Xu hướng tiếp cận văn hóa trong thời kỳ số hóa

Trong bối cảnh công nghệ số phát triển mạnh mẽ, mạng xã hội đã trở thành một kênh quan trọng giúp người dân tiếp cận văn hóa nhanh chóng, đa dạng và gần gũi hơn. Từ các xu hướng mới mẻ đến những giá trị văn hóa truyền thống đều được lan tỏa rộng rãi. Qua đó, dần định hình và làm mới cách tiếp cận, bảo tồn và lan tỏa các giá trị văn hóa trong đời sống xã hội.

Học sinh trường Nobel (phường Hạc Thành) tham gia chương trình ngoại khóa “Mưa đỏ và tuổi trẻ”.

Nếu như trước đây, để tiếp cận văn hóa, người dân chủ yếu dựa vào sách báo, truyền hình, sân khấu hay trực tiếp tham gia lễ hội, thì ngày nay, chỉ cần một chiếc điện thoại thông minh kết nối internet, nhiều giá trị văn hóa được hiện ngay trước mắt. Mạng xã hội và internet đã làm thay đổi căn bản cách thức con người tiếp nhận và lan tỏa văn hóa: từ thụ động sang chủ động, từ phạm vi hẹp sang toàn cầu, từ trải nghiệm trực tiếp sang kết hợp với không gian số.

Nhiều năm nay, ngành văn hóa, thể thao và du lịch cùng các ngành, địa phương đã đẩy mạnh thực hiện số hóa các di tích, di sản văn hóa trên địa bàn tỉnh. Theo đó, nhiều lễ hội, hoạt động văn hóa, văn nghệ truyền thống của tỉnh và các địa phương như liên hoan văn hóa các dân tộc, phiên chợ vùng cao... cũng được livetream hoặc đăng tải những đoạn video ngắn, hình ảnh trên các trang mạng xã hội cho phép hàng chục nghìn người theo dõi dù không có mặt tại không gian lễ hội, văn hóa đó.

Đồng thời, ứng dụng công nghệ sống vào di sản nên nhiều di tích, di sản đã được lắp đặt hệ thống mạng, xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu về di sản văn hóa trên nền tảng số đáp ứng nhu cầu tra cứu, tìm kiếm thông tin của Nhân dân và du khách.

Nổi bật như Khu di tích lịch sử Lam Kinh đang dần được nhiều người dân trong và ngoài tỉnh biết đến nhờ việc ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý và quảng bá di tích. Hiện nay, các hình ảnh Khu di tích lịch sử Lam Kinh, lễ hội Lam Kinh và các hoạt động phục vụ tại di tích được đăng tải cập nhật thường xuyên trên fanpage và các nền tảng mạng xã hội. Ban Quản lý di tích Lam Kinh cũng đã triển khai ứng dụng công nghệ tại di tích như quét mã QR; hệ thống điểm thuyết minh tự động; công nghệ ứng dụng du lịch thông minh giúp du khách dễ dàng tìm hiểu và cảm nhận giá trị của điểm đến một cách trọn vẹn hơn.

Trưởng Ban Quản lý Di tích lịch sử Lam Kinh Hồ Hà Hải cho biết: “Xu hướng mạng xã hội, internet phát triển mạnh mẽ, nên việc ứng dụng công nghệ thông tin vào công tác bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa là hết sức cần thiết. Ban Quản lý Di tích lịch sử Lam Kinh đã triển khai ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý và giới thiệu điểm đến giúp những giá trị văn hóa, lịch sử đến gần với người dân".

