Vỉa quặng Kiều Vượng

(VH&ĐS) Nghĩ về Nhà văn Kiều Vượng, tôi nghĩ về cây phi lao dáng già nua, u bướu dạn dĩ phong sương mà anh đã từng ví mình như cây phi lao trong gió và bão cát, hứng chịu và trung kiên trụ vững trước những quăng quật, thăng giáng, chìm nổi và những tai họa khôn lường của cuộc đời.

Không gian Kiều Vượng

Không gian Kiều Vượng hay đúng hơn là không gian Nhà văn Kiều Vượng với tập thể các cán bộ của Cơ quan đại diện Báo Văn nghệ Bắc miền Trung đang sinh sống và làm việc xanh mát hữu tình, nên thơ với chủ nhân giàu tri thức và rộng lòng mến khách. Nơi đây còn lưu giữ các ấn phẩm của Báo Văn nghệ mấy chục năm qua, có các tác phẩm của các nhà văn xứ Thanh xưa nay với nhiều tranh ảnh ghi nhớ các chặng đường, các sự kiện của Văn phòng đại diện. Kiều Vượng khác chúng tôi là luôn trân trọng gìn giữ những tinh túy của quá khứ và sẵn sàng chia sẻ, thậm chí biếu không nếu nhận ra có người hay có cơ quan giữ tốt như anh, và có khả năng phát huy được khối sản phẩm văn hóa ấy.

Ấn tượng sâu đậm nhất vẫn là tủ sách của anh. Không phải vì tôi yêu sách mà bị sức hút mạnh mà là sự cảm phục trước sự tích lũy, cất giữ bằng cả tình yêu văn chương và trân trọng các trang viết của bạn văn anh dành tình cảm sâu đậm nuôi dưỡng suốt cuộc đời. Chỉ riêng các sáng tác của anh với con số phủ kín hai bàn tay (22 đầu sách văn học đủ loại văn, thơ, truyện ký, bút ký và 2 kịch bản điện ảnh được trao giải nhất, nhì toàn quốc) lên đến hơn 3 vạn trang đã là điều nể phục. Anh luôn giữ hàng trăm bản sách của từng đầu sách anh viết để tặng bạn bè. Ấy mà nhiều khi chẳng đủ, gần đây anh đã nhờ tôi cho anh mượn lại cuốn thơ đầu tay “Nói với mình” mà tôi yêu thích thơ anh nên giữ được trong tàng thư. Cuốn sách văn đầu tiên anh cũng phải nhờ Thư viện Thanh Hóa mới có cơ hội thấy và chép, in lại. Tủ sách của anh dầy, căng cứng các giá sách, còn thêm nặng là sách của tất cả các nhà văn Thanh Hóa xưa và nay. Không biết có phải vì vậy không mà khi anh làm chủ chuyên mục các nhà văn xứ Thanh trên Báo Thanh Hóa đều được anh viết cô đọng súc tích và sống động chân dung của họ. Cuốn sách Nhà văn Việt Nam hiện đại Thanh Hóa cũng được anh cho ra đời làm quà tặng Đại hội Đảng bộ tỉnh Thanh Hóa lần thứ XVIII cùng với nhóm biên soạn, chung nguyên do ấy.

Trí nhớ và nét riêng văn chương Kiều Vượng

Nhà văn Kiều Vượng có thân hình trổ trượng, quắc thước, với khuôn mặt phong trần từng trải, mái tóc luôn rối bù thi thoảng được anh hất ngược ra sau để lộ vầng trán cao rộng thông minh. Ứng với thể trạng ấy là tính cách mạnh mẽ luôn đi tiên phong. Luôn đi tiên phong phải chăng cũng là nét tính cách người Thanh Hóa. Ở các cuộc họp anh cũng thường là người phát ngôn đầu và luôn đưa ra vấn đề tạo dựng không khí nơi nghị trường. Thường những người đi tiên phong dễ va chạm. Dường như Kiều Vượng chấp nhận va chạm ấy. Anh đã thể hiện với bản chất của một nhà văn như anh từng tuyên ngôn: “Nhà văn sinh ra là để chống mọi thứ cường quyền hắc ám, đặng giảm bớt nỗi khổ đau của con người” (Nơi mẹ đẻ ra tôi). Tôi cũng đồng tình với quan điểm sống nhân văn ấy, va chạm để sinh lửa sưởi ấm đời, như hòn cuội lửa thì nên lắm chứ, va chạm để nhọn lên, để mạnh lên chứ không bị mòn oằn đi. Cứ đứng yên, cứ không làm gì thì quả là vô nghĩa và là kẻ nhạt thếch. Vấn đề anh đưa thường nêu đến độ và tạo ra sức mạnh trong dư luận. Nhớ lần anh đưa ra seri các bài: “Giấc mơ huân chương…” và sau đó các vấn đề lần lượt được giải quyết minh bạch sáng rõ, thỏa đáng. Văn phong của anh không chát chúa, sắc lẹm hay ẩn ý đa ngôn mà thường để sự vật kể chuyện một cách tường minh, để khách quan nói lên vấn đề. Cái gốc để làm được việc ấy là anh có trí nhớ tuyệt vời. Từ huyện xưa cũ của những ngày làm thành viên của Hợp tác xã vận tải Hợp Long huyện Thạch Thành, những ngày làm nhiệm vụ ở Công ty vận tải thuyền nan chống Mỹ, hay ngày tham gia thanh niên xung phong mở đường miền Tây xứ Thanh, rồi trên cương vị Bí thư Đảng ủy Đoàn vận tải Lam Sơn. Những ngày ở tuyến lửa, những ngày làm nhiệm vụ đặc biệt trong chiến dịch vận tải mang mật danh VT5 được anh nhớ và dựng lại sinh động, thuyết phục hào hứng như đang xảy ra hiện thời. Tác phẩm: “Dòng sông mượt ánh tóc dài” hay truyện “Đội quân không quân hàm” mỗi chi tiết sự kiện như xoáy vào trí nhớ lay động thức tỉnh người đọc. Tình động đội, tình đồng chí trong khói lửa, trên công trường cứ như còn vẹn nguyên khiến người trong cuộc, khiến bạn đọc không thể cầm lòng, xúc động rơi lệ.

