Những người giữ mạch sống nơi đại ngàn

Giữa những dãy núi trập trùng phía Tây của tỉnh có những người phụ nữ không khoác áo blouse trắng nhưng vẫn được gọi bằng cái tên thân thương - cô đỡ thôn bản. Ở nơi xe cấp cứu không thể đến, họ là niềm hy vọng của những bà mẹ vùng cao. Bằng sự tận tâm, họ giúp nhiều bản làng thay đổi tập quán sinh con tại nhà, đẩy lùi hủ tục và mang kiến thức y tế đến từng nếp nhà.

Cô đỡ thôn bản Giàng Thị Sáng đến thăm, khám sau sinh cho sản phụ Giàng Thị Khoa, bản Cá Nọi, xã Pù Nhi.

Đầu tháng 11, tại Bệnh viện Đa khoa Mường Lát, một bé trai người Mông cất tiếng khóc chào đời sau ca mổ khẩn cấp. Ít ai biết rằng, trước đó, hành trình đưa hai mẹ con đến bệnh viện là một cuộc chạy đua sinh tử. Sản phụ Giàng Thị Khoa ở bản Cá Nọi, xã Pù Nhi, chuyển dạ tại nhà nhưng cơn đau kéo dài bất thường. Khi cả nhà lo lắng, họ vội cầu cứu cô đỡ thôn bản Giàng Thị Sáng.

Nhờ kinh nghiệm nhiều năm, chị Sáng nhận thấy dấu hiệu nguy hiểm và yêu cầu đưa sản phụ ra Trạm Y tế xã Pù Nhi. Tại đây, hộ sinh nghi ngờ sản phụ bị sa dây rốn và lập tức chuyển tuyến lên Bệnh viện Đa khoa Mường Lát. Suốt gần 10km đường núi, chị Sáng vừa theo dõi tình trạng sản phụ, vừa động viên gia đình. Nhịp tim thai giảm dần khiến ai nấy đều căng thẳng. May mắn thay, nhờ xử trí kịp thời, chị Khoa được mổ cấp cứu, đón con trai nặng hơn 3kg an toàn.

Sau khi mẹ con chị Khoa trở về nhà, chị Sáng vẫn đều đặn đến thăm, kiểm tra sức khỏe và hướng dẫn chăm sóc sau sinh. Chị dặn dò cách cho con bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu, theo dõi các dấu hiệu bất thường và giữ vệ sinh cơ thể cho mẹ và bé. Chị cũng tỉ mỉ chỉ cách chăm trẻ sơ sinh, như mặc áo, quấn tã mỏng, không buộc chặt tay để bé được thoải mái và khỏe mạnh...

Từ năm 2015, chị Giàng Thị Sáng chính thức trở thành cô đỡ của thôn bản. Khi ấy ở bản nhỏ nơi chị sống, chuyện phụ nữ sinh con tại nhà vẫn phổ biến. Mỗi khi nghe tin có sản phụ sắp sinh, chị lại tất tả tới nơi, nhẹ nhàng khuyên nhủ: “Khám thai đi, ra trạm y tế cho an toàn, có bác sĩ giúp”. Nhờ sự tận tâm ấy, đến nay phụ nữ trong bản đã quen với việc khám thai định kỳ, nhiều ca sinh có cán bộ y tế hỗ trợ và bà mẹ, trẻ sơ sinh được chăm sóc đầy đủ hơn.

Theo quy định hiện hành, sau quá trình theo dõi, thăm khám và hỗ trợ sinh nở thành công, chị Sáng được hỗ trợ khoảng 800 nghìn đồng từ chương trình do Quỹ Thiện Tâm triển khai. Số tiền này chỉ mang tính động viên, chưa đủ bù đắp công sức. Trong nhiều trường hợp, khi gia đình sản phụ khó khăn, chị còn phải tự giúp họ chi phí thuốc men, chăm sóc mẹ và bé. Vì vậy, bên cạnh công việc cô đỡ, chị Sáng vẫn phải làm nương để nuôi sống gia đình.