Không chỉ giúp người dân tiếp cận các di sản văn hóa, di tích đa dạng hơn, mạng xã hội và internet còn tạo nên những xu hướng văn hóa, dẫn dắt hành động thực tế, đưa người dân đến gần với văn hóa, lịch sử của quê hương đất nước. Minh chứng rõ nhất là hiệu ứng từ bộ phim “Mưa đỏ” về cuộc chiến 81 ngày đêm bảo vệ Thành Cổ Quảng Trị năm 1972. Trên các nền tảng mạng xã hội, những trích đoạn phim, những dòng cảm xúc hay bài bình luận đã nhanh chóng lan tỏa, thu hút hàng triệu lượt tương tác. Nhiều người dân, đặc biệt là học sinh, sinh viên đã rủ nhau đến rạp xem phim sau khi đọc chia sẻ trên mạng. “Em biết đến bộ phim nhờ bài đăng trên Facebook. Ban đầu chỉ định xem cho biết, nhưng sau khi xem phim, em không chỉ xúc động mà còn trân quý những gì mình đang có, biết ơn những người đã hy sinh bảo vệ Tổ quốc và muốn tìm hiểu thêm về lịch sử” em Trần Khánh Nhi, 19 tuổi ở phường Hạc Thành chia sẻ.

Thậm chí, nhiều gia đình đã chọn Quảng Trị là điểm đến trong chuyến du lịch, kỳ nghỉ cuối tuần với mong muốn tận mắt chứng kiến Thành cổ - địa danh lịch sử gắn liền với trận chiến khốc liệt mà bộ phim nhắc đến. Một số trường học đã tổ chức hoạt động ngoại khóa giao lưu với nhân vật Tạ trong phim Mưa đỏ. Sự kiện được đăng tải trên mạng xã hội, thu hút đông đảo học sinh và phụ huynh theo dõi. Những hiệu ứng từ mạng xã hội đến những hành động trong đời thực này cho thấy sức mạnh của mạng xã hội không chỉ lan tỏa nhanh chóng, mà đó cũng là nơi khởi nguồn xu hướng, khơi dậy tình yêu văn hóa và trách nhiệm với văn hóa, lịch sử của người dân, đặc biệt là thế hệ trẻ.

Điểm đặc biệt của mạng xã hội nằm ở chỗ, người dân không chỉ là người tiếp nhận mà còn trở thành chủ thể sáng tạo và lan tỏa văn hóa. Một clip ngắn ghi lại khoảnh khắc múa hát cộng đồng, một bức ảnh check-in tại di tích hay một dòng cảm xúc sau khi tham dự lễ hội đều có thể được chia sẻ và nhân lên hàng nghìn lần. Cơ chế lan truyền tự nhiên, mạnh mẽ ấy đã khiến những giá trị văn hóa vốn quen thuộc trở nên gần gũi, mới mẻ và hấp dẫn hơn với công chúng. Nhờ đó, giới trẻ từ vị trí người xem đã trở thành “đại sứ văn hóa”, góp phần gìn giữ và lan tỏa di sản bằng chính ngôn ngữ, cách biểu đạt của thời đại số.

Tuy vậy, bên cạnh cơ hội lớn lao, mạng xã hội cũng đặt ra nhiều thách thức. Nguy cơ thương mại hóa, bóp méo hoặc làm sai lệch giá trị truyền thống luôn hiện hữu. Không ít nội dung văn hóa bị cắt xén vô tình đánh mất chiều sâu vốn có của di sản. Cũng không hiếm trường hợp thông tin sai lệch, hình ảnh phản cảm lan truyền, ảnh hưởng đến hình ảnh văn hóa. Chính vì vậy, bên cạnh sự chủ động sáng tạo của cộng đồng, cần có sự định hướng, kiểm chứng từ cơ quan quản lý văn hóa và truyền thông. Điều quan trọng hơn cả là mỗi người dân, đặc biệt là thế hệ trẻ cần ý thức trách nhiệm khi sáng tạo, chia sẻ và tiếp nhận thông tin, để văn hóa Việt Nam trong thời đại số vừa bắt nhịp cùng thế giới, vừa giữ vững cốt lõi đậm đà bản sắc.

Bài và ảnh: Quỳnh Chi