Hoài niệm một chặng đường Báo Văn hóa và Đời sống

31 năm ra đời và phát triển của Báo Văn hóa - Thông tin, nay là Báo Văn hóa và Đời sống, những người làm báo qua các thời kỳ cảm ơn sự quan tâm của lãnh đạo tỉnh, sở chủ quản đã dành nhiều ưu ái về vật chất và tinh thần để hôm nay báo đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ mà cấp trên giao phó.

Ngày 19/6/2019, đồng chí Phạm Đăng Quyền - Tỉnh ủy viên, Phó Chủ tịch UBND tỉnh trao bức trướng của UBND tỉnh Thanh Hóa cho tập thể cán bộ, viên chức, người lao động Báo VH&ĐS nhân kỷ niệm 30 năm Ngày thành lập (20/6/1989 - 20/6/2019). (Ảnh: Ngọc Huấn)

Tôi nhớ lại thời đó (1988 - 1989), trong bối cảnh tỉnh Thanh Hóa đang tiến hành công cuộc đổi mới khá toàn diện trên nhiều lĩnh vực. Nhiều việc được đặt ra như vấn đề dân chủ, việc làm, đời sống dân sinh của người lao động ở doanh nghiệp, nông dân, nông thôn, vùng, miền trong tỉnh là vấn đề rất lớn mà lãnh đạo tỉnh phải quan tâm chỉ đạo giải quyết. Đồng thời với nhiều hoạt động xã hội như văn hóa văn nghệ, trong đó có việc đổi mới báo chí theo tinh thần bắt đầu từ bài viết của Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh với tư tưởng “những việc phải làm ngay”, “cởi trói cho báo chí”. Thế là một luồng gió mới cho những người làm báo trong hệ thống truyền thông của cả nước hưởng ứng và được đông đảo quần chúng đồng tình ủng hộ thực hiện. Nhiều bài chống tiêu cực lần lượt xuất hiện trên mặt báo, truyền thanh và truyền hình phanh phui những vụ tham nhũng lớn, những hành động, ứng xử không công bằng đối với người lao động của một số cán bộ có chức có quyền, góp phần đem lại sự công bằng, bình đẳng xã hội, được quần chúng đồng tình, tạo niềm tin mới đối với Đảng, Nhà nước trong nhân dân. Trong không khí sôi động ấy của giới báo chí cả nước, Thanh Hóa cũng không ngoại lệ và Sở Văn hóa - Thông tin nay là Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch cũng rất cần có một tờ báo để phục vụ nhu cầu ngày càng cao của bạn đọc. Một tờ báo trước mắt là tuần kỳ với số lượng thông tin nhiều hơn, nhanh nhạy hơn để đáp ứng yêu cầu mới, vì vậy, Sở chuyển từ Tạp chí Văn hóa - Thông tin thành tuần Báo Văn hóa - Thông tin, nay là Báo Văn hóa và Đời sống.

Các thế hệ cán bộ, viên chức, người lao động Báo Văn hóa và Đời sống cùng các đại biểu dự lễ kỷ niệm 30 năm thành lập báo.

