Nâng tầm giá trị sen Việt

Theo thống kê, toàn tỉnh hiện có hơn 300ha trồng sen các loại; việc canh tác sen thương phẩm đã và đang được hình thành. Tuy nhiên, trên thực tế, chuỗi giá trị sen tại Thanh Hóa vẫn còn manh mún, thiếu liên kết và chưa khai thác hiệu quả thế mạnh địa phương.

Mô hình sản xuất giống sen tại Viện Nông nghiệp Thanh Hóa.

Xuất phát từ yêu cầu phát triển bền vững, nhằm thúc đẩy quá trình tái cơ cấu ngành nông nghiệp, Viện Nông nghiệp Thanh Hóa đã chủ trì thực hiện Dự án (DA) “Ứng dụng khoa học và công nghệ xây dựng mô hình liên kết chuỗi giá trị trong sản xuất, chế biến và tiêu thụ sen (Nelumbo nucifera) trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa”, với mục tiêu chính là: ứng dụng khoa học công nghệ để chuẩn hóa quy trình, nâng cao năng suất - chất lượng - hiệu quả kinh tế từ các mô hình sản xuất, trồng, chế biến sản phẩm từ sen; tạo đòn bẩy cho phát triển chuỗi giá trị sen gắn với du lịch và bảo tồn tài nguyên bản địa. Thời gian triển khai, thực hiện DA từ tháng 12/2022 đến tháng 10/2025.

Viện Nông nghiệp Thanh Hóa đã phối hợp chặt chẽ với cơ quan chuyển giao công nghệ, UBND các xã, các đoàn thể tại địa phương nhanh chóng lựa chọn, khảo sát, chọn hộ và xây dựng các mô hình. Đơn vị chủ trì, cơ quan chuyển giao thường xuyên hướng dẫn, chỉ đạo, giám sát việc thực hiện mô hình của các hộ tham gia. Các bên tham gia DA đã chuyển giao, tiếp nhận chuyển giao 5/5 quy trình kỹ thuật từ nhân giống, canh tác đến sản xuất, chế biến hạt sen.

Nhiều mô hình về sen được hình thành, như: mô hình sản xuất giống sen lấy hoa và lấy hạt tại Viện Nông nghiệp Thanh Hóa; mô hình trồng sen thương phẩm tập trung lấy hoa và lấy hạt với quy mô 9ha tại xã Sao Vàng; mô hình trồng sen thương phẩm phân tán lấy hoa và lấy hạt tại xã Biện Thượng (16ha), xã Thọ Lập (4ha); mô hình chế biến và tiêu thụ hạt sen đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm tại Viện Nông nghiệp Thanh Hóa.

Bên cạnh việc đào tạo kỹ thuật viên - cán bộ nòng cốt triển khai sản xuất, duy trì hoạt động và phát triển DA, ban thực hiện DA đã phối hợp cùng đơn vị hỗ trợ quy trình công nghệ mở 6 lớp tập huấn về quy trình kỹ thuật canh tác giống sen Tây Hồ và giống sen Mặt Bằng với khoảng 300 lượt người tham gia tại các xã: Sao Vàng, Thọ Lập, Biện Thượng. ThS. Lê Thị Dung, chủ nhiệm DA, chuyên viên Phòng Phân tích và Thí nghiệm, Viện Nông nghiệp Thanh Hóa nhận định: “Mô hình này không chỉ giúp nâng cao thu nhập cho người dân, giảm rủi ro trong sản xuất nông nghiệp mà còn là giải pháp bền vững để phát triển kinh tế nông thôn gắn với bảo tồn tài nguyên thiên nhiên. Xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật cho nông nghiệp, thúc đẩy công nghệ sinh học và công nghệ sau thu hoạch của tỉnh phát triển. Đến nay, DA đã hoàn thành toàn diện các nội dung đề ra, góp phần hình thành mô hình liên kết chuỗi giá trị sen rõ ràng, từ giống - trồng - thu hoạch - chế biến - tiêu thụ”.

Gia đình anh Phạm Văn Cường (xã Sao Vàng) đã có kinh nghiệm trồng sen lấy hạt trên vùng ruộng trũng, trồng lúa kém hiệu quả tại địa phương từ nhiều năm trước. Tuy nhiên, do chưa có nhiều kinh nghiệm, kiến thức trong việc lựa chọn giống, kỹ thuật canh tác hạn chế nên mô hình trồng sen của gia đình anh Cường chưa đạt được hiệu quả kinh tế như kỳ vọng.

