Lễ cúng Rằm tháng Bảy - Nét đẹp văn hóa tâm linh của người Dao Quần Chẹt

Đồng bào Dao xứ Thanh có nhiều phong tục, tập quán tốt đẹp và độc đáo, mang đậm bản sắc văn hóa truyền thống. Trong đó, lễ cúng Rằm tháng Bảy của người Dao Quần Chẹt là một trong những nét văn hóa độc đáo như vậy.

Phụ nữ Dao Quần Chẹt, thôn Phú Sơn, xã Cẩm Vân, gói bánh chưng gù chuẩn bị cho lễ cúng Rằm tháng Bảy.

Đầu năm cúng Tết thanh minh

Giữa năm đón Rằm tháng Bảy

Cuối năm vui Tết năm cùng...

Đối với mỗi người con của làng Dao Quần Chẹt - thôn Phú Sơn, xã Cẩm Vân, từ khi sinh ra cho đến lúc trưởng thành, ai ai cũng đều “nằm lòng” những lời dặn dò ấy. Đó không chỉ là những ngày lễ không thể thiếu trong đời sống văn hóa tâm linh của người Dao, mà còn là dịp để con cháu xa quê được quây quần, tụ họp sau nhiều ngày tháng vất vả lao động, mưu sinh.

Nét khác biệt trong lễ cúng Rằm tháng Bảy của người Dao Quần Chẹt là bà con không đợi đến đúng Rằm tháng Bảy mới cúng, mà các gia đình thường thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 6 âm lịch trở đi.

Trong câu chuyện cùng ông Phùng Thanh Khang, trưởng thôn Phú Sơn, xã Cẩm Vân - người có uy tín trong cộng đồng người Dao Quần Chẹt, chúng tôi hiểu hơn về văn hóa truyền thống tốt đẹp của đồng bào Dao. Ông Khang cho biết, từ bao đời nay, người Dao quan niệm, ngày 14/7 âm lịch hằng năm được xem là dịp Tết giữa năm. Vì thế, mọi nhà đều tổ chức “làm Tết”, nhằm thể hiện lòng biết ơn đối với tổ tiên và cầu mong cuộc sống an lành, mùa màng tươi tốt, bội thu.

Thôn Phú Sơn, xã Cẩm Vân là nơi sinh sống chủ yếu của người Dao Quần Chẹt, với 120 hộ dân, 580 nhân khẩu. Ngay từ những ngày đầu tháng 6 âm lịch, các gia đình trong thôn đều đã tấp nập, rộn ràng sửa soạn cho lễ cúng Rằm tháng Bảy một cách đầy đủ, tươm tất nhất. Theo thông lệ, bà con sẽ chuẩn bị các nghi thức cúng Rằm tại nhà trưởng dòng họ, sau đó lần lượt chọn ngày tổ chức riêng cho gia đình mình.

Để tổ chức lễ cúng Rằm tháng Bảy, đồng bào Dao đã chuẩn bị khá kỳ công từ trước, từ việc nuôi lợn, gà, cho đến chọn gạo nếp ngon để gói bánh, đồ xôi... Đặc biệt, mọi lễ vật trong ngày cúng quan trọng này phải do các thành viên trong gia đình, dòng họ tự tay chuẩn bị để tỏ lòng tôn kính các vị thần linh và tưởng nhớ công lao của tổ tiên, những người đã khuất.

Có một nét văn hóa độc đáo trong phong tục của người Dao Quần Chẹt, đó là trong lễ cúng Rằm tháng Bảy không thể thiếu món bánh chưng gù. Đồng thời, xem đó là nét đẹp văn hóa ý nghĩa, mang đậm bản sắc truyền thống của dân tộc mình.

Để làm nên những chiếc bánh chưng gù vừa ngon, vừa đẹp dâng lên thần linh và gia tiên, trước ngày làm lễ, những phụ nữ trong gia đình, dòng tộc phải chuẩn bị lá dong, gạo nếp nương và thịt lợn. Lá dong xanh sau khi hái mang về sẽ được lau rửa sạch, sau đó để vào nơi thoáng mát cho ráo nước. Gạo dùng để gói bánh phải là gạo nếp nương. Đây là loại gạo nếp mà từ khi chế biến đến khi thưởng thức, hương luôn đượm nồng, vấn vương. Thịt lợn được cắt thành từng miếng nhỏ, ướp thêm gia vị. Tất cả các nguyên liệu dùng gói bánh chưng gù của người Dao Quần Chẹt cũng tương tự như gói bánh chưng xanh của người Kinh, có khác chăng chỉ là hình thức gói. Dưới đôi bàn tay khéo léo của chị em phụ nữ Dao Quần Chẹt, chiếc bánh được gói cẩn thận, thành hình như những chiếc sừng trâu, trông rất đẹp mắt. Sau khi hoàn tất công đoạn gói, bánh được xếp vào nồi, đổ nước ngập rồi bắt đầu luộc. Theo bà con, thời gian luộc khoảng chừng 8 tiếng và phải luôn chú ý chỉnh lửa, căn thời gian hợp lý cho bánh chín đều và ngon. Sau khi bánh chín, gia chủ chọn những chiếc bánh đẹp nhất để dâng cúng thần linh và gia tiên. Theo tục của người Dao Quần Chẹt, tất cả thức ăn đều phải để trên lá chuối tươi.

Lễ cúng Rằm tháng Bảy diễn ra trong khoảng hai đến ba giờ, nội dung của bài cúng chủ yếu là mời tổ tiên về ăn Rằm cùng gia đình để con cháu tỏ lòng biết ơn. Đồng thời, mong tổ tiên và thần linh phù hộ cho con cháu mạnh khỏe, làm ăn phát đạt.

Sau lễ cúng, thầy cúng và các vị chức sắc trong làng được gia đình bố trí ngồi cao nhất, tiếp đó, lần lượt đến khách mời của bố mẹ, con cái và anh em nội ngoại. Trước khi dùng bữa, mọi người cùng nâng chén để chúc cho gia chủ gặp nhiều điều may mắn, bình an.

Theo chị Triệu Thị Yến, bí thư chi bộ thôn Phú Sơn, lễ cúng Rằm tháng Bảy rất quan trọng với người Dao Quần Chẹt. Đây được xem là một nét văn hóa tâm linh của bà con từ nhiều đời nay. Những năm qua, cộng đồng người Dao Quần Chẹt luôn cố gắng sàng lọc, bỏ đi những hủ tục rườm rà, tốn kém, chỉ giữ lại những nét văn hóa tốt đẹp, nhân văn.

Bài và ảnh: Ái Vân