Ngày xuân như câu hát bắt đầu... (Bài 1): Tạo không gian văn hóa từ những nghệ sĩ... “chân đất”

Trong tổng số 27 di sản văn hóa phi vật thể (DSVHPVT) trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào danh mục DSVHPVT quốc gia thì có 7 di sản thuộc lĩnh vực nghệ thuật trình diễn dân gian. Ngoài ra, ở rất nhiều địa phương còn có câu lạc bộ (CLB) và tổ, đội văn hóa, văn nghệ. Lưu giữ lời ca tiếng hát một mặt để nuôi dưỡng đời sống tinh thần của người dân, đồng thời cũng là cách để thu hút du khách về xứ Thanh - miền đất địa linh, nhân kiệt.

CLB Dân vũ huyện Mường Lát biểu diễn tiết mục múa hát “Sa Lát Mây”.

Hiện nay, toàn tỉnh Thanh Hóa có 120 CLB văn hóa, văn nghệ dân gian đang hoạt động với trên 4.000 hội viên. Với tâm huyết và sự nỗ lực không mệt mỏi, các thành viên CLB văn hóa, văn nghệ dân gian đã tiếp thu tinh hoa từ các nghệ nhân, người cao tuổi để bồi đắp và làm phong phú các giá trị văn hóa phi vật thể.

Từ chất liệu dân gian...

“Sơn thủy hữu à a á tình... A quê à tôi a sơn thủy à a á tình/ Trên đền thờ thánh a a dưới à bơi á thuyền à a á rồng/ A một à năm à có mấy tháng a á ba/ Chồng gần thì lấy a a chồng à xa ừ a ừ ứ à...”, điệu hát vang lên để kết thúc tấu chèo “Hát mừng quê ta mở hội” của CLB chèo thờ đền Mưng, thôn Côn Sơn, xã Trung Thành (Nông Cống). Theo tiếng hát chèo, khắp làng trên xóm dưới lại tề tựu về sân đền Mưng nghe hát và xem các “nghệ sĩ nông dân” biểu diễn.

Nghệ thuật hát chèo cổ (hát chèo thờ) gắn với lễ hội đền Mưng đến nay đã gần 1.400 năm. Ông Lê Huy Cẩn, Chủ nhiệm CLB chèo thờ đền Mưng, tự hào: “Chèo thờ là nét đẹp văn hóa - tín ngưỡng lâu đời của người dân làng Mưng nói riêng, xã Trung Thành nói chung. Mỗi năm chỉ diễn ra một lần, vì thế người dân nô nức tập luyện, sửa soạn áo quần đi lễ hội đền Mưng, xem hát chèo thờ với niềm hân hoan. Ngoài ra, để đáp ứng nhu cầu của Nhân dân, chúng tôi sáng tác và cải biên thêm nhiều làn điệu chèo mới”.

Bà Nguyễn Thị Hạnh, một người dân trong thôn nói: "Tôi chưa bao giờ vắng mặt buổi diễn chèo nào. Vì tôi mê tiếng á à a của điệu chèo làng tôi, mộc mạc và chân quê hơn là tiếng í ì i luyến láy". Rồi bà chỉ tay về phía các diễn viên trong trang phục sặc sỡ màu sắc, là bà Lê Thị Bình, Nguyễn Thị Dụng, Lê Thị Thắng, Vũ Thị Hải... Họ, như cách nói của bà, “đó là những người nông dân chân lấm tay bùn, bước lên sân khấu cũng “lung linh” không khác gì diễn viên chuyên nghiệp”.

Trong số các lý do mà những câu hát của các CLB, các đội tổ văn hóa, văn nghệ địa phương luôn có một lượng khán giả đông, bởi đây là “món ăn” tinh thần đặc biệt của người dân.

Huyện Thọ Xuân hiện có tới 285 CLB, tổ, đội văn hóa, văn nghệ quần chúng. Để duy trì hoạt động thường xuyên, các CLB, đội văn nghệ đã xây dựng tiêu chí sinh hoạt một cách bài bản, với nội dung biểu diễn phong phú, đa dạng, đa phần hướng về các thể loại văn nghệ dân tộc. Trong đó có một số CLB tiêu biểu như: CLB hát Xường, CLB múa Pồn Pôông - cồng chiêng (xã Xuân Phú); CLB thơ nhạc Xuân Trường - kết nối mọi miền (xã Xuân Trường); CLB âm nhạc Xuân Hồng kết nối bốn phương (xã Xuân Hồng)...