Khi được tiếp cận với DA này, anh Cường được tham gia các lớp tập huấn, chuyển giao kỹ thuật canh tác. Anh cho biết: “Giống sen Mặt Bằng do Viện Nông nghiệp Thanh Hóa cung cấp có nhiều ưu điểm vượt trội như: năng suất cao, hạt to, chắc, dễ bóc tách; thời gian sinh trưởng ngắn hơn, phù hợp với thời tiết địa phương; sức chống chịu sâu bệnh tốt hơn, hạn chế sử dụng thuốc bảo vệ thực vật... Gia đình tôi đã mạnh dạn chuyển đổi 100% diện tích trồng sen sang giống mới này, đồng thời áp dụng theo đúng quy trình kỹ thuật do cán bộ kỹ thuật hướng dẫn”.

Sau 2 vụ gia đình anh Cường triển khai mô hình trồng sen lấy hạt bằng giống sen Mặt Bằng, năng suất tăng 30 - 40% so với giống địa phương; chất lượng hạt sen được thị trường ưa chuộng, dễ tiêu thụ, giá bán cao hơn từ 20- 25%; chi phí sản xuất giảm nhờ giảm sâu bệnh và công chăm sóc; lợi nhuận từ mô hình tăng gần gấp đôi so với thời điểm triển khai mô hình cũ. Cùng với đó, trong quá trình thực hiện mô hình, anh Cường còn được tiếp thu, học hỏi nhiều kiến thức, kỹ thuật. Anh Cường cho biết: “Ngoài việc khảo sát, cải tạo đất; chọn giống thì việc tuân thủ kỹ thuật canh tác là yếu tố đặc biệt quan trọng, quyết định năng suất, hiệu quả của mô hình. Việc được cán bộ kỹ thuật hướng dẫn tận nơi, kết hợp với các lớp tập huấn ngắn hạn về kỹ thuật trồng và bảo quản hạt sen, đã giúp tôi thay đổi hoàn toàn tư duy sản xuất, từ đó tiết kiệm chi phí, nâng cao năng suất, hiệu quả kinh tế rõ rệt”.

Mô hình trồng sen thương phẩm tập trung lấy hoa và lấy hạt tại xã Sao Vàng.

Từ sự đồng hành của khoa học và công nghệ, cây sen và các sản phẩm từ cây sen đang dần khẳng định giá trị kinh tế - văn hóa- sinh thái, đóng góp vào mục tiêu phát triển nông nghiệp xanh, sạch và bền vững trong thời kỳ mới. Mặc dù vậy, một trong những rủi ro lớn nhất của sản xuất nông nghiệp là “được mùa - mất giá"; người trồng sen cũng không nằm ngoài quy luật đó.

"Để mô hình trồng sen trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa phát triển theo hướng bền vững, chính quyền địa phương, các cơ quan chuyên môn hỗ trợ thành lập tổ hợp tác hoặc HTX sản xuất sen, tạo điều kiện kết nối với các doanh nghiệp chế biến, xuất khẩu sen, tổ chức các phiên kết nối cung - cầu; hỗ trợ xây dựng nhãn hiệu tập thể, mã số vùng trồng cho sản phẩm hạt sen, từ đó tăng giá trị, mở rộng thị trường... anh Cường chia sẻ.

Với vai trò chủ trì “Ứng dụng khoa học và công nghệ xây dựng mô hình liên kết chuỗi giá trị trong sản xuất, chế biến và tiêu thụ sen (Nelumbo nucifera) trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa”, Viện Nông nghiệp Thanh Hóa khẳng định sẽ tiếp tục đồng hành cùng người dân và chính quyền địa phương trong việc mở rộng quy mô mô hình trên các địa bàn có tiềm năng; tăng cường chuyển giao kỹ thuật, liên kết tiêu thụ sản phẩm; hỗ trợ xây dựng thương hiệu và phát triển thị trường cho sản phẩm từ sen của địa phương...

Bài và ảnh: Minh Anh - Lê Dung (Viện Nông nghiệp)