Ẩm thực quê Thanh

Không chỉ hội tụ nhiều danh lam, thắng cảnh nổi tiếng, xứ Thanh còn níu giữ chân người bằng những món ăn ngon độc đáo, mộc mạc.

Đặc sản ẩm thực là kết tinh từ tinh hoa của đất, của thiên nhiên và văn hóa vùng miền. Những đặc sản ấy chính là “tài sản” quý báu của ông cha bao đời nay cất công gìn giữ và lưu truyền. Từ lâu, nem chua trở thành “thương hiệu” của xứ Thanh. Món ăn giản dị, mộc mạc ấy níu giữ thực khách bởi vị thanh chua lạ của thịt, dai giòn của sợi bì, cay, thơm của ớt, chát ngọt của đinh lăng và chút mặn mà của muối... tất cả đã tạo nên cho nem chua xứ Thanh có một hấp dẫn lạ kỳ.

Nguyên liệu chính để làm nem là thịt lợn nạc, thịt phải dẻo, tươi, ngon. Sau khi làm sạch, thịt được xay hoặc giã nhuyễn, bì lợn làm sạch, luộc chín, thái mỏng thành sợi, thính gạo hoặc thính ngô rang thơm trộn đều cùng nhiều gia vị khác…

Nhắc đến ẩm thực xứ Thanh người ta còn nhớ đến vị ngọt bùi, béo thơm của chiếc bánh gai Tứ Trụ trên vùng đất Thọ Xuân. Là loại bánh được làm từ nông sản nhưng những chiếc bánh gai ở đây mang hương vị thơm ngon đặc trưng nhờ vào bí quyết gia truyền.

Để có được chiếc bánh gai ngon, người thợ phải bỏ ra rất nhiều công đoạn, đòi hỏi sự tỉ mỉ, kiên trì. Vị dẻo thơm của lá gai và gạo nếp, hương thơm của đậu xanh, vừng, cùng vị ngọt của mật mía và mùi thơm đặc trưng của lá chuối khô cùng với sự công phu trong từng công đoạn đã tạo nên chiếc bánh gai Tứ Trụ nức tiếng quê Thanh.

Thọ Xuân còn nổi tiếng bởi món bánh lá răng bừa Xuân Lập. Là một loại bánh truyền thống và cũng là món ăn dùng để tiến vua ngày xưa. Đây cũng là món quà quê được nhiều thực khách yêu thích bởi hương vị dân dã, mộc mạc.

Theo tài liệu để lại, sau khi dẹp xong giặc Tống, đất nước thái bình, cứ vào dịp đầu xuân năm mới, vua Lê Đại Hành lại đích thân xuống đồng cày ruộng để mở đầu cho một năm mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt, động viên Nhân dân tích cực lao động sản xuất. Để tỏ lòng biết ơn, người dân nơi đây đã dành những hạt gạo ngon nhất làm nên một loại bánh với hương vị riêng dâng lên vua. Lệ ấy được giữ cho mãi về sau, trong các lễ giỗ vua hàng năm, bánh răng bừa là một trong những món không thể thiếu trong mâm cỗ của người dân Xuân Lập.

Chả tôm cũng là một trong những món ăn nổi tiếng không thể bỏ qua ở Thanh Hóa. Chả tôm được làm từ tôm, thịt ba chỉ xay lẫn với hành khô cùng một số gia vị khác. Chả sau khi cuốn xong được nướng lên than hoa, người nướng chả phải lật liên tục cho miếng chả chín đều và không bị cháy. Cứ thế, nướng tới khi phần vỏ bên ngoài hơi sém nhẹ, lấp ló phần nhân vàng đỏ hấp dẫn, mùi thơm ngào ngạt là chả đã chín vừa ngon.

Chả thường được ăn ngay khi nóng, kèm một bát nước chấm chua ngọt và rau sống. Khi cắn, miếng chả giòn rụm, vị ngọt của tôm thịt, chua cay của nước chấm hoà quyện với vị thanh mát của rau tan ngay trên đầu lưỡi.

Khi đặt chân đến xứ Thanh, không thực khách nào có thể cưỡng lại được những chiếc bánh đa vừng thơm ngon, béo ngậy mà giòn tan của làng Chòm (xã Thiệu Châu, nay là xã Tân Châu, huyện Thiệu Hóa). Đây là loại được làm theo phương pháp thủ công truyền thống và có phần cầu kỳ hơn các nơi khác. Để có một chiếc bánh đa ngon, người dân phải sử dụng gạo có độ dẻo ít (gạo thường được dùng là Q5) để tráng bánh. Người tráng bánh phải dàn bột đều tay để bánh có độ dày vừa phải, rồi rắc lớp vừng đều trên mặt bánh. Và chỉ dùng nguyên liệu duy nhất là bột gạo với vừng.

Một chiếc bánh đa quạt thành công phải có màu vàng ruộm và nở phồng đều nhau. Khi ăn có vị béo ngậy của vừng, vị ngọt của gạo và vị mặn của muối tạo nên một hương vị đậm đà.

Không chỉ riêng đồng bằng, ẩm thực nơi vùng cao xứ Thanh cũng đem lại cho thực khách những trải nghiệm khó có thể chối từ. Giữa không gian mênh mang của rừng núi, ẩm thực tựa như sợi dây gắn kết giữa con người với thiên nhiên. Muốn hiểu được đời sống văn hóa - tinh thần người Thái, chúng ta hãy nếm thử hương vị rượu cần say nồng - cái hương vị phải cất công dùng men tự chế từ các loại lá, vỏ, rễ cây thuốc ủ với gạo nếp, nếp cẩm mà thành. Hay các món như: cơm lam, canh lá đắng, ếch om măng, canh pịa, xôi ngũ sắc...

Những món ăn dân dã, bình dị tưởng chỉ góp mặt trong đời sống thường ngày của quần chúng Nhân dân nhưng qua sức sáng tạo, khéo léo trong cách chế biến đã trở thành đặc sản tiêu biểu. Và đã được ông cha chúng ta chọn làm lễ vật tiến vua như: Mắm tép Hà Yên (Hà Trung), bánh gai Tứ Trụ, bưởi Luận Văn (Thọ Xuân), dưa cải Lê (Yên Định)…

Kể sao cho hết những đặc sản trên vùng đất xứ Thanh. Bởi mỗi nơi, mỗi vùng, mỗi dân tộc... trải qua lịch sử hình thành và phát triển đã tự mình thêu dệt nên những bức tranh ẩm thực đa sắc màu. Đó là sự dân dã, mộc mạc, giản dị mà không mất đi phần thanh tao, tinh tế.

Hoài Thu