Mấy chục tác phẩm anh viết là mấy chục câu chuyện được anh lưu giữ trong trí nhớ. Nhiều câu chuyện được viết ra từ đòi hỏi tự thân của sự thật lịch sử khách quan và anh chỉ đóng vai trò dẫn dắt hoặc như vị thư ký cứ tuần tự ghi chép lại. Viết và in sách đối với người nặng duyên nợ văn chương như là món nợ, họ tự gánh, tự lo là vậy. Viết “Vùng trời thủng” dường như anh đã trả được món nợ với mất mát sự hy sinh của đồng đội cho cái giá của sự chiến thắng. Miếng cơm manh áo, sự kham khổ tận cùng nơi bìa rừng, chóp núi, bên sự rình rập của bom đạn Mỹ, sự thiếu thốn từng lon gạo, hạt muối, ca nước ngọt, dao cạo râu của nam, vải màn của phụ nữ… được anh miêu tảđến kiệt cùng làm nhói lòng ám ảnh lâu dài tất cả chúng ta trong hạnh phúc hiện tại. Tác phẩm là hiện thực còn tươi rói của tháng năm bộ đội, thanh niên xung phong mở tuyến đường lịch sử, tuyến đường tô thắm tình hữu nghị Việt Lào. Những sự kiện, những gian khó hiểm nguy thiếu thốn trăm bề, sự hoành hành của muỗi, vắt và căn bệnh sốt rét kinh niên đốn hạ bao đồng đội trên cung đường dài 150 km nối vành đai phía Tây xứ Thanh và vùng phía đông Hủa Phăn của nước CHDCND Lào. Những người tham gia mở đường thực sự là người chiến thắng, người anh hùng, họ đã vượt lên trên chính bản thân, thắng những yếu hèn, những sợ sệt, muốn rũ bỏ, muốn trốn chạy và cả những tham vọng cuồng tín. Tác phẩm vinh dự được nhận Giảỉ thưởng văn học sông Mê Kông. Tin vui nhất là tác phẩm này đã giúp nhà văn Kiều Vượng được nhận giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật năm 2016 sẽ được trao vào ngày 19/5/2017. Anh trở thành một trong số những người viết đạt được thành công nhất ở đề tài Thanh niên xung phong và đề tài giao thông vận tải thời chống Mỹ. Tôi đọc tất cả các tác phẩm của anh và thấy yêu nhất, trân trọng nhất là nhân vật Tôi - đôi khi được anh viết ở ngôi thứ ba nhưng vẫn không thể giấu được một nhân vật tôi giàu nghị lực, vươn lên trước mọi thử thách, mọi kiếp nạn, ngay cả “kiếp nạn cuối cùng”.Kiều Vượng đã có mặt hầu như ở khắp các trọng điểm giao thông bị đế quốc Mỹ đánh phá ác liệt. Anh trở thành nhân chứng sống của một “thời hoa lửa”.

Một nét riêng của Nhà văn Kiều Vượng nữa là việc đặt tên cho tác phẩm. Anh đau đáu trăn trở như con đẻ nên tìm tên thật phù hợp và bật nổi điều mình cần thể hiện. Xin chép ra đây một loạt tên không thể không gây ấn tượng và ghim vào trí nhớ cũng như khát vọng giải mã của bạnđọc: “Nơi mẹ đẻ ra tôi”, “Nói với mình”, “Chở đá lên núi”, “Giấc mơ huân chương”, “Vùng trời thủng”,“Bão không có gió”.

Con người và văn chương Kiều Vượng như vỉa quặng ẩn chứa, phô bày bao sự tinh túy, sự phong phú giàu có và cả sự phức tạp, thô ráp. Trước mắt tôi vỉa quặng ấy cần được khai thác khám phá và tìm hiểu, với tôi cần hơn là sự chín muồi của cảm xúc và hiểu biết, học thuật, với kiến văn nhiều hạn chế chỉ xin tâm sự đôi điều về anh trong vai bạn đọc yêu sách, mê văn chương, ưa sự giàu có của trang sách.

Nguyễn Hữu Ngôn