Làng Hữu Chấp - Làng cách mạng

Như hòn đảo nhỏ nằm gần ngã ba sông, nơi sông Bưởi, sông Mã gặp nhau, trước tháng 8/1945 làng Hữu Chấp, thuộc tổng Hồ Nam, huyện Vĩnh Lộc, phủ Quảng Hóa có nhiều điều kiện thuận lợi để phát triển các phong trào cách mạng. Vươn mình thay đổi, nay làng thuộc xã Vĩnh Lộc, đã trở thành thôn NTM kiểu mẫu.

Nhà văn hóa - khu thể thao làng Hữu Chấp khang trang và sạch đẹp hơn kể từ khi được công nhận thôn NTM kiểu mẫu.

Dưới thời Pháp thuộc, Nhân dân làng Hữu Chấp cũng như nhiều làng quê khác phải sống trong cảnh vô cùng cực khổ bởi những chính sách áp bức, bóc lột rất thậm tệ của thực dân Pháp và quan lại phong kiến. Thời bấy giờ ruộng đất ở đây chỉ có khoảng 30 mẫu công thổ, nhưng lần lượt lọt vào tay lý hương trong làng; chỉ có sáu, bảy mẫu đất loại bạc màu, khô hạn là thuộc về nông dân. Thiếu ruộng lại đóng tô quá cao cuộc sống của người dân thật sự khốn đốn. Ai chậm nộp sưu thuế bị chúng đánh đập. Trong làng có ông Doãn thiếu tiền sưu bị chúng kẹp nát mười đầu ngón tay. Đại bộ phận nông dân không biết chữ, ốm đau bệnh tật không có thuốc men... Cuộc sống của người dân đen tối như không có đường ra, quẩn quanh bao đời trong kiếp sống tủi nhục.

Trước tình cảnh trên, một số người ở làng đã tập hợp nhau lập tổ chức Dân hộ chống lại bọn lý hương trong làng. Giữa lúc ấy ông giáo Tiên - tức đồng chí Trần Hữu Hỡi quê làng Hồ Nam là người được Đảng cử đến làng Hữu Chấp với danh nghĩa kiện giúp cho tổ chức Dân hộ, nhưng thực chất là lĩnh hội ý kiến của Đảng để tuyên truyền giác ngộ, tập hợp quần chúng đấu tranh đòi quyền dân sinh dân chủ. Để che mắt địch, một lớp học chữ Quốc ngữ được mở ra ở giữa làng để ông giáo Tiên vừa dạy học, vừa hoạt động cách mạng.

Được bao bọc bởi sông Mã, sông Bưởi, lại cận kề với một số làng có phong trào cách mạng như Phù Hưng, Phúc Tường, Quang Biểu do đó nhiều cán bộ của Đảng ở Thanh Hóa đã đi về và hoạt động ở Hữu Chấp và được Nhân dân che chở, bảo vệ chăm sóc. Các ông Lê Tiến Bộ, Nguyễn Quyết Chí, Đỗ Văn Quang được Đảng giáo dục, giác ngộ đầu tiên. Năm 1936, đồng chí Lê Hồng Quế cán bộ của Đảng về Hữu Chấp thành lập Hội Ái hữu gồm 17 hộ tham gia. Người đứng đầu là các ông Lê Tiến Bộ, Thi (Nguyễn Quyết Chí), Đỗ Văn Quang. Hội lấy hình thức ái hữu để lồng nội dung tuyên truyền cách mạng, giáo dục quần chúng. Hội đã đến với quần chúng nghèo khó, bằng hình thức giúp đỡ nhau, hỏi thăm nhau khi cưới xin hay lúc ốm đau...

Sau hai năm hoạt động được sự lãnh đạo chặt chẽ sát sao của Đảng, ảnh hưởng của hội ngày càng cao. Hội là niềm tin, là bạn tâm tình của mọi người. Năm 1938, nhân đám tang cố Sinh, hội lại tổ chức mít tinh với hơn 150 người tham gia nhằm tuyên truyền về phong trào đấu tranh đòi quyền dân sinh, dân chủ, chống chủ nghĩa phát xít.

Tháng 7/1939, hội đã tổ chức Nhân dân trong làng đi dự mít tinh do Đảng tổ chức ở thành Tây Giai. Mặc dù đường xa, bọn lý hương theo dõi, đe dọa, nhưng mọi người vẫn đi rất đông.

Được giáo dục, giác ngộ cách mạng, mọi người dân làng Hữu Chấp đã có những cảm tình đặc biệt với cách mạng, với cán bộ. Các đồng chí Trịnh Huy Quang, Lê Hồng Quế, Đỗ Đông Uyên, Nguyễn Đức Nhuận (tức Nâu), Nguyễn Đức Dương, Trịnh Huy Lãng, Trịnh Ngọc Điệt, Trịnh Huy Tự, Cao Ngọc Oanh... khi hoạt động ở đây đã được Nhân dân hết lòng chăm sóc, giúp đỡ và bảo vệ.

