Độc đáo Mo Mường

Là hình thức diễn xướng dân gian truyền thống, Mo Mường được hình thành bởi hệ thống hàng chục nghìn câu thơ, câu văn vần được chắt lọc, kế thừa qua nhiều thế hệ. Bởi vậy, Mo Mường được ví như cuốn “Bách khoa toàn thư” của dân tộc Mường, được các thế hệ đồng bào lưu truyền thông qua hình thức diễn xướng. Phát huy những giá trị to lớn của Mo Mường hôm nay là cách gìn giữ cho muôn đời sau những nét tinh hoa của cả một cộng đồng, góp phần làm đa dạng thêm những gam màu văn hóa của các dân tộc xứ Thanh.

Thầy Mo Phạm Văn Lục, xã Minh Sơn trong một buổi tái hiện Mo Mường.

Thầy Mo Phạm Văn Lục, xã Minh Sơn, sinh ra trong gia đình có truyền thống làm Mo. Với những đứa trẻ người Mường, việc tiếp xúc sớm với Mo tự nhiên như hơi thở cuộc sống. Vì sinh ra trong gia đình có truyền thống làm Mo như ông Lục thì sự gần gũi với Mo càng trở nên thường xuyên và liên tục hơn. Ông học được từ cha những áng Mo, cách thức tiến hành một buổi Mo.

Theo ông Lục, Mo cho người chết là một nghi lễ không thể thiếu trong cộng đồng người Mường, là dịp để các thế hệ trong gia đình đều có mặt để vĩnh biệt người chết. Bằng những lời Mo, người ta nhắc lại lịch sử, nguồn gốc của người Mường, truyền dạy cho nhau những kinh nghiệm, tri thức của cuộc sống, những phong tục, tập quán... Qua đó mọi người ghi nhớ và truyền lại cho các thế hệ sau.

Thầy Mo Phạm Văn Lục, xã Minh Sơn chuẩn bị cho một buổi Mo.

Cùng với những bài Mo cho người chết, người Mường còn tổ chức làm Mo cho các thành viên trong gia đình. Đây thực chất là buổi làm vía, cầu cho mọi người trong gia đình làm ăn phát đạt, sức khỏe, bình an. Gia chủ muốn làm vía cho một người trong gia đình đang ở xa thì lấy chiếc áo, hoặc khăn, mũ của người đó, rồi đưa cho thầy Mo làm lễ. Còn nếu làm vía cầu an, cầu sức khỏe cho cả nhà thì mọi người cùng nhau chuẩn bị mâm lễ và ngồi quanh thầy Mo. Lời Mo chủ yếu nói lên tâm nguyện của gia chủ, xua đi những điều không may mắn trong cuộc sống, đồng thời cầu an cho các thành viên trong gia đình.

Chị Phạm Thị Chinh, người dân tộc Mường, xã Ngọc Lặc và thầy Mo Phạm Văn Đức trong một buổi Mo làm vía.

Theo chị Phạm Thị Chinh, người dân tộc Mường, xã Ngọc Lặc cho biết: "Tục làm vía của dân tộc Mường không chỉ là lễ cầu an, cầu sức khỏe, xua đi những điều không may mắn, mà còn là sự thể hiện tấm lòng hiếu thảo của con, cháu với cha mẹ và ông bà. Tham gia nghi lễ này, mọi người đều mong cho mình và người thân những điều tốt đẹp nhất, đồng thời, lan tỏa tinh thần ấy đến với tất cả mọi người, góp phần gìn giữ những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc Mường".

Tái hiện Mo làm vía.

Mo là di sản văn hóa đặc sắc của dân tộc Mường nói chung và người Mường xứ Thanh nói riêng, là tấm gương phản chiếu, bức tranh rộng lớn, bao trùm về lịch sử, xã hội, những quan niệm của con người về thế giới quan, nhân sinh quan, những kinh nghiệm trong cuộc sống sinh hoạt, lao động sản xuất. Người Mường sáng tạo ra Mo để lý giải quá trình “Đẻ đất - đẻ nước”, về sự hình thành loài người và mỗi vùng đất bằng hàng ngàn câu thơ, câu văn vần. Cũng bởi vậy, trong đời sống tín ngưỡng của dân tộc Mường, thầy Mo là người thông thạo văn tự cổ, am hiểu về phong tục tập quán, những lễ nghi của dân tộc, là người có uy tín trong cộng đồng, được dân làng đặc biệt quý trọng.

Mo gắn liền với cuộc sống của mỗi người con đất Mường. Từ khi cất tiếng khóc chào đời, thầy Mo làm lễ, cầu cho trẻ hay ăn, chóng lớn. Khi dựng vợ, gả chồng, dựng nhà, mừng cơm mới đều có mặt của Mo. Mo Mường đa dạng về nội dung, nhiều cách thức thể hiện, ở nhiều thời điểm, không gian và thời gian khác nhau, lại cũng phụ thuộc vào điều kiện, hoàn cảnh của mỗi gia đình...

Sau 1 buổi Mo là màn múa hát Pồn Pông, tái hiện cuộc sống của người Mường cổ.

Mo Mường không phân biệt giàu nghèo, tất cả đều hướng con người đến chân - thiện - mỹ của cuộc sống. Theo các nhà nghiên cứu văn hóa dân gian dân tộc Mường, thì Mo Mường là bài ca nghi lễ đặc sắc nhất của người Mường. Mo có 2 phần, bao gồm sử thi “Đẻ đất đẻ nước”, kể về sự hình thành của trái đất và những áng Mo tiễn người đã mất. Phần hai là Mo dẫn đường, hay còn gọi là Mo lên trời với 74 áng. Trong mỗi chương có nhiều áng Mo, mỗi chương, mỗi áng đều có chủ đề, có mục đích sử dụng riêng cho từng nghi lễ được tiến hành trong tang lễ, hay mừng nhà mới, lễ làm vía... Ở đó, chứa đựng các giá trị văn hóa, phong tục, tập quán, tri thức dân gian với ý nghĩa giáo dục sâu sắc.

Triết lý nhân sinh trong Mo Mường, đó là sống cho nên người, chết cho nên ma, tức là mỗi con người muốn sống tốt thì phải học, có học mới nên người, khi mất thì phải Mo. Mo để hướng mỗi người đến một cuộc sống tốt hơn, sống đẹp hơn, sống có ý nghĩa hơn, sống đúng với truyền thống của cha ông để lại.

Người Mường không có chữ viết, nhưng những rằng Mo, áng Mo, bài Mo, roóng Mo... nhờ các thầy Mo mà vẫn được lưu giữ vẹn nguyên cho đến ngày nay. Đó là giá trị sáng tạo trong mối quan hệ giữa con người với thiên nhiên, xã hội thông qua các tri thức sản xuất nông nghiệp, các phong tục tập quán. Và là nhân sinh quan thông qua các nghi lễ gắn với con người, với vũ trụ và thế giới tự nhiên đã được siêu nhiên hóa thông qua các loại hình tín ngưỡng. Điều đó được thể hiện bởi các hoạt động văn hóa như trò chơi, trò diễn, làn điệu xường đang, nhạc cụ cồng chiêng, phường chúc.

Trải qua quá trình hình thành và phát triển gắn với lịch sử của dân tộc, Mo Mường hôm nay đang trên hành trình trở thành di sản phi vật thể của nhân loại. Đây không chỉ là niềm tự hào của đất Mường xứ Thanh, mà còn là trách nhiệm trong việc gìn giữ, phát huy Mo Mường của các thế hệ hôm nay và mai sau.

Đức Dũng