Vì một nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc: Kiến tạo sức mạnh nội sinh

Trong dòng chảy phát triển mạnh mẽ của thời đại hội nhập và chuyển đổi số, xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc vừa là nhiệm vụ cũng vừa là thách thức. Đối với xứ Thanh, đây không chỉ là nhiệm vụ chính trị quan trọng mà còn là con đường để khơi dậy sức mạnh nội sinh, phát huy nguồn lực con người, tạo động lực cho phát triển bền vững.

Liên hoan văn hóa các dân tộc tỉnh Thanh Hóa.

Đối diện thách thức

Qua bao biến động lịch sử và những cuộc tiếp biến văn hóa, văn hóa Việt cũng như văn hóa xứ Thanh vẫn luôn khẳng định là “sức mạnh mềm”, là nền tảng tinh thần của người dân. Song, dưới tác động mạnh mẽ của hội nhập kinh tế, đặc biệt là cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4, văn hóa đang chịu tác động mạnh mẽ với nhiều hệ lụy. Như sự xâm nhập ồ ạt của các sản phẩm văn hóa ngoại lai, khiến những giá trị truyền thống đứng trước nguy cơ phai nhạt. Lối sống thực dụng, văn hóa tiêu dùng, “chuộng hình thức” đang len lỏi vào một bộ phận giới trẻ, làm nảy sinh mâu thuẫn giữa “giữ gìn bản sắc” và “hội nhập thời đại”. Không ít lễ hội truyền thống bị thương mại hóa; những phong tục, tập quán tốt đẹp bị biến tướng. Một số biểu hiện lệch chuẩn trong ứng xử, giao tiếp đời thường và mạng xã hội... đang ảnh hưởng không nhỏ đến thuần phong, mỹ tục và đời sống tinh thần cộng đồng.

Cùng với đó, quá trình chuyển đổi số trong lĩnh vực văn hóa khiến khoảng cách hưởng thụ, tiếp cận văn hóa và văn hóa số giữa thành thị và nông thôn chậm được thu hẹp. Không ít sản phẩm văn hóa bị sao chép, cắt ghép, làm mất đi chiều sâu văn hóa vốn có. Trong khi đó, đội ngũ làm công tác văn hóa ở cơ sở còn thiếu kiến thức về công nghệ số, dẫn đến khó khăn trong thích ứng và triển khai các mô hình mới.

Không chỉ đối diện với hàng loạt thách thức từ bên ngoài, Thanh Hóa cũng đang loay hoay tìm “lời giải” cho “bài toán” bảo tồn di sản. Với 858 di tích được xếp hạng các cấp và nhiều di sản phi vật thể độc đáo, xứ Thanh đang sở hữu khối lượng di sản đồ sộ. Tuy nhiên, hàng trăm di tích xuống cấp cần được tu bổ. Nhiều di sản phi vật thể đứng trước nguy cơ mai một do thiếu người kế tục. Trong khi đó, nguồn kinh phí tu bổ, phục dựng hạn chế, nhân lực chuyên môn mỏng, công tác xã hội hóa còn gặp khó khăn... khiến hành trình gìn giữ và phát huy di sản trở nên chậm hơn tốc độ xuống cấp và mai một của di sản.

Sự bùng nổ của du lịch văn hóa, nếu không được quản lý tốt, có thể dẫn tới nguy cơ “du lịch hóa” di sản, khai thác kinh tế quá mức mà làm tổn thương giá trị văn hóa gốc. Ở một số địa phương, nhận thức về vai trò của văn hóa trong phát triển chưa sâu sắc. Văn hóa đôi khi chưa được đầu tư tương xứng. Nhiều thiết chế văn hóa - thể thao đã xuống cấp, không còn phù hợp hoặc chưa đáp ứng kịp nhu cầu sáng tạo, hưởng thụ văn hóa ngày càng cao của Nhân dân nhưng chưa được đầu tư hoàn thiện do hạn chế về nguồn lực. Việc tổ chức các hoạt động văn hóa - thể thao tại nhiều địa phương còn đơn điệu, chưa có sự đổi mới, không thu hút được người dân tham gia. Việc giáo dục ý thức văn hóa, đạo đức, lối sống cho thế hệ trẻ trước dòng chảy hội nhập vẫn còn nhiều khoảng trống.

Những thách thức ấy càng cho thấy tính cấp thiết của việc đổi mới tư duy, cách làm, để văn hóa thực sự trở thành “sức mạnh nội sinh”, nền tảng tinh thần và động lực thúc đẩy sự phát triển toàn diện, bền vững của tỉnh trong giai đoạn mới.

Động lực cho phát triển

Nếu những khó khăn, thách thức đặt ra cho công tác xây dựng văn hóa là điều không thể tránh, thì việc chuyển hóa văn hóa thành sức mạnh nội sinh, thành động lực tinh thần của phát triển chính là câu trả lời cho thời đại. Dù đối mặt với nhiều thách thức, song Thanh Hóa cũng có nhiều lợi thế, nền tảng để phát triển bền vững.

Đầu tiên đó chính là tư duy đổi mới trong công tác lãnh đạo phát triển văn hóa với hệ thống cơ sở pháp lý là các nghị quyết, quyết định, chương trình trọng tâm, đề án về phát triển văn hóa, con người trong giai đoạn mới như: Chương trình nâng cao chất lượng văn hóa; Nghị quyết số 17-NQ/TU ngày 04/7/2024 về tiếp tục xây dựng, phát triển văn hóa và con người Thanh Hóa trong thời kỳ mới... Qua đó, khẳng định quan điểm phát triển văn hóa và con người là nguồn lực nội sinh cho sự phát triển của tỉnh trong giai đoạn mới.

Tiếp đó là những thành quả đạt được trong thời gian qua và những giá trị văn hóa truyền thống với sức sống bền bỉ của văn hóa xứ Thanh như những di tích gắn với những nhân vật lịch sử, anh hùng; hay những đình làng trăm năm tuổi gắn với nếp văn hóa làng Việt cổ; những lễ hội, làn điệu dân ca, trò diễn được trao truyền và thích ứng phù hợp từng giai đoạn.

Với những yếu tố được xem là cốt lõi, nền tảng ấy, Chương trình nâng cao chất lượng văn hóa xác định rõ giai đoạn 2026-2030 sẽ tiếp tục chú trọng xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh, con người Thanh Hóa phát triển toàn diện đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững; thắt chặt công tác quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa, đảm bảo hài hòa mối quan hệ giữa bảo tồn và phát triển; chú trọng tạo dựng thương hiệu các sản phẩm văn hóa đặc trưng; đầu tư, hoàn hiện và sử dụng hiệu quả thiết chế văn hóa; xây dựng mô hình công nghiệp văn hóa; đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý nhà nước về văn hóa...

Trên hành trình xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, Thanh Hóa không chỉ đang kế thừa những giá trị truyền thống quý báu, mà còn đang nỗ lực kiến tạo một môi trường văn hóa mới - vừa hiện đại, hội nhập, vừa mang đậm sắc thái xứ Thanh. Văn hóa, suy cho cùng, không chỉ nằm ở những khẩu hiệu, mà thể hiện trong nếp nghĩ, cách sống, sự nhân ái và khát vọng vươn lên của từng con người. Khi mỗi người dân Thanh Hóa đều ý thức được rằng mình là một “hạt nhân văn hóa”, thì chính lúc ấy, sức mạnh nội sinh của xứ Thanh sẽ được khơi dậy bền bỉ, sâu rộng và lan tỏa.

Bài và ảnh: Quỳnh Chi