Đi để nhớ!

Mường Đeng (xã Yên Thắng, tỉnh Thanh Hóa) từ lâu được xem là không gian văn hóa đặc trưng của người Thái đen. Những nếp nhà sàn quần tụ, những nghi lễ cổ vẫn được lưu giữ qua nhiều thế hệ, tạo nên vẻ bình yên mà giàu bản sắc. Đây là điểm đến hiếm hoi còn giữ lại được nhiều phong tục tập quán cổ giữa đời sống hiện đại, mang lại nhiều trải nghiệm độc đáo cho những ai đặt chân đến đây.

Mường Đeng, góc nhìn từ trên cao. Ảnh: Đức Thành

Con đường dẫn vào Mường Đeng uốn lượn giữa đồi nương và những dải rừng. Càng đi sâu, không gian càng mở ra, hiện lên những bản làng yên bình như bản Peo, bản Ngàm Pốc... Một trong những điểm nhấn, tạo nên sức hút của Mường Đeng chính là thiên nhiên hoang sơ, kỳ vĩ. Nơi đây, những thửa ruộng bậc thang thoai thoải, những sườn đồi được phủ ngô, lúa. Vào mùa lúa chín, sắc vàng ngập tràn tạo nên khung cảnh tuyệt đẹp. Đặc biệt, tại các bản làng còn nhiều dòng suối nhỏ, nước trong xanh, tạo nên phong cảnh hữu tình. Đây cũng chính là nguồn nước dùng cho sinh hoạt và sản xuất của người dân. Và có lẽ, chính nguồn nước mát chảy quanh năm như sự kết nối giữa người dân và thiên nhiên, giúp cuộc sống của họ luôn giản dị và đầy sức sống.

Thời điểm Mường Đeng thu hút nhiều khách du lịch nhất, là tháng 9, 10 âm lịch - tháng của mùa lễ hội. Năm nay, mùa lễ hội ở Mường Đeng sôi động hơn nhiều khi gắn với lễ đón nhận Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia lễ hội Chá Mùn. Chá Mùn là một trong những tín ngưỡng dân gian đặc sắc, tiêu biểu nhất của người Thái đen ở xã Yên Thắng. Lễ hội gồm nghi lễ mời Pó Then và linh hồn các thầy mo Mùn quá cố, gọi vía người bệnh về tham dự; đón người cai quản địa phương, khách tham dự; tiễn Pó Then, các linh hồn mo Mùn trở về Mường trời... Tham gia lễ hội du khách được trải nghiệm nghi lễ cổ xưa, lắng nghe những điệu hát cổ, cũng như cảm nhận không khí trang trọng nhưng gần gũi. Tiếng mo của già làng hòa trong tiếng chiêng vang vọng làm người nghe như được kết nối với người xưa, một trải nghiệm văn hóa độc đáo không phải nơi đâu cũng có.

Sau phần lễ, du khách được hòa mình vào không khí sôi động của phần hội, với các trò chơi dân gian độc đáo như ném còm, bắn nỏ, kéo co, đánh cù hay tham gia vào những điệu xòe. Với mỗi vòng xòe, mọi người nắm tay, bước đều theo nhịp trống, nhịp chiêng, vòng xòe càng rộng niềm vui càng được nhân đôi. Với nhiều người lần đầu tới, khoảnh khắc được đứng trong vòng xòe là cách nhanh nhất để cảm nhận sự thân thiện và gắn kết của bản mường. Chị Lê Thu Hà (du khách đến từ phường Hạc Thành, tỉnh Thanh Hóa) chia sẻ khi lần đầu tiên được tham gia vòng xòe lễ hội: “Cầm tay nhau, bước theo nhịp trống, tôi cảm nhận được không khí rộn rã, vui tươi, nó khiến tôi cảm thấy mình thực sự hòa vào đời sống của người Thái đen. Còn điều khiến tôi ấn tượng nhất ở Mường Đeng không phải là cảnh đẹp, mà là cảm giác bản làng vẫn sống đúng nhịp của nó, không hối hả chạy theo du lịch”. Với những người yêu khám phá, một trong những trải nghiệm thú vị nhất ở Mường Đeng là theo người dân đi rừng hoặc đi nương. Từ thu hoạch mùa vụ, hái rau rừng đến chẻ nứa, lấy măng, mỗi công việc đều cho thấy sự gắn bó mật thiết giữa con người và tự nhiên.

Khách du lịch tham dự lễ hội Chá Mùn. Ảnh: Đức Thành

Không chỉ có văn hóa và thiên nhiên, Mường Đeng còn là nơi lưu giữ những câu chuyện, truyền thuyết đầy thú vị mà bất kể người cao tuổi nào cũng có thể kể cho du khách nghe.

Và ẩm thực, chắc chắn là một yếu tố để giữ chân du khách. Bữa cơm của người Thái đen không thể thiếu nếp nương dẻo, cá suối nướng, canh lá đắng, rau rừng luộc, măng chua và rượu cần men lá... Những món ăn này đều sử dụng nguyên liệu có sẵn trong tự nhiên, ít gia vị, ưu tiên sự tươi ngon và cách chế biến giữ lại hương nguyên bản. Cá suối được kẹp tre, nướng trên than củi đến khi da vàng giòn, thịt ngọt. Món canh đắng ban đầu có vị hơi chát nhưng càng ăn càng thấy ngọt thanh. Rượu cần được ủ bằng men lá, uống nhẹ, thơm và không gắt. Với du khách phương xa, một bữa cơm như vậy không chỉ là trải nghiệm ẩm thực mà còn là cách để hiểu đời sống của người Mường Đeng.

Những năm gần đây, Mường Đeng có sự thay đổi khi người dân bắt đầu hướng tới phát triển du lịch cộng đồng. Một số hộ đã xây dựng homestay dựa trên nếp nhà sàn truyền thống, giữ nguyên kiến trúc nhưng tiện nghi hơn nhiều. Một số bạn trẻ trong xã tham gia các lớp tập huấn du lịch, học thêm tiếng nước ngoài, rèn kỹ năng hướng dẫn, từ đó mở ra cơ hội mới cho kinh tế địa phương. Tuy chưa phát triển rầm rộ như các điểm du lịch nổi tiếng khác, nhưng chính sự vừa đủ, không thương mại hóa đã giúp Mường Đeng giữ được bản chất mộc mạc mà nhiều du khách tìm kiếm.

Rời Mường Đeng, du khách mang theo cảm giác nhẹ nhàng, như vừa đi qua một vùng đất nơi mọi thứ diễn ra chậm rãi và nguyên vẹn. Cũng vì vậy mà nơi đây được xem là một trong những điểm đến còn lưu giữ khá đầy đủ đời sống, phong tục và không gian văn hóa của người Thái đen ở Thanh Hóa. Với du khách yêu thiên nhiên, yêu văn hóa bản địa và muốn tìm một nhịp sống lặng hơn, Mường Đeng chính là vùng đất đáng để khám phá và quay trở lại.

Vân Anh