Kỷ niệm 260 năm Ngày sinh Đại thi hào Nguyễn Du (1765-2025): Bài cuối - Phát huy giá trị di sản của Đại thi hào Nguyễn Du trong kỷ nguyên mới

Đại thi hào Nguyễn Du được thế giới vinh danh là niềm tự hào lớn lao của dân tộc Việt Nam. Nhưng đáng trân trọng hơn là ông được vinh danh từ chính bệ phóng văn hóa - lịch sử dân tộc; và ngược lại, sức sống lâu bền và tầm ảnh hưởng sâu rộng của Nguyễn Du đối với con người và văn hóa Việt Nam từ xưa đến nay, là không thể phủ nhận. Đó là mối quan hệ tương hỗ mà nếu khai thác và phát huy hiệu quả, sẽ góp phần tích cực vào công cuộc xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam thời đại mới.

Khách tham quan Khu lưu niệm Đại thi hào Nguyễn Du tại Tiên Điền, Hà Tĩnh (ảnh: Báo Hà Tĩnh)

“Người đồng hành của mọi thời đại”

Đánh giá về Truyện Kiều và toàn bộ di sản của Nguyễn Du, Nhà thơ Hữu Thỉnh đã khẳng định “Nguyễn Du là người đi tiên phong trong thời đại ông. Từ quan niệm trung, hiếu của một nhà nho, Nguyễn Du chuyển hẳn sang lập trường của chủ nghĩa nhân văn, tất cả bắt đầu từ con người, cho con người. Với truyền thống gia đình thuộc vào đẳng cấp cao trong xã hội phong kiến, lại được hấp thụ một nền giáo dục nghiêm cẩn, Nguyễn Du đã được chuẩn bị để trở thành một trí thức tài danh, phong lưu nhất bậc. Một mặt, ông rất đề cao chữ tài mặt khác ông hết sức coi trọng chữ tâm “Chữ tâm kia mới bằng ba chữ tài”. Chữ tâm ấy là chủ nghĩa nhân văn. Và với chữ tâm ấy ông đã lặn sâu vào mọi kiếp người, sống tận đáy những xung đột, những bi kịch, những nghịch cảnh, những nỗi bất hạnh của con người thời đại ông. Chính vì thế Nguyễn Du vừa phê phán vừa bảo vệ con người, vừa tố cáo cái xấu, cái ác, vừa hết lòng an ủi con người. Do đó ông không những lo âu, nâng đỡ con người khi còn sống, mà còn không ngớt khắc khoải, dõi theo và nâng đỡ con người khi đã trở về thế giới bên kia. Quả là một trái tim vô hạn tin yêu, vô hạn cảm thương với con người. Là một nhà nho tiên phong, một lữ hành đơn độc nhưng với một chữ tâm ấy, Nguyễn Du luôn thuộc về số đông, là nhà thơ của mọi nhà, của mọi kiếp người”.

Với chủ nghĩa nhân đạo cao cả ấy, Nguyễn Du được đánh giá là “Người đồng hành của mọi thời đại”. Bởi dù đã trải mấy trăm năm đầy biến động, nhưng khi hậu thế đọc lại các trước tác của Nguyễn Du vẫn được gợi mở nhiều câu hỏi lớn về dân tộc và thời đại, kế thừa và cách tân, tự do và trách nhiệm.

Khêu ngọn lửa sáng

Trong bối cảnh toàn cầu hóa, cách mạng công nghiệp lần thứ tư và hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, Đại hội XIII của Đảng đặc biệt nhấn mạnh nhiệm vụ xây dựng và phát huy giá trị văn hóa, sức mạnh con người Việt Nam. Trong đó, xác định rõ yêu cầu xây dựng hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa, hệ giá trị gia đình và chuẩn mực con người Việt Nam trong thời kỳ mới, gắn với khơi dậy khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc. Nghị quyết số 33-NQ/TW ngày 9/6/2014 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng “về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước” và Kết luận số 76-KL/TW ngày 4/6/2020, Kết luận số 156-KL/TW, ngày 21/5/2025 của Bộ Chính trị tiếp tục khẳng định văn hóa là nền tảng tinh thần vững chắc của xã hội, là hồn cốt của dân tộc, sức mạnh nội sinh quan trọng bảo đảm sự phát triển bền vững và bảo vệ vững chắc Tổ quốc. Hội nghị Văn hóa toàn quốc năm 2021 nhấn mạnh yêu cầu đặt văn hóa ngang hàng với kinh tế, chính trị, xã hội; coi trọng gìn giữ, phát huy tiếng Việt và các giá trị tinh hoa của văn hóa, văn học, nghệ thuật dân tộc trong kỷ nguyên mới. Dự thảo Văn kiện trình Đại hội XIV của Đảng xác định quan điểm chỉ đạo “phát triển văn hóa, con người là nền tảng”, “phát huy sức mạnh văn hóa, con người thành nguồn lực nội sinh và động lực phát triển” và nhấn mạnh yêu cầu “Bảo tồn và phát huy hiệu quả các giá trị di sản văn hóa gắn với phát triển kinh tế di sản. Xây dựng, phát triển văn học - nghệ thuật xứng tầm với lịch sử văn hóa dân tộc và tầm vóc của công cuộc đổi mới”.

