Đồng bào Dao vui Tết năm cùng

Đối với đồng bào Dao Quần Chẹt Thanh Hóa, mùa xuân bao giờ cũng đến sớm hơn, từ những nương ngô, vạt lúa và những sắc đào phai chúm chím rung rinh trong gió, cho đến những bộ trang phục truyền thống rực rỡ của những phụ nữ Dao. Năm nào cùng vậy, cứ vào khoảng tháng 11, 12 âm lịch, người Dao Quần Chẹt lại tổ chức Tết năm cùng.

Đồng bào Dao Quần Chẹt tổ chức ăn tết năm cùng vào tháng 11, 12 âm lịch hằng năm.

Như lời của ông Phùng Thanh Khang - người uy tín, trưởng thôn Phú Sơn, xã Cẩm Vân chia sẻ, tết năm cùng đã có từ xa xưa. Theo phong tục, trong một năm, người Dao có 3 cái tết quan trọng, gồm: Tết Thanh minh, Rằm tháng Bảy và Tết năm cùng. Quan trọng nhất vẫn là Tết năm cùng. Đây vừa là dịp để con cháu người Dao báo cáo với ông bà, tổ tiên về thành quả một năm lao động của gia đình, dòng họ; vừa là dịp để con cháu đi làm ăn xa trở về được cùng sum họp đoàn viên. Bởi vậy, vào 2 tháng cuối năm, khi mùa màng đã thu hoạch xong, mỗi gia đình người Dao quần chẹt lại luân phiên tổ chức ăn Tết năm cùng.

Để có thể tổ chức một cái Tết năm cùng thật đầy đủ, tươm tất thì ngay từ những ngày tháng 9 âm lịch, các gia đình trong làng đã phải chuẩn bị gạo nếp ngon, nuôi lợn, nuôi gà để cuối năm khao cả họ. Nếu năm nào họ hàng, bạn bè đến đông thì cái tết được xem là đầm ấm và đông vui, sang năm mới gia đình đó sẽ làm ăn may mắn, phát đạt hơn.

Bà con luôn chuẩn bị tươm tất mọi việc để đón Tết năm cùng.

Đối với người Dao Quần Chẹt thì nghi lễ báo công phải mời các thầy cúng trong làng đến làm lễ. Tùy vào điều kiện kinh tế từng gia đình, làm lễ càng to càng tốt, nhưng lợn, gà trống và bánh dày là những thứ không thể thiếu.

Nét đặc biệt nhất trong cái Tết năm cùng của đồng bào Dao Quần Chẹt chính là món bánh dày. Bánh dày được làm từ gạo nếp dẻo ngon đã được lựa chọn kỹ, sau đó đem ngâm, cho vào hông đồ thành xôi chín, rồi đổ vào cối đá cho 2 thanh niên khỏe mạnh cùng nhau giã. Họ giã đến khi nào những hạt cơm nếp nhuyễn tạo thành một khối dẻo, dứt không ra mới thôi. Sau khi giã nhuyễn, bà con nặn bột thành từng chiếc bánh và rắc lên đó một chút vừng, không cho thêm bất cứ gia vị nào khác.

Các già làng cho biết, từ xa xưa người Dao đã quan niệm rằng: hạt gạo là ngọc của Trời ban cho dân làng, bởi thế, khi làm chiếc bánh dày (tượng trưng cho trời) thì phải để nó trắng trẻo, thơm ngon nhất.

Theo quan niệm, mẻ bánh dày đầu tiên tất cả mọi người không ai được nếm thử, vì đây là mẻ bánh dành để cúng ông bà tổ tiên, từ mẻ bánh thứ hai trở đi mọi người mới được ăn, các cụ cao tuổi là người được mời thưởng thức trước.

Người Dao Quần Chẹt làm món bánh dày cùng bà con.

Theo tục lệ của người Dao Quần Chẹt, tất cả thức ăn đều phải để trên lá chuối tươi, cho dù nhà có điều kiện bao nhiêu đi nữa thì cũng phải làm như vậy. Thầy cúng và các vị chức sắc trong làng sẽ được gia đình bố trí ngồi cao nhất và được phép ăn trước, sau đó, lần lượt đến khách mời của bố mẹ, con cái và anh em nội ngoại. Trước khi dùng bữa, mọi người cùng nâng chén để chúc cho gia chủ sang năm mới gặp nhiều điều may mắn, bình an.

Sau khi đón Tết năm cùng xong, bà con người Dao thường tổ chức các hoạt động văn nghệ nhằm tăng thêm tình đoàn kết, gắn bó cũng như tạo không khí vui tươi, phấn khởi đón chào năm mới. Trong những dịp như thế này, các làn điệu pảo dung lại được cất lên. Pảo dung là một loại hình dân ca của người Dao. Cũng giống như hát khặp của dân tộc Thái, hát xường của dân tộc Mường, pảo dung ra đời và phát triển từ trong lao động sản xuất, từ nhu cầu đời sống tinh thần và tín ngưỡng của cộng đồng dân tộc Dao. Lời ca chuyển tải tâm tư, tình cảm và ước muốn của bà con trong cuộc sống thường ngày. Hát pảo dung được lưu truyền qua nhiều thế hệ, tồn tại cho đến ngày nay và trở thành một nét sinh hoạt văn hóa đặc sắc của người Dao Quần Chẹt.

Tết năm cùng là dịp để bà con gặp gỡ, đắm mình trong điệu hát pảo dung.

Cuộc sống hôm nay của đồng bào Dao đang đổi thay từng ngày. Mặc dù đời sống mới có sự ảnh hưởng của nhiều luồng văn hóa, nhưng bà con vẫn một lòng giữ lấy truyền thống của cha ông để lại. Đó là nền tảng vững chắc để người Dao tồn tại và phát triển bền vững cùng các dân tộc trên dải đất xứ Thanh.

Ái Vân