Lê Thạch: “Công lao to lớn nhất ba quân”

Là cháu của Bình Định vương Lê Lợi, Lê Thạch là khai quốc công thần nhà Lê - một trong những người hưởng ứng và tham gia khởi nghĩa Lam Sơn từ những ngày đầu tiên. Dẫu không thể đi đến ngày toàn thắng của cuộc khởi nghĩa, song ông được sử sách nhắc nhớ với “công lao to lớn nhất ba quân”.

Du khách về thăm Lam Kinh, lắng nghe chuyện kể về khởi nghĩa Lam Sơn do Bình Định vương Lê Lợi khởi xướng và lãnh đạo, cùng sự góp sức của các bậc khai quốc công thần, trong đó có tướng Lê Thạch.

Về Lê Thạch, sách Đại Nam nhất thống chí chép: “Ông là cháu của vua Lê Thái tổ. Lúc nhỏ có sức khỏe lạ thường, tính ưa đọc sách. Lớn lên ông theo vua Lê Thái tổ đi đánh dẹp giặc Minh, đến đâu cũng khó có ai địch nổi, công lao to lớn nhất ba quân”.

Lê Thạch người hương Lam Sơn, huyện Lương Giang, nay là xã Lam Sơn. Ông là con trai Lê Học - anh trai Lê Lợi. Khi hào trưởng Lê Lợi ở đất Lam Sơn dấy binh khởi nghĩa, Lê Thạch là thanh niên cường tráng, thông minh và khí phách đã quyết tâm cùng tham gia khởi nghĩa ngay từ những ngày đầu gian khó.

Với sự trí dũng hơn người và tấm lòng nhân ái, ông chẳng những là tướng tâm phúc của Bình Định vương Lê Lợi mà còn được binh sĩ dưới trướng kính nể, nghe theo. Trước mỗi trận đánh, Lê Thạch thường được sai đi tiên phong để khích lệ tinh thần tướng sĩ. Đến khi lâm trận thì “tả xung hữu đột” khiến kẻ địch khiếp sợ.

Lê Thạch được Bình Định vương Lê Lợi phong chức Thiết Kị Vệ Thứ thủ (phó chỉ huy quân Thiết kị), tước Lương Nghĩa hầu, chuyên làm nhiệm vụ đột phá và mở đường cho nghĩa quân Lam Sơn trong các trận đánh quan trọng. Trong khởi nghĩa Lam Sơn, tướng Lê Thạch từng tham gia nhiều trận đánh lớn, ghi dấu chiến công.

Đầu năm 1418, khi khởi nghĩa Lam Sơn chỉ vừa diễn ra ít ngày, giặc Minh liền kéo quân đến uy hiếp. Trước tình thế ấy, Bình Định vương Lê Lợi cho lui quân lên Lạc Thủy (được cho là một địa điểm ở thượng nguồn sông Chu) và đặt phục binh chờ giặc đến để đánh. Quân Minh những tưởng nghĩa quân Lam Sơn sợ hãi bỏ chạy nên truy lùng. Khi giặc đã vào thế trận phục binh của nghĩa quân Lam Sơn, Lê Thạch cùng các tướng như Lê Lý, Đinh Bồ... dẫn quân xông ra tiêu diệt hàng nghìn tướng sĩ nhà Minh, thu nhiều khí giới.

Sau thất bại ở Lạc Thủy, giặc Minh càng điên cuồng tập trung lực lượng để bao vây, âm mưu đè bẹp cuộc khởi nghĩa Lam Sơn. Theo sách 35 vị khai quốc công thần Lam Sơn, để phá thế bao vây của giặc: “Bấy giờ, Lê Lợi đã cho lui quân về đất Mường Nanh. Tháng 4 năm Kỷ Hợi, Lê Lợi chủ động tấn công đồn Nga Lạc, quân Minh đem quân chống cự, Lê Lợi tiến đóng hành dinh tại A Đả, sai tướng sĩ đánh nhau với địch ở Mỹ Canh, bắt được tên Nguyễn Sao, chỉ huy tay sai và chém 300 đầu giặc. Sử cũ chép rằng công đầu trong trận này cũng chính là tướng Lê Thạch”.

Trận đánh lớn thứ ba gắn liền với công lao của tướng Lê Thạch là ở Úng Ải, diễn ra vào mùa đông năm 1421. Sách Lam Sơn thực lục ghi chép khá chi tiết về trận đánh này.

