Tại sao kinh tế học có thể lý giải mọi điều?

Những ví dụ kinh tế được diễn giải thông qua các ví dụ đời thường. Học kinh tế cũng giống như học môn ngoại ngữ mới. Cuốn sách hấp dẫn ngay cả với những người chưa từng biết gì về kinh tế học. Hơn thế, sách đã lý giải rất nhiều hành vi bí ẩn trong đời thường của mỗi người ở các quốc gia khác nhau. Đơn giản hơn, sách chính là nhà tự nhiên kinh tế một cách như nhiên nhất.

Tác giả đã cho rằng bộ não người rất linh hoạt, ưa tiếp nhận những thông tin ở dạng câu chuyện. Vì lẽ đó, mà một trong cách học tốt nhất là viết về thứ mình học, học về những thứ mình cần biết ở dạng câu chuyện, chuyện kể, thông qua các câu hỏi: vì sao?

Bạn có biết vì sao người ta lại sản xuất các lon nhôm với các chi phí cao hơn mức cần thiết? Chức năng của lon nhôm là để đựng nước giải khát. Những lon thấp hơn sẽ giúp tiết kiệm giá thành sản xuất. Tuy nhiên, người tiêu dùng dễ bị đánh lừa bởi chiều thẳng đứng của lon nước và các nhà tâm lý học hiểu rất rõ về loại ảo giác này. Như vậy, những tính năng trong thiết kế sản phẩm phản ánh những cân nhắc tinh tế về việc những tính năng khác nhau sẽ ảnh hưởng đến hành vi của người sử dụng.

Vì sao nhiều quán bar tính tiền nước của khách hàng nhưng lại phục vụ đậu phộng miễn phí? Chi phí làm ra đậu phộng rang muối đắt hơn nước, vậy phải chăng quán nên thay đổi cách định giá? Bạn phải hiểu điều cốt lõi này: khách hàng càng ăn nhiều đậu phộng rang muối thì càng uống nhiều bia hay rượu. Ngược lại, nước và rượu bia loại trừ nhau. Khách hàng uống càng nhiều nước thì càng ít gọi rượu bia. Tuy nước rẻ nhưng quán tính giá nước cao để khách ít gọi.

Các nhà kinh tế học giả định rằng: các cá nhân và tổ chức có đầy đủ thông tin về chi phí và lợi ích liên quan đến quyết định của họ. Tuy nhiên trên thực tế chúng ta thường thiếu thông tin một cách đáng tiếc.

Kinh tế học hành vi, giải mã cả vấn đề đạo đức luôn ảnh hưởng đến các giao dịch thị trường; hoặc văn hóa phong tục ảnh hưởng chi phối đến các chính sách kinh tế... Những vấn đề này đều được truyền tải hóm hỉnh bằng rất nhiều câu chuyện đời sống mà tác giả Robert H Rank đã nêu trong cuốn sách.

Vì sao tại các khu mua sắm, cửa hàng trưng bày trang phục nam ở tầng dưới còn trang phục nữ ở tầng trên? Lý do rất đơn giản, nếu phiền phức, đàn ông dễ từ bỏ ý định mua sắm, còn phụ nữ sẵn sàng chi thời gian gấp đôi để mua sắm. Hơn thế phụ nữ thường mua đồ giúp chồng còn đàn ông ít khi mua đồ cho vợ. Các cửa hàng khi đã nắm bắt tâm lý này, tất nhiên họ sẽ không thay đổi cách trưng bày theo hướng ngược lại.

Ngay cả những người học ở trường khối kinh tế cũng ít có kinh nghiệm vận dụng các nguyên tắc kinh tế và ngay cả những người ít học, ít biết về kinh tế khi trải nghiệm những tình huống, câu chuyện mà cuốn sách đã nêu thì nghĩa là bạn đang trên con đường trở thành một “chuyên gia kinh tế”.

Riêng tôi, điều được lớn nhất là sau khi đọc cuốn sách đã có thể có những lựa chọn khôn ngoan về việc chọn nghề cho con mình và chính mình. Nhiều người đi làm mong có lương cao và coi đó là định hướng nghề nghiệp. Nhưng lý thuyết về sự bù đắp những khác biệt về lương sẽ khiến chúng ta tỉnh ngộ: những việc làm lương cao nhất chắc chắn đều có điều kiện đi kèm giúp thỏa mãn trong công việc. Đó có thể là công việc ảnh hưởng đến đạo đức, có giờ làm việc cứng nhắc, ít thăng tiến, kém ổn định. Người ta trả lương cao chắc chắn là để bù đắp cho những thiệt thòi đó.

Bạn thấy đó, kinh tế học không xa vời như chúng ta vẫn tưởng tượng. Sau cùng, với tất cả sự thận trọng và khiêm tốn của mình, tác giả cuốn sách đã nhắn nhủ: không có đồ ăn sẵn trên bàn. Nghĩa là bạn cần phải thận trọng và luôn tỉnh táo trước những lời cố vấn đầu tư hoặc giả gần như thế. Mọi khía cạnh của cuộc sống và trong hành vi con người đều là hệ quả trực tiếp hay gián tiếp của sự tác động chi phí và lợi ích. Việc khám phá ra nó là một cuộc phiêu lưu đầy trí tuệ. Cuốn sách là một sự tận hưởng thú vị dành cho chính bạn trong những ngày thư thái để rồi bước sang một năm mới, một kế hoạch mới, hãy luôn cẩn trọng và tỉnh táo hơn trong mọi hành vi và hành động của mình, bạn nhé. Hơn cả những câu chuyện về kinh tế, đây còn ẩn chứa rất nhiều quyết định thông thái để bạn lựa chọn để hành xử giữa cuộc đời. Chắc chắn là thế!.

Nguyễn Hường