Làng Việt Yên

Vốn xưa kia là vùng đất lầy lội, đồng chiêm trũng, đường sá đi lại khó khăn, sau này, nhờ công sức người dân đào đắp, xây dựng mà làng Việt Yên (nay là phố Việt Yên, phường Quảng Phú) mỗi ngày một đổi thay.

Giếng làng ở phố Việt Yên.

Theo tộc phả họ Nguyễn, cụ khởi tổ là Nguyễn Phúc Tâm, người thôn An Việt Hạ (tổng An Việt) huyện La Sơn (Hà Tĩnh) chạy loạn ra vùng đất này khai canh lập ấp, mưu sinh lâu dài. Thời kỳ đầu vô cùng gian khổ, nhưng cụ Tâm vẫn kiên trì dựng xây cơ nghiệp và trở thành thủy tổ làng Việt Yên.

Nói về lịch sử đất và người Việt Yên ngoài tộc phả các dòng họ thì bài Việt Yên điển tích ca xưa truyền lại cũng ghi rất rõ. Năm Tân Hợi (1251), đời Nguyên Phong triều Trần Thái Tông, khu này đồng trũng quanh năm ngập nước mênh mông nhưng giữa đồng nổi lên hai gò đất giống hình hai con cá chép (lý ngư). Là người am hiểu địa lý phong thủy nên cụ Nguyễn Phúc Tâm cho là có thể ở tốt. Vì gò đất nổi vọt lên giữa đồng nước sâu nên gọi là cồn Vọt. Cụ Tâm ở trên gò cao nhất, gò thấp hơn, cuốc san làm vườn, sau thành tên Cồn Vọt và bái Vườn. Con cháu dòng họ phát triển nhanh chóng thành xóm, thu hút người khắp nơi, trong và ngoài tỉnh đến lập nghiệp. Đời Hậu Lê, làng có tên là Kẻ Vọt. Sau đổi tên là An Việt và cuối thế kỷ XIX đời Đồng Khánh mới đổi thành Việt Yên.

Nói thêm về ông tổ họ Nguyễn - Phúc Tâm, ghi nhớ công ơn tạo dựng làng, Nhân dân đã xây dựng đình làng để thờ tự ông. Sau nhiều năm, có những thời điểm làng bị hạn hán nặng tới 7 - 8 tháng liền, như năm Giáp Ngọ 1294. Cầu mong được có mưa, làng Việt Yên đã tổ chức “tế lễ”. Trong khi tế lễ trời bỗng nhiên mịt mù và xuất hiện một ngọn lửa vụt lên và biến mất. Sau đó, trời đổ mưa to, đồng ruộng đều tràn đầy nước. Điều này cũng đã được ghi trong Việt Yên điển tích ca:

Thành tâm mật đảo hết lòng

Mịt mù bỗng thấy đuốc hồng bốc lên

Sắc không, không sắc khi nên

Hỏa tinh phát biến trời liền mưa sa

Mưa cho một trận băng hà

Phong đăng hòa cốc, dân ca thái bình.

Có lẽ vì sự kiện này mà từ triều Trần cho đến triều Lê đã ban nhiều sắc phong cho Thành hoàng làng cùng các mỹ tự “Hỏa trụ đại vương"; “Thiên trụ thượng đẳng tối cao”...

Có thời kỳ làng Việt Yên được đổi tên là làng Đông Việt.