Sơn thoát khỏi sự truy quét. Nhờ đó, Bình Định vương Lê Lợi và nghĩa quân Lam Sơn rút lui thuận lợi vào đất Nghệ An. Cảm mến sự giúp đỡ của cô gái họ Đinh, trước khi rút quân đi, Lê Lợi đã hứa với nàng khi chống giặc giành thắng lợi sẽ quay về Hội Hiền lấy nàng làm vợ.

Làng Hội Hiền nhìn từ trên cao. Ảnh Năng Tiến.

Lại có chuyện kể rằng, sau khi Lê Lợi rút vào Nghệ An, người con gái họ Đinh ở làng Hội Hiền bỗng không bệnh mà mất. Và trong những năm tháng chiến đấu sau đó, nhiều đêm chủ tướng Lê Lợi đã mộng thấy người con gái ở làng Hội Hiền đi theo giúp đỡ ông đánh giặc.

Năm 1428, khởi nghĩa Lam Sơn thành công, Bình Định vương Lê Lợi lên ngôi vua, lập nên nhà Lê. Nhớ ơn cô gái họ Đinh làng Hội Hiền đã giúp đỡ nghĩa quân Lam Sơn, vua Lê Thái tổ đã cho người lập dựng đền thờ, sắc phong Hoàng phi Trinh Liệt tôn thần, ban quốc tính (họ Lê) và đổi thành Lê Thị Ngọc Ân. Về sau, người dân trong vùng vì tránh tên (húy kỵ) mà gọi chệch thành Am. Đến ngày nay, dân gian thường gọi đền Bà Am. Ngôi đền thờ tọa lạc trên đất làng Hội Hiền.

Theo lời kể của các bậc cao niên trong vùng, đền Bà Am trên đất làng Hội Hiền khi xưa khá bề thế, quy mô với kiến trúc gỗ, nổi bật bởi các mảng chạm khắc tinh xảo. Tuy nhiên, trải qua biến thiên của thời gian và lịch sử, đền Bà Am bị hư hỏng nhiều, một số hiện vật đá hiện còn được lưu giữ.

Đền Bà Am là di tích - “điểm tựa” tâm linh cho người dân địa phương. Ảnh Năng Tiến

Những năm cuối thế kỷ XX, với sự kính ngưỡng và tấm lòng tưởng nhớ tiền nhân, người dân Hội Hiền đã chung tay đóng góp công sức, tiền của để tôn tạo di tích, đáp ứng nhu cầu tín ngưỡng, tâm linh.

Trải suốt nhiều thế kỷ, hằng năm vào ngày 27 tháng 9 (âm lịch), kỷ niệm ngày mất của Hoàng phi Trinh Liệt tôn thần Lê Thị Ngọc Ân, người làng Hội Hiền và nhân dân trong vùng lại theo chân nhau về đền Bà Am dâng hương tưởng nhớ tiền nhân. Đây là sinh hoạt tín ngưỡng nhiều ý nghĩa trong đời sống văn hóa của người dân địa phương.

Khánh Lộc