Những ngày sơ khai làm thủ tục chuyển từ Tạp chí Văn hóa - Thông tin thành tờ báo, đâu có thuận lợi dễ dàng gì, từ đầu có nhiều người không tán thành, ngay cả trong Sở chủ quản cũng có đồng chí lãnh đạo chưa thông suốt. Với tinh thần dám nghĩ dám làm, khẩn trương, trách nhiệm, tập thể lãnh đạo báo tích cực làm việc với các cơ quan chức năng để làm thủ tục giấy phép xuất bản cho tờ báo. Tờ báo ra đời đúng vào dịp sự nghiệp báo chí trong cả nước đang bước vào con đường đổi mới, bắt đầu từ bài viết nổi tiếng của tác giả NVL có nội dung chỉ đạo mở đường định hướng cho báo chí hoạt động trong việc chống tiêu cực, một đề tài được coi là bứt phá. Đó là cơ duyên, là phận may cho một tờ báo viết của tỉnh còn rất non trẻ nhưng đã làm được nhiều việc đáng ghi nhận trong công cuộc đổi mới ở tỉnh nhà. Những chuyên mục như gương người tốt việc tốt, phê phán cái xấu cái hư hỏng trong lĩnh vực quan hệ ứng xử giữa người với người, giữa cán bộ lãnh đạo với công nhân lao động sản xuất, vấn đề công bằng bình đẳng, dân chủ, quyền lợi ở một số địa phương, doanh nghiệp... Những bài viết có chủ điểm đến văn hóa chuyên ngành như bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị di sản, nâng cao mức hưởng thụ văn hóa, phát huy truyền thống dân tộc, thuần phong mỹ tục thông qua giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể, đã góp phần xây dựng nhân cách con người mới xã hội chủ nghĩa. Các bài viết nói về phong trào xây dựng làng văn hóa, cơ quan văn hóa, khu dân cư văn hóa, gia đình văn hóa, văn nghệ quần chúng, phong tục tập quán đẹp ở làng quê, đô thị được bạn đọc hoan nghênh. Tuy mới ra tuần báo đầu tiên nhưng tòa soạn đã có một đội ngũ cộng tác viên rất vững tay nghề, họ là nhà báo, nhà khoa học, nhà giáo, văn nghệ sĩ, cán bộ, người lính, học sinh, sinh viên, chỗ dựa rất tin cậy của cơ quan báo. Do đặc thù của tờ báo là vừa phải thông tin, thời sự về văn hóa xã hội, nhưng vừa phải đăng những bài hướng dẫn nghiệp vụ chuyên ngành, những bài có nội dung nghiên cứu lý luận, phê bình là để làm rõ một số nội dung quan điểm về văn hóa nghệ thuật mà trước đây tạp chí đã làm; chẳng hạn vấn đề “làng văn hóa và văn hóa làng”, “di sản văn hóa vật thể và phi vật thể”, “quản lý nhà nước và quản lý sự nghiệp văn hóa thông tin”, “mối quan hệ giữa nghệ thuật truyền thống và nghệ thuật tiên tiến đương đại”, “văn hóa dân gian, văn hóa cung đình”. Tuy nhiên, cấu trúc của những bài vừa có tính nghiên cứu, hướng dẫn nghiệp vụ phải bố cục và phân bổ vào một tờ báo chiếm số lượng bài phải hợp lý để phần phản ảnh tuyên truyền sự kiện thời sự, thông tin đời sống, văn hóa là bao trùm chủ yếu. Cũng trong thời điểm mới ra đời, tuần báo đã đưa một số bài có vụ việc tiêu cực ở một số địa phương, nhiều ý kiến phản hồi gay gắt của một số cán bộ và nhân dân nói về tờ báo đăng nhiều bài chống tiêu cực xã hội là không đúng với chức năng nhiệm vụ Báo Văn hóa - Thông tin. Và sự thật đã nhiều lần lãnh đạo tỉnh gặp tôi và có ý kiến cho rằng đăng bài phê phán, chống tiêu cực là phải làm sao góp phần ổn định tình hình trong tỉnh chứ đăng bài về tiêu cực nhiều mà chưa đủ chứng cứ cụ thể thì sẽ bất lợi đến sự bình an của tỉnh nhà.

