Sử dụng kết nối thông tin vì một nhân loại tốt đẹp hơn

Với tham vọng muốn tìm hiểu từ tiến trình lịch sử của mạng lưới thông tin của con người, tác giả Yuval Noah Harari một lần nữa muốn nhắn nhủ thông điệp: Lịch sử chưa bao giờ là tất định và tương lai sẽ được định hình bởi những lựa chọn mà tất cả chúng ta đưa ra trong thời gian tới. Đó là con người cần làm chủ thông tin theo cách mà nhân loại cần để tốt đẹp hơn.

Thông điệp của các chương sách đầu tiên trong cuốn “Nexus” của tác giả: Thông tin không phải sự thật và những cuộc cách mạng thông tin không khám phá sự thật. Chúng tạo ra cấu trúc chính trị, mô hình kinh tế và chuẩn mực văn hóa mới. Vì cuộc cách mạng thông tin hiện nay quan trọng hơn bất kỳ cuộc cách mạng thông tin nào trước đây, nó có thể tạo ra những hiện thực chưa từng có với quy mô chưa từng có trước đó.

Điều quan trọng là chúng ta phải hiểu được điều này, bởi con người vẫn còn đang nắm quyền kiểm soát. Một cách khôn ngoan, chúng ta cần hiểu thấu được những gì đang xảy ra. Chúng ta cần chịu trách nhiệm về những gì chúng ta đang làm.

Với tinh thần ấy, tác giả cho rằng, những gã khổng lồ công nghệ luôn là những bậc thầy trong việc gây ảnh hưởng đến những hứng khởi nhất thời của khách hàng và cử tri. Câu chuyện được đặt ra về bản chất là ai điều khiển ai?

Sự thật chua chát hơn, không phải vì hiện nay con người ngu ngốc, mà bởi công nghệ thì quá phức tạp và mọi thứ đang di chuyển với tốc độ chóng mặt. Phải tốn rất nhiều công sức để hiểu một thứ cho tiền điện tử, và cho đến khi bạn hiểu về nó thì nó lại biến hình. Tiền tệ, cổ phiếu và trái phiếu từng là đối tượng vật lý, nhưng giờ chúng đã trở thành các thực thể kỹ thuật số tồn tại chủ yếu trong cơ sở dữ liệu kỹ thuật số.

“Nói không với tất định luận” luôn là thông điệp được lặp lại trong cuốn sách. Điều quan trọng nhất đó là bản thân công nghệ hiếm khi tất định. Niềm tin vào thuyết tất định công nghệ là nguy hại vì nó biện hộ con người khỏi mọi trách nhiệm. Đúng vì xã hội loài người là những mạng lưới thông tin, việc phát minh ra những công nghệ thông tin mới chắc chắn là để thay đổi xã hội. Khi con người phát minh ra máy in hay các thuật toán học máy, chắc chắn nó sẽ dẫn đến một cuộc cách mạng xã hội và chính trị sâu rộng. Tuy nhiên, con người vẫn có rất nhiều quyền kiểm soát với tốc độ, hình thù và hướng đi của cuộc cách mạng này, nghĩa là con người phải có trách nhiệm với chúng.

Lấy ví dụ rất sắc sảo, tác giả cho rằng con người chỉ có nguồn lực hữu hạn. Chúng ta nên đưa ra những lựa chọn có trách nhiệm về việc nên đầu tư nguồn lực hiện có vào đâu. Chúng nên được sử dụng để phát triển một loại thuốc mới cho bệnh sốt rét, một tua bin chạy bằng gió mới hay một trò chơi điện tử nhập vai? Không gì là tất yếu trong lựa chọn của chúng ta, chúng phản ánh rõ những ưu tiên về chính trị, kinh tế và văn hóa.

Đúng là quyền lựa chọn thuộc về chúng ta: Con dao có thể được dùng để cứu người hoặc cắt rau hoặc làm những việc tàn nhẫn khác. Con dao không bao giờ cưỡng ép bàn tay của con người. Đó hoàn toàn là sự lựa chọn của con người.

Đời sống con người là hoạt động cân bằng giữa việc nỗ lực cải thiện bản thân và việc chấp nhận chúng ta là ai. Tìm ra con đường trung gian giữa hai thái cực này là một nhiệm vụ không bao giờ kết thúc. Theo tác giả, kỹ năng quan trọng nhất mà con người cần để tồn tại trong thế kỷ XXI có lẽ chính là sự linh hoạt.

Là một nhà sử học, tác giả đã nói rằng: Khó có thể dự đoán được con người sẽ quyết định gì trong những năm tới, nhưng là một nhà sử học ông tìn vào khả năng thay đổi.

Riêng tôi cũng vậy, những điều mà ông nói sau đây có thể đúng hoặc có sai, nhưng nó hoàn toàn truyền cảm hứng tích cực cho tất cả chúng ta: Một trong những bài học quan trọng nhất của lịch sử là nhiều thứ mà chúng ta coi là tự nhiên và vĩnh cửu, trên thực tế, đều do con người tạo ra và đều có thể thay đổi. Nếu nền văn minh nhân loại bị tàn phá bởi xung đột, chúng ta không thể đổ lỗi cho bất kỳ quy luật tự nhiên hay công nghệ xa xôi nào. Nó cũng ngụ ý rằng, nếu nỗ lực, chúng ta có thể tạo ra một thế giới tốt đẹp hơn. Đó không phải là ngây thơ mà là hiện thực.

Yuval Noah Harari với những cuốn sách từng nổi tiếng của mình như: Lược sử loài người, Lược sử tương lai, 21 bài học cho thế kỷ XXI... bằng cái nhìn về lịch sử độc đáo đã tiếp cận nhiều thông tin từ các diễn biến chóng mặt trong các phòng thí nghiệm AI, văn phòng doanh nghiệp, trụ sở quân đội và nhiều dinh tổng thống. Đúng như ông từng thẳng thắn: Những thông hiểu lịch sử của ông hoàn toàn hữu ích cho những ưu tiên chính trị ở tầm quốc gia. Bởi thông thường thì theo tâm lý con người, các mối ưu tiên thường định hình từ hiểu biết về lịch sử.

Cuốn sách “Nexus” có tham vọng cung cấp một quan điểm lịch sử chính xác hơn về cách mạng AI. Bằng cách mở rộng tầm nhìn xem xét cách những mạng lưới thông tin phát triển qua hàng nghìn năm, tác giả nhận định: Vai trò quan trọng nhất của thông tin là đan kết ra những mạng lưới mới chứ không nhằm phản ánh hiện thực đã có từ trước. Một cảnh báo dù có thể là không còn quá sớm đến từ tác giả khiến tất cả chúng ta cần phải suy ngẫm: AI là công cụ đầu tiên có khả năng tự quyết và tự kiến tạo ý tưởng mới. AI cũng có thể mắc sai lầm! Nếu loài người được coi là tinh khôn thì vẫn nên cẩn trọng với điều này.

Đọc sách của Yuval Noah Harari, với tôi lần nào cũng vậy, luôn là một cảm giác như được lạc vào một thư viện dày dặn và được dẫn lối bởi một chuyên gia đáng tin cậy. Có lẽ vì thế mà ông luôn được xem là một trong trí giả đại chúng có sức ảnh hưởng nhất thế giới hiện nay.

Nguyễn Hường