Thực hiện tốt quan điểm, chủ trương của Đảng, việc phát huy di sản của Đại thi hào Nguyễn Du, đặc biệt là kiệt tác “Truyện Kiều” có ý nghĩa quan trọng, góp phần tạo nên chuẩn mực ngôn ngữ, bồi đắp hệ giá trị nhân văn, nhân đạo và bản sắc tâm hồn người Việt. Để hiện thực hóa mục tiêu đó, những năm qua, Đảng, Nhà nước đặc biệt quan tâm bảo tồn, tôn tạo không gian văn hóa Nguyễn Du, trọng tâm là Di tích Quốc gia đặc biệt Khu lưu niệm Đại thi hào Nguyễn Du tại Tiên Điền, Hà Tĩnh (được Thủ tướng Chính phủ xếp hạng tại Quyết định số 1419/QĐ-TTg ngày 27/9/2012). Khu di tích là một quần thể bao gồm các di tích gốc gắn với thân thế, sự nghiệp của Nguyễn Du và dòng họ Nguyễn - Tiên Điền (nhà thờ, mộ phần, đền thờ tổ tiên, không gian văn hóa, thư viện, nhà trưng bày...), được tiếp tục đầu tư tu bổ, tôn tạo theo Quyết định số 376/QĐ-TTg ngày 29/3/2017, hướng tới xây dựng nơi đây thành địa chỉ văn hóa - du lịch tiêu biểu, gắn kết chặt chẽ giá trị di sản của Nguyễn Du với phát triển du lịch văn hóa, dịch vụ, thương mại. Hằng năm, Khu lưu niệm đón hàng vạn lượt khách trong và ngoài nước; nhiều nhà nghiên cứu, học giả, sinh viên đến tham quan, học tập, nghiên cứu, qua đó khẳng định sức sống bền bỉ của di sản Nguyễn Du trong đời sống đương đại và đóng góp thiết thực vào phát triển kinh tế - xã hội của địa phương

Có thể nói, di sản văn hóa của một cộng đồng hay mỗi cá nhân sáng tạo nên, đều đặt một viên để gạch xây cất nên kho tàng di sản văn hóa dân tộc. Trong đó, những ngọn lửa sáng như Nguyễn Du và trước tác lớn nhất của ông - "Truyện Kiều”, có một vị trí vô cùng đặc biệt. Bởi, chỉ xét trên địa hạt văn chương, thì trước tác Truyện Kiều đã giúp hậu thế trả lời câu hỏi “thế nào là một đỉnh cao văn học”, “thế nào là kết tinh các giá trị” - đây vốn đang là một vấn đề thời sự cấp bách và sống còn của đời sống văn học nghệ thuật hiện nay. Do đó, khêu lên ngọn lửa ấy chính là thổi sinh khí văn hóa cổ truyền vào hiện đại, cũng là để một lần nữa khẳng định và vinh danh những đóng góp to lớn của Nguyễn Du đối với lịch sử, văn hóa dân tộc.

Kỷ niệm 260 năm Ngày sinh của Đại thi hào Nguyễn Du (1765 - 2025) không chỉ là dịp tưởng nhớ, tri ân một danh nhân văn hóa thế giới, mà còn là hoạt động có ý nghĩa quan trọng, góp phần cụ thể hóa các nghị quyết, kết luận của Đảng về văn hóa và con người Việt Nam. Đây cũng là dịp để hệ thống chính trị các cấp đổi mới mạnh mẽ nội dung, phương thức tuyên truyền, đưa những giá trị nhân văn, nhân đạo trong di sản Nguyễn Du thấm sâu vào đời sống xã hội, gắn với xây dựng hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa và chuẩn mực con người Việt Nam. Qua đó, góp phần bồi đắp nền tảng tinh thần cho một kỷ nguyên mới phát triển giàu mạnh, thịnh vượng, bền vững, nơi bản sắc văn hóa Việt Nam được gìn giữ, phát huy trong dòng chảy hội nhập quốc tế.

Khôi Nguyên