Trong thực tế, một số vụ việc đã được báo phản ảnh, chủ yếu là bất bình đẳng trong quan hệ ứng xử không công bằng về chế độ chính sách kinh tế đối với người lao động, hoặc lợi dụng chức quyền vụ lợi cá nhân của một số cán bộ có chức có quyền ở cơ sở. Đặc biệt là những vụ việc vi phạm trái với quy định về việc cưới, việc tang, ăn uống điếu phúng, hiếu hỷ linh đình gây tốn kém đến kinh tế, phô trương hình thức gây bất bình trong nhân dân, phần đông là một số cán bộ chủ chốt ở cơ quan địa phương trong tỉnh. Suy cho cùng đó là văn hóa ứng xử, văn hóa trong kinh tế và bình đẳng xã hội là những chuyên mục báo phải quan tâm phản ảnh. Ngoài ra báo còn đăng những bài có nội dung lý luận phê bình trong lĩnh vực văn hóa nghệ thuật có nội dung không phù hợp với thuần phong mỹ tục trong các lễ hội tâm linh. Có những phóng sự điều tra phản ảnh và lên án một số người lợi dụng tín ngưỡng để buôn thần, bán thánh trục lợi cá nhân không phù hợp với đạo lý tôn giáo. Khi đăng những bài phóng sự điều tra về việc vụ lợi cá nhân, tiêu cực trong lối sống của một số cán bộ chủ chốt ở địa phương, doanh nghiệp, lập tức có những phản hồi với thái độ không tích cực, không cộng tác để giải quyết vụ việc. Nhiều câu hỏi được đặt ra cho anh em làm báo của tòa soạn là có nên tham gia chống tiêu cực hay thôi chuyên mục này để đỡ phải đau đầu! Thế nhưng sau một thời gian hoạt động nhiều vụ việc tiêu cực ở một số địa phương, doanh nghiệp, cá nhân được báo phát hiện, cơ quan pháp luật vào cuộc đã làm rõ và xử lý nghiêm minh. Có sự kiên trì, nhẫn nại, cộng với niềm tin, lòng yêu nghề của đội ngũ Báo Văn hóa - Thông tin cũng được lãnh đạo tỉnh, nhân dân tin tưởng, ghi nhận, ủng hộ thông qua những bài viết mang tính tích cực sát thực, khách quan và có hiệu quả xã hội.

Từ những việc làm có ý nghĩa tích cực nói trên đã được trải nghiệm trong một thời gian ngắn nên các cấp lãnh đạo của tỉnh, ban ngành có liên quan ở Trung ương đồng thuận để cấp giấy phép hoạt động tuần báo cho Báo Văn hóa - Thông tin. Đó là điều đáng mừng đối với anh chị em báo và ngay từ đó báo đã xây dựng kế hoạch, chuyên mục khoa học hơn cả về cấu trúc nội dung và hình thức của tuần báo.

Họa sĩ Hoàng Hoa Mai - Nguyên Giám đốc Sở VH-TT, Nguyên Tổng Biên tập Báo Văn hóa - Thông tin Thanh Hóa.

Tuy được tỉnh và Bộ chủ quản cho phép ra đời tờ báo nhưng kinh phí chưa được nhà nước quy hoạch và kế hoạch phân bổ hằng năm theo chế độ ngân sách độc lập mà chủ yếu là từ nguồn ngân sách của Sở VH-TT tỉnh cấp nên còn thiếu nhiều, không đủ để chi trả cho nghiệp vụ, đó là một khó khăn cho cơ quan báo khi mới ra đời. Vì vậy tòa soạn phải tự lo kinh phí phụ thêm để trang trải trong quá trình tác nghiệp thông qua hình thức chuyên trang, liên kết thông tin quảng cáo đối với một số các doanh nghiệp để tăng nguồn thu, in ấn, trả nhuận bút cho cộng tác viên.

Không những thiếu thốn về kinh phí hoạt động, đội ngũ cán bộ phóng viên, biên tập viên phần lớn chưa được đào tạo bài bản ở trường báo chí nên tòa soạn cũng gặp khó khăn hơn nhiều trong quá trình tác nghiệp. Nhiều người làm báo nhưng kiến thức chuyên môn chủ yếu lấy từ các ngành học khác nhau như đại học văn hóa, ngành sử, ngữ văn, kinh tế, mỹ thuật,... nên kỹ năng, kỹ thuật, thông tấn còn hạn chế nhiều. Khi mới ra đời, chưa có tổng biên tập chuyên trách, Sở cử một phó giám đốc kiêm nhiệm do đó hiệu quả hoạt động của báo cũng không thuận lợi cho việc điều hành.