Theo đó, năm Tân Sửu, tháng 11, ngày 20. Tướng giặc là bọn Trần Trí đem quân và ngụy đảng gồm hơn mười vạn đến đánh sách Ba Lẫm (thuộc Kình Lộng) rất gấp. Vua họp các tướng và nói rằng: “Quân giặc đông nhưng mỏi mệt. Quân ta ít nhưng đang lúc nhàn rỗi. Binh pháp dạy rằng, được thua là can hệ ở tướng chứ không phải ở chỗ quân ít hay nhiều. Nay, quân giặc tuy đông nhưng nếu ta lấy thế quân đang nhàn mà chờ đánh giặc mệt, thì thế nào cũng phá được”. Và nhân lúc đêm tối, Bình Định vương Lê Lợi liền chia quân đánh úp trại giặc. Nghĩa quân Lam Sơn đánh trống hò reo, khí thế ngút ngàn khiến giặc hoảng sợ. Hàng nghìn quân tướng giặc bị giết và bắt, nghĩa quân Lam Sơn thu về nhiều khí giới. Và trong chiến thắng Úng Ải, công lao của tướng Lê Thạch lại được xếp hàng đầu.

Khi nghĩa quân Lam Sơn đang giành lợi thế thì biến cố xảy ra. Sách Đại Việt sử ký toàn thư, chép: “Đúng vào lúc ấy, Ai Lao cho ba vạn quân và 100 thớt voi thình lình kéo đến dinh trại của vua và nói phao là sẽ cùng hợp sức với nhà vua đánh giặc. Vua tin lời chúng nên không phòng bị gì. Không ngờ, đến nửa đêm thì chúng tung quân đánh úp. Vua phải đích thân đốc chiến, đánh nhau liên tục từ giờ Tý đến giờ Mão mới đập tan được quân Ai Lao, chém hơn một vạn tên, bắt được 14 con voi và thừa thắng, truy kích liền bốn ngày đêm. Vua cho quân đuổi đánh đến tận sào huyệt của chúng rồi mới về”.

Sau đó, Bình Định vương Lê Lợi đem quân về đóng ở sách Thủy. Khi đó, quân Ai Lao đã lâm vào thế cùng quẫn nên muốn dùng kế hòa hoãn nhằm đợi cứu binh. Lê Lợi hiểu rõ âm mưu của địch, song bấy giờ, sau nhiều ngày giao chiến mệt mỏi, nhiều tướng muốn cho quân được nghỉ ngơi. Lúc ấy, Lê Thạch là người hiểu rõ tâm tư của Bình Định vương Lê Lợi, ông không quản nguy nan, hăng hái dẫn quân xông lên trước mà đánh. Tuy nhiên trong lúc chiến đấu, ông chẳng may trúng phải mũi tên độc.

Vùng đất Lam Sơn bên sông Chu, núi Mục là quê hương của Lương Quốc công Lê Thạch.

Sự ra đi của tướng Lê Thạch khiến không chỉ Lê Lợi mà còn cả các tướng sĩ Lam Sơn đau xót. Bởi vậy, sau khi khởi nghĩa Lam Sơn toàn thắng, lên ngôi hoàng đế lập nên vương triều nhà Lê, Lê Thái tổ đã truy phong cho Lê Thạch làm Nhập nội Kiểm hiệu Thái úy Bình Chương quân quốc trọng sự, tước Trung vũ Đại vương, cho phối thờ ở Tẩm miếu. Dưới triều Lê Thái tông, Lê Thạch lại được truy tặng Lương quân Trung Vũ vương. Về sau, dưới thời Hồng Đức, vua Lê Thánh tông tặng Lê Thạch là Lương Quốc công, Trung Dũng Anh nghị Trinh Hiến Trang Túc vương.

Dẫu không thể đi đến ngày toàn thắng của khởi nghĩa Lam Sơn song công lao của Lê Thạch vẫn được sử sách ghi chép, người đời nhắc nhớ. Nhà nghiên cứu lịch sử Nguyễn Khắc Thuần, tác giả sách Danh tướng Việt Nam (tập 2) khi viết về tướng Lê Thạch cũng dành cho bậc tiền nhân sự mến mộ: “Lê Thạch là người có công tham gia rất tích cực vào quá trình chuẩn bị lâu dài, gian khổ và công phu cho cuộc khởi nghĩa Lam Sơn, đồng thời là một trong số các vị tướng lập công to lớn và liên tục trong giai đoạn đầu của cuộc khởi nghĩa”.

Ông Hồ Hà Hải, Trưởng Ban Quản lý Di tích lịch sử Lam Kinh, cho biết: “Vùng đất Lam Sơn là nơi khởi phát cuộc khởi nghĩa đánh đuổi giặc Minh xâm lược do Bình Định vương Lê Lợi khởi xướng và lãnh đạo. Đã 6 thế kỷ trôi qua song hào khí, ý nghĩa của cuộc khởi nghĩa vẫn như vẹn nguyên. Về thăm Lam Kinh, du khách không chỉ có dịp tham quan các công trình kiến trúc bề thế, uy nghiêm, mà còn có dịp tìm hiểu về cuộc đời, sự nghiệp của những bậc khai quốc công thần nhà Lê, đã cùng góp sức làm nên thắng lợi cuộc khởi nghĩa, trong đó có tướng Lê Thạch”.

(Bài viết có tham khảo, sử dụng nội dung trong các sách: 35 vị khai quốc công thần Lam Sơn; Danh tướng Việt Nam tập 2; và một số tài liệu sử).

Bài và ảnh: Khánh Lộc