Tháng 4/1939, đồng chí Nguyễn Đức Dương, cán bộ Xứ ủy Trung Kỳ được cử về Thanh Hóa công tác. Thực dân Pháp xếp đồng chí Nguyễn Đức Dương là đối tượng nguy hiểm. Ảnh đồng chí Nguyễn Đức Dương được dán khắp nơi, địch treo thưởng 2.000 đồng và chức Cửu phẩm cho ai bắt được, ai che giấu sẽ bị tru di ba họ. Trong khi đó đồng chí Nguyễn Đức Dương đang được người dân làng Hữu Chấp giấu kín trong nhà. Vì tội che giấu, bọn lính và mật thám vào làng khám xét từng nhà; bắt người dân tập trung lại và đánh đập, tra khảo. Hay đồng chí Lê Tiến Bộ được cố Thi giấu trên gác nhà mấy tháng liền. Địch tình nghi, cùm kẹp, khảo tra, nhưng cố vẫn không hề tiết lộ bí mật. Khi được thả ra, cố lại tiếp tục hoạt động bảo vệ cán bộ cách mạng. Có lần đồng chí Trịnh Ngọc Điệt về hoạt động ở làng bị ốm gần một tuần, bà cụ sinh ra cố Thi đã đưa về nhà chăm sóc nuôi nấng như con đẻ của mình.

Ngoài ra, anh Ky, anh Cát đã từng thức suốt đêm đông giá lạnh, chờ đợi để chèo đò đón cán bộ về Hữu Chấp – Vĩnh Lộc hoạt động và đưa cán bộ từ Vĩnh Lộc sang Yên Định. Những lần địch canh gác hoặc bố trí mật thám phục ở bến đò, các anh lại dùng những bè chuối, thuyền thúng đưa cán bộ đi về yên ổn ở các khu vực xa bến đò. Một số chị em phụ nữ trong làng cất giấu tài liệu trong người, gồng gánh để chuyển tài liệu sang Yên Định...

Từ năm 1941, phong trào cách mạng ở làng Hữu Chấp đã phát triển cả bề rộng và bề sâu. Trong làng có 5 người được giao nhiệm vụ đi rải truyền đơn ở các huyện Yên Định, Cẩm Thủy, Vĩnh Lộc và đã hoàn thành tốt nhiệm vụ Đảng giao. Cuối năm 1942, các ông Lê Tiến Bộ, Nguyễn Quyết Chí, Nguyễn Ngọc Thanh đã đứng ra tổ chức cuộc mít tinh lớn tại làng Hữu Chấp để tuyên truyền về mặt trận Việt Minh, về đấu tránh chống Pháp - Nhật. Rồi đầu năm 1944 trong một cuộc họp toàn dân làng, mọi người đã quyết định không nộp thuế cho Nhật, lúa để ăn, để ủng hộ cách mạng.

Đầu tháng 5/1944, Tổng bộ Việt Minh đã ra chỉ thị “Sửa soạn khởi nghĩa”, ngày 10/8/1944 Mặt trận Việt Minh ra lời kêu gọi “Sắm vũ khí đuổi thù chung”. Phong trào rèn vũ khí và xây dựng lực lượng tự vệ của làng Hữu Chấp phát triển mạnh mẽ. Trung đội tự vệ của làng có 45 đội viên, ngày đêm luyện tập bắn súng, đâm lê, võ nghệ... Ngày 19/6/1945 tự vệ làng Hữu Chấp được giao đi cướp chính quyền ở khu vực miền xuôi của huyện Vĩnh Lộc và ngày 29/6/1945 tiếp tục được điều đi bảo vệ các cuộc mít tinh diễn thuyết công khai của Việt Minh ở chợ Bồng, chợ Tây. Việc hoàn thành nhiệm vụ được giao đã góp phần vào thắng lợi của cuộc khởi nghĩa Tháng Tám năm 1945 ở huyện Vĩnh Lộc.

Ghi nhận công lao của cán bộ, đảng viên và Nhân dân làng Hữu Chấp từ khi có Đảng (1930) đến ngày Cách mạng Tháng Tám năm 1945, năm 1964 Đảng và Nhà nước đã tặng Kỷ niệm chương và Bằng có công với nước cho làng Hữu Chấp với thành tích: “Đã nêu cao tinh thần yêu nước, tích cực đấu tranh chống đế quốc và bảo vệ cách mạng, góp phần xứng đáng vào thắng lợi của cuộc cách mạng Tháng Tám”.

Trải qua bao đời làng Hữu Chấp sống trên hòn đảo giữa sông, đất đai bị mất dần, ảnh hưởng đến đất ở và đất sản xuất do xâm thực của các dòng sông. Tháng 8/1976, toàn bộ làng đã phải chuyển cư đến khu vực núi Ngang (Pháp Ngỡ) sinh sống và vẫn giữ tên làng Hữu Chấp.

Phát huy truyền thống cách mạng của quê hương, trong quá trình xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, Nhân dân Hữu Chấp luôn luôn hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao. Gần đây nhất tháng 12/2024, Hữu Chấp được công nhận thôn NTM kiểu mẫu. Hiện nay làng Hữu Chấp thuộc xã Vĩnh Lộc, tỉnh Thanh Hóa.

Bài và ảnh: Lê Khắc Tuế (CTV)