Tuy có khó khăn về nhiều mặt, nhưng báo đã làm tốt công tác tuyên truyền đường lối chính sách của Đảng, Nhà nước, của tỉnh và là một tờ báo ngay từ đầu ra đời cùng với đài, báo bạn đã góp phần quan trọng cổ vũ, động viên tuyên truyền người tốt, việc tốt, cách làm hay, năng suất lao động cao đồng thời có nhiều bài viết về văn hóa xứ Thanh sát thực vì vậy được cấp trên tặng nhiều bằng giấy khen. Sau một thời gian hoạt động, báo đã từng bước hoàn thiện cơ chế điều hành, ổn định tổ chức, sắp xếp lại đội ngũ phóng viên phù hợp với chức năng nhiệm vụ của báo. Những năm đầu tòa soạn có khoảng 15 đến 20 người được phân bổ cho 2 phòng, phòng phóng viên, phòng hành chính trị sự, tổng biên tập kiêm nhiệm và một phó tổng biên tập trực tiếp, một thư ký tòa soạn một trưởng phòng hành chính trị sự. Kinh phí hoạt động lấy từ nguồn ngân sách nghiệp vụ của Sở chủ yếu là lương của những người trong biên chế, chi trả nghiệp vụ in ấn, số còn lại là báo tự lo bằng tiền quảng cáo, chuyên trang, liên doanh liên kết, tiền hỗ trợ mua báo của một số đơn vị doanh nghiệp để chi trả nhuận bút, lương hợp đồng,... Sau khi có giấy phép hoạt động, báo từng bước vừa làm vừa rút kinh nghiệm để xây dựng và trưởng thành. Có thể nói những năm đầu của thập kỷ 1989 - 1995 là những năm tòa soạn gặp rất nhiều khó khăn kể cả về phương thức hoạt động. 31 năm nhìn lại mà thấy bâng khuâng vui mừng khó tả. Có sự ổn định và phát triển của tờ báo, hôm nay nhìn lại chặng đường 3 thập kỷ để rồi tri ân và cảm ơn những cán bộ lãnh đạo tiền nhiệm là tổng biên tập, phó tổng biên tập, trưởng phó phòng ban, phóng viên, biên tập viên và anh chị em hành chính trị sự, nhân viên phục vụ dù họ là biên chế hay hợp đồng qua các thời kỳ đã góp phần tích cực làm rạng rỡ tờ Báo Văn hóa và Đời sống. Ba mươi mốt năm đã trôi qua, những người tiền nhiệm của tờ báo Văn hóa - Thông tin, thấy vui mừng về sự trưởng thành của đội ngũ phóng viên, biên tập viên, lãnh đạo của tòa soạn Báo Văn hóa và Đời sống hôm nay rất sung sức, năng động và sáng tạo viết nên những trang mới tốt đẹp hơn. Từ một kỳ một tuần, nay báo đã 2 kỳ một tuần với số lượng lớn 1.500 tờ nay đã có 6 ngàn đến 7 ngàn tờ một kỳ, ngoài báo viết, còn có một báo điện tử với số lượng bài và ảnh khá phong phú. Do phấn đấu nỗ lực, vượt mọi khó khăn thử thách báo đã hoàn thành tốt nhiệm vụ mà tỉnh và ngành giao, vì vậy được Đảng và Nhà nước tặng thưởng Huân chương Lao động hạng Ba và nhiều bằng khen, giấy khen khác.

31 năm ra đời và phát triển của Báo Văn hóa - Thông tin nay là Báo Văn hóa và Đời sống, những người làm báo qua các thời kỳ cảm ơn sự quan tâm của lãnh đạo tỉnh, sở chủ quản đã dành nhiều ưu ái về vật chất và tinh thần để hôm nay báo đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ mà cấp trên giao phó. Thực hiện chủ trương của Đảng và Nhà nước về việc quy hoạch và kiện toàn hệ thống báo chí trong cả nước, Báo Văn hóa và Đời sống được sáp nhập vào Báo Thanh Hóa đánh dấu một bước ngoặt mới để đội ngũ của báo chuyên ngành văn hóa có điều kiện phát triển phù hợp với tình hình mới của báo chí tỉnh nhà.

Hoàng Hoa Mai