Là một trong những xã đi đầu trong phong trào văn hóa, văn nghệ quần chúng của huyện Thọ Xuân, xã Xuân Phú hiện có 4 CLB và 12 tổ, đội văn hóa, văn nghệ. Các thành viên tham gia các CLB có độ tuổi khác nhau, nhưng họ có điểm chung là đam mê văn hóa, văn nghệ và mong muốn gìn giữ những giá trị văn hóa truyền thống. Trong đó, hoạt động mạnh nhất là CLB múa Pồn Pôông - Cồng, chiêng thôn Ba Ngọc. Trải qua 8 năm thành lập, CLB đến nay phát triển lên 32 thành viên, độ tuổi từ 35 đến 75 tuổi. Chia sẻ về lý do mà CLB múa Pồn Pôông - Cồng, chiêng thôn Ba Ngọc hoạt động và phát triển được, chị Phạm Thị Hà, công chức văn hóa xã Xuân Phú đồng thời cũng là thành viên CLB cho biết: "Thôn Ba Ngọc có 100% là đồng bào dân tộc Mường. Với người Mường chúng tôi, cồng, chiêng là âm thanh nối kết con người với con người và với thế giới “siêu nhiên”, được truyền thụ qua nhiều thế hệ, trở thành nét văn hóa đặc trưng không thể thiếu trong đời sống văn hóa tinh thần”.

Được biết, hằng năm, ngoài nguồn xã hội hóa, Đảng ủy, UBND xã Xuân Phú còn trích ngân sách địa phương để hỗ trợ một phần kinh phí trong đầu tư trang phục, đạo cụ,... mỗi khi CLB tham gia biểu diễn. “Con số không nhiều nhưng là nguồn lực tinh thần động viên các bà, các mẹ”, chị Hà cho biết thêm.

... đến những điệu múa, câu hát tân thời

Nếu ai đã từng xem chương trình “Hương sắc quê Thanh” do NSND Trương Hải Thọ chỉ đạo nghệ thuật, NSND Hoàng Hải tổng đạo diễn bất ngờ với sự kết hợp của các tiết mục ca - múa - nhạc - độc tấu đặc sắc, như: Hòa tấu hợp xướng “Hội làng”, múa “Khua luống đêm trăng”; múa “Mùa yêu”; múa “Tìm bạn”, khèn bè “Khặp Thái”,... thì chúng ta sẽ hiểu rằng, những điệu thức, chất liệu dân ca, dân vũ nguyên bản khi được dàn dựng theo hướng hiện đại để phù hợp với thị hiếu khán giả lại mang một hiệu ứng rất lớn.

Một tiết mục của CLB múa Pồn Pôông - Cồng chiêng thôn Ba Ngọc, xã Xuân Phú (Thọ Xuân).

Màn trình diễn của 568 chị em đến từ chi hội các bản và tiểu khu của xã Trung Tiến (Quan Sơn) khiến ai tham gia cũng xúc động. Với những bước nhảy uyển chuyển, nhịp nhàng trên nền nhạc sôi động, các chị em đã tạo bầu không khí vui tươi, phấn khởi, đoàn kết... Chia sẻ về điều này, chị Nguyễn Thị Bắc - Chủ tịch Hội LHPN xã Trung Tiến nói: "Để huy động được số lượng lớn phụ nữ tham gia, ban đầu cũng có khó khăn, nhưng rồi chính các chị em lại tự cổ vũ, động viên nhau. Những hoạt động này đã góp phần nâng cao đời sống tinh thần cho người dân quê tôi”.

Sau gần 4 năm kể từ khi Quyết định 1189/QĐ-UBND ngày 12/4/2021 về phê duyệt “Đề cương Đề án bảo tồn, phục dựng và phát huy giá trị dân ca, dân vũ tỉnh Thanh Hóa trong thời kỳ đẩy mạnh CNH, HĐH giai đoạn 2021-2030” được ban hành, không riêng gì ở xã Trung Tiến mà ở hầu hết các thôn, bản của huyện Quan Sơn đều có các CLB dân ca, dân vũ.

CLB dân vũ huyện Mường Lát dù được thành lập chưa lâu nhưng đã thu hút khá đông người tham gia. Nhớ lại lần đầu tham gia biểu diễn tại “Liên hoan nghệ thuật dân vũ lần thứ nhất - năm 2024”, bà Lương Thị Chon, thành viên CLB hồ hởi, cho biết: "Hầu hết các đơn vị tham gia đều có kinh nghiệm, chỉ riêng CLB dân vũ huyện Mường Lát là không chuyên. 25 diễn viên không chuyên chúng tôi biểu diễn tiết mục múa hát “Sa Lát Mây”, khán giả vỗ tay, động viên không ngớt".

CLB dân vũ Mường Lát hiện có 30 thành viên ở mọi thành phần, lứa tuổi. Vào mỗi tối, các thành viên trong CLB đều tập trung tại nhà văn hóa để tham gia múa hát. Trong tiếng nhạc sôi động, từng động tác, bước chân được di chuyển linh hoạt làm không khí làng quê thêm sôi nổi... Để duy trì hiệu quả, thúc đẩy hơn nữa hoạt động, thời gian qua, CLB thường xuyên tham gia các buổi giao lưu, hội thi dân vũ, biểu diễn tại các sự kiện văn hóa, thể thao do thị trấn, huyện, tỉnh tổ chức.

Dù không chuyên nghiệp, nhưng lời ca tiếng hát của những người nghệ sĩ “chân đất” đã tạo nên không gian văn hóa làng quê, để từ đó không chỉ đơn giản là giữ gìn các giá trị văn hóa mà còn thêm một hình thức quảng bá nét văn hóa đặc sắc quê hương.

Bài và ảnh: HUYỀN CHI