Vun đắp “sức mạnh” văn hóa

Văn hóa là nền tảng tinh thần, sức mạnh nội sinh và khi được khai thác, phát huy đúng cách thì văn hóa Việt Nam không chỉ là niềm tự hào mà còn là “sợi chỉ đỏ” hướng mỗi người Việt sống trách nhiệm, tốt đẹp hơn.

Văn hóa là sức mạnh nội sinh cần được vun đắp, kế thừa và phát huy.

1. Trong nhiều lĩnh vực của đời sống con người, văn hóa có lẽ là địa hạt có nhiều “định nghĩa” và cách hiểu phong phú nhất.

UNESCO định nghĩa văn hóa là tổng thể những nét riêng biệt tinh thần và vật chất, trí tuệ và xúc cảm quyết định tính cách của một xã hội hay một nhóm người trong xã hội. Văn hóa bao gồm nghệ thuật, văn chương, những lối sống, những quyền cơ bản của con người, những hệ thống các giá trị, tập tục và tín ngưỡng. Văn hóa đem lại cho con người khả năng suy xét về bản thân. Chính văn hóa đã làm cho chúng ta trở thành những sinh vật đặc biệt nhân bản, có lý tính, có óc phê phán và dấn thân một cách có đạo lý. Chính nhờ văn hóa mà con người tự thể hiện, tự ý thức được bản thân (theo sách Hỏi và đáp về văn hóa Việt Nam, nxb Văn hóa Dân tộc, Tạp chí Văn hóa nghệ thuật -1998).

Chủ tịch Hồ Chí Minh - Anh hùng giải phóng dân tộc, nhà văn hóa kiệt xuất cũng đưa ra những quan điểm về văn hóa. Theo Bác, “Vì lẽ sinh tồn cũng như mục đích của cuộc sống, loài người mới sáng tạo và phát minh ra ngôn ngữ, chữ viết, đạo đức, pháp luật, khoa học, tôn giáo, văn học, nghệ thuật, những công cụ cho sinh hoạt hằng ngày về mặc, ăn, ở và các phương thức sử dụng. Toàn bộ những sáng tạo và phát minh đó tức là văn hóa”.

Còn theo cố nhà nghiên cứu văn hóa dân gian xứ Thanh Hoàng Anh Nhân trong sách “Văn hóa làng và làng văn hóa”, văn hóa vốn không phải là cái có sẵn trong tự nhiên. Nó là sản phẩm do con người sáng tạo ra để phục vụ cho đời sống con người... Là sản phẩm do con người sáng tạo ra nhưng văn hóa không phải là vật thể, mang tính vật thể... Trong lịch sử hình thành và phát triển loài người, cho đến nay chưa có một hiện tượng nào chứng tỏ con người chỉ sống một mình mà vẫn tồn tại và phát triển... Vì vậy, nói đến văn hóa là nói đến tính cộng đồng xã hội... Văn hóa phổ biến chung cho mọi tộc người, không có văn hóa thì không thể có văn minh.

Hiểu theo nghĩa phổ quát thì văn hóa là “sản phẩm” sáng tạo bởi cộng đồng, tộc người, văn hóa mang bản sắc, không có văn hóa cao - thấp, chỉ có sự khác biệt và chính sự khác biệt đó tạo nên “sắc thái” văn hóa riêng.

2. Lịch sử của dân tộc Việt Nam là lịch sử của hàng nghìn năm dựng nước và giữ nước. Trong dặm dài ấy, cùng với nỗ lực đấu tranh sinh tồn, đấu tranh chống ngoại xâm, dựng xây đất nước, cha ông xưa cũng đồng thời sáng tạo - trao truyền, tạo nên một “dáng hình” văn hóa Việt Nam.

Xa xưa, từ thuở bình minh phôi thai của dân tộc Việt Nam, mẹ Âu Cơ - cha Lạc Long Quân đã cùng nhau sinh ra trăm trứng, đẻ trăm con, 50 con theo cha xuống biển, 50 con lên rừng với mẹ... Mỗi người một nơi, cùng nhau xây dựng đất nước, quê hương. Dẫu có trải qua thăm thẳm thời gian hay biến động, thì các tộc người trên dải đất hình chữ S thân thương luôn “nằm lòng”, nước Việt Nam là một, dân tộc Việt Nam là một, hơn 50 tộc người anh em đều có chung cội nguồn là “Con Rồng, cháu Tiên”.