Bản Pù Quăn nằm cheo leo trên đỉnh núi, với 52 hộ người Dao, là bản nghèo nhất xã Pù Nhi. Chịu trách nhiệm chăm sóc sức khỏe sinh sản cho phụ nữ trong bản, cô đỡ Triệu Thị Mụi luôn mang theo cuốn sổ nhỏ ghi đầy đủ thông tin từng thai phụ. Công việc của chị là theo dõi thai kỳ, hướng dẫn nhận biết dấu hiệu chuyển dạ, nhắc khám định kỳ, tiêm phòng, phối hợp với trạm y tế xử lý các trường hợp nguy cơ và vận động bà con từ bỏ thói quen sinh tại nhà. “Ngay từ đầu thai kỳ, tôi dặn chỉ cần thấy bất thường phải gọi ngay. Dù đêm tối hay mưa bão, tôi cũng phải đi. Chậm một chút thôi là nguy hiểm” - chị Mụi nói.

Chị Mụi nhớ mãi một kỷ niệm cách đây 10 năm, khi cùng chồng kịp thời giúp sản phụ Phan Thị Pam vượt cạn trong một đêm mưa. Trước đó, chị Pam từng được khuyên theo dõi tại trạm xá vì hay đau bụng. Nhưng tối hôm đó, lên cơn đau dữ dội, chị vẫn nghĩ là bình thường. Đến nửa đêm, gia đình vội gọi chị Mụi. Đường trơn trượt, chị phải nhờ chồng chở đi. Khi tới nơi, thai phụ đã vỡ ối. Chị đề nghị đưa đến trạm xá nhưng mẹ chồng sản phụ từ chối vì “không có tiền”. Không còn cách nào khác, chị vừa đo huyết áp vừa gọi điện xin hướng dẫn từ cán bộ y tế. Dưới sự hỗ trợ của gia đình, chị bình tĩnh hướng dẫn sản phụ rặn đúng cách. “Thai to nên tôi phải cố gắng lắm. Sau 30 phút, em bé cất tiếng khóc đầu đời, khỏe mạnh và hồng hào, tôi mừng lắm” - chị Mụi kể. Đêm ấy, họ ở lại theo dõi mẹ con chị Pam đến khi ổn định mới yên tâm trở về, đường núi vẫn ướt đẫm sương mưa.

Cô đỡ thôn bản Triệu Thị Mụi đến thăm khám sau sinh cho sản phụ Triệu Thị Lựu, bản Pù Quăn, xã Pù Nhi.

Mỗi năm, công việc cô đỡ chỉ mang lại cho chị Mụi hơn 10 triệu đồng, nhưng chị vẫn đều đặn dành một ngày mỗi tháng vào các bản thăm khám, xét nghiệm nước tiểu cho phụ nữ mang thai và luôn có mặt khi sản phụ hay bà mẹ sau sinh cần. Cả chị Mụi và chị Sáng đều mong được tham gia tập huấn nâng cao chuyên môn, được hỗ trợ trang thiết bị và có thêm dự án, kinh phí để chăm sóc bà mẹ - trẻ em tốt hơn ngay từ tuyến thôn bản, hạn chế các ca chuyển tuyến nguy hiểm.

Hiện toàn tỉnh có 36 cô đỡ thôn bản, chủ yếu công tác tại các xã vùng cao như: Mường Lát, Pù Nhi, Trung Lý, Sơn Thủy... Theo ông Lê Quốc Huấn, Phó Giám đốc Trung tâm Y tế Mường Lát, đội ngũ cô đỡ thôn bản là mắt xích quan trọng trong hoạt động chăm sóc sức khỏe sinh sản ở vùng sâu, vùng xa. Tuy nhiên, từ năm 2019, theo Nghị định số 34/2019/NĐ-CP của Chính phủ về sửa đổi, bổ sung một số quy định đối với cán bộ, công chức cấp xã và những người hoạt động không chuyên trách ở thôn, bản, lực lượng này không còn được hưởng phụ cấp hằng tháng, khiến việc duy trì hoạt động gặp nhiều khó khăn. Một số cô phải chuyển nghề, số còn lại chủ yếu dựa vào nguồn hỗ trợ dự án với mức rất hạn chế.

Luật Bảo hiểm y tế sửa đổi năm 2024 đã bổ sung chính sách hỗ trợ đóng bảo hiểm y tế cho cô đỡ thôn bản, tạo điều kiện để họ yên tâm bám bản lâu dài. Nhờ đó, phụ nữ mang thai và trẻ em vùng núi có thêm cơ hội được chăm sóc thai kỳ và sinh nở an toàn, góp phần giảm thiểu rủi ro sức khỏe cho mẹ và bé.

Bài và ảnh: Tăng Thúy