Lễ hội cơm mới - nét đẹp văn hóa người Mường Phượng Nghi

Lễ hội cơm mới của bà con người Mường thôn Bái Đa, xã Phượng Nghi (Như Thanh) là nét văn hóa đặc sắc được gìn giữ, lưu truyền lâu đời và thường được tổ chức vào tháng 9, tháng 10 âm lịch hằng năm khi mùa màng đã được thu hoạch xong xuôi. Lễ hội cơm mới còn được gọi là lễ mừng cơm non gạo mới.

Theo quan niệm của người Mường thôn Bái Đa, sau khi lúa chín được đưa về nhà, gạo mới nấu thành cơm phải đem cơm đó đi cúng ông bà tổ tiên trước sau đó mới được ăn. Nếu không vụ mùa sau sẽ mất trắng. Đến ngày thu hoạch lúa mới, họ chọn buổi sáng của một ngày tốt lành, gia đình tổ chức đi thăm ruộng. Họ ngắt bảy hoặc chín bông lúa nếp cái đẹp tượng trưng cho bảy vía hoặc chín vía lúa ở ruộng nhà mình tết thành một bó nhỏ đem treo ở dầu cột cái trong nhà nơi cạnh bàn thờ tổ tiên.

Sau nghi thức này mọi người mới được ra đồng gặt lúa. Lúa mới đã được đem về nhà. Họ bắt đầu tiến hành làm lễ cúng lúa mới. Mâm cỗ cúng phải đầy đủ: cơm non, cá nướng, thịt lợn… Hai món chính bắt buộc phải có là cơm non và cá nướng.

Cơm non được làm từ gạo nếp khi vừa chín đỏ đuôi, phơi khô cho giòn, cho vào cối giã cả bông thành gạo nấu cơm. Hương vị lúa non đầu mùa quyện hòa trong hương vị của lá nhuộm màu tạo nên mùi vị rất hấp dẫn. Cá nướng phải chọn con cá tươi nhất, ngon nhất, nướng trên than lửa chín đều. Tất cả dâng cúng cảm tạ tổ tiên, thần nông nghiệp đã bảo trợ cho một mùa no ấm và cầu cho năm tiếp theo nhân khang, vật thịnh.

Theo thầy mo Trương văn Loan ở thôn Bái Đa, năm nay 89 tuổi cho biết lễ hội cơm mới và khai hạ là hai nghi lễ lớn nhất của dân tộc Mường. Ngoài mang ý nghĩa giáo dục con cháu nhớ về cội nguồn và tỏ lòng biết ơn đối với tổ tiên thì đây cũng là dịp để các thành viên trong thôn sum họp, quây quần bên nhau mừng thành quả lao động sau một vụ làm ăn vất vả.

Mở đầu lễ hội cơm mới là nghi thức cúng cơm mới tại thành hoàng của bản Mường. Thầy cúng thực hiện các nghi lễ bày tỏ lòng biết ơn với tổ tiên, trời đất, cầu mong mưa thuận, gió hòa, mùa màng bội thu. Tại lễ cúng, có đại diện già làng, trưởng bản, người có uy tín trong thôn. Trong khuôn khổ của lễ hội, tại sân vận động của thôn đã diễn ra các hoạt động văn hóa - văn nghệ, thể thao và các trò chơi dân tộc đặc sắc như nhảy sạp, đánh mảng, tung còn.

Sau phần cúng lễ, các thành viên trong gia đình quây quần bên nhau cùng thưởng thức thành quả lao động của mình. Trong bữa ăn mừng cơm mới thường có đầy đủ ông bà, cha mẹ, con cháu tụ họp vui vẻ, hàng xóm cũng có thể đến chung vui, họ dành cho nhau những lời hay ý đẹp, động viên nhau cố gắng trong những mùa vụ tiếp theo.

Cuối cùng, khi đã hoàn tất phần nghi lễ, các gia đình đều lựa chọn một vài bó lúa giống tốt để lên gác bếp để giữ vía lúa với tràn trề hy vọng một mùa bội thu mới đang đợi.

Quốc Hương - CTV