Người Việt yêu hòa bình. Nhưng khi đất nước có giặc xâm lăng thì cả dân tộc, từ trẻ con đến người già cùng nguyện một lòng kết đoàn, tạo nên sức mạnh. Như khi đất nước lâm nguy, Thánh Gióng từ cậu bé lên ba bỗng vươn vai đứng dậy, nhờ cơm gạo của bà con làng xóm mà lớn mạnh trở thành anh hùng đánh giặc ngoại xâm. Biểu tượng Thánh Gióng đánh giặc là biểu tượng của tinh thần, khí phách, sức mạnh Việt Nam trong mọi thời đại. Khi đất nước có giặc xâm lăng, mỗi người Việt Nam lại “thổn thức” trách nhiệm công dân, cùng nhau nắm tay chiến đấu. Đó là nguồn sức mạnh được hun đúc, vun đắp từ ngàn, vạn năm lịch sử dân tộc.

Di sản văn hóa Việt Nam được gìn giữ, trao truyền qua những thế hệ.

...Từ những chiêm nghiệm, đúc kết và tài năng, hơn nửa thế kỷ trước, nhà thơ xứ Thanh Nguyễn Duy đã viết nên kiệt tác Tre Việt Nam. Những vần thơ mộc mạc đầy sức gợi như đã chứa đựng cả “tâm hồn, khí phách và văn hóa Việt Nam”. Những vần thơ mà khi đọc lên, bất cứ một người Việt Nam yêu nước nào cũng sẽ cảm nhận được ở đó, cả lịch sử - chiều sâu văn hóa dân tộc.

Phải rồi, tre mong manh, gầy guộc như dáng hình ông cha vất vả đấu tranh với thiên nhiên, với kẻ địch để dựng xây đất nước. Tre vươn mình trong gió, hát ru lá cành như người Việt từ trong gian khó vẫn yêu thương, đùm bọc lấy nhau. Tre dẻo dai, kiên cường, tre già măng mọc như cách những thế hệ người Việt tiếp nối mạch nguồn của ông cha, gìn giữ non sông gấm vóc của tiên tổ, xây dựng, phát triển quê hương, đất nước.

...Và dù ở điểm nhìn nào, chúng ta cũng thấy ở đó là sự kết tinh văn hóa Việt Nam. Tất cả cùng hòa quyện, tạo nên một “dáng hình” văn hóa Việt Nam - sức mạnh nội sinh của dân tộc.

3. Văn hóa là sức mạnh nội sinh. Và nguồn sức mạnh ấy thấm đẫm tâm hồn, là mạch nguồn âm thầm chảy trôi qua những thế hệ, suốt trăm năm, ngàn năm dựng xây, phát triển của dân tộc Việt Nam. Làm thế nào để bảo tồn, phát huy, lan tỏa những giá trị tốt đẹp của văn hóa dân tộc vẫn luôn là trăn trở của không chỉ những người làm văn hóa.

Không thể có một làng quê, vùng đất mang đậm dấu ấn văn hóa Việt khi mà mỗi người dân sống ở đó “quay lưng” lại với văn hóa truyền thống. Và nhìn rộng hơn, trong thời đại hội nhập ngày nay, thật khó có thể lan tỏa, quảng bá “sắc thái”, nét đẹp văn hóa Việt Nam đến thế giới nếu tự bản thân mỗi người làm văn hóa, nghệ thuật thiếu đi niềm tự hào và khát vọng tỏa sáng văn hóa dân tộc.

Văn hóa không tự nhiên sinh ra, không tự nhiên mà đẹp lên. Với chức năng nhận thức, giáo dục, thẩm mỹ và giải trí... Đó là cả quá trình sáng tạo, chắt chiu, gom nhặt, vun đắp, kế thừa và phát huy.

Bài và ảnh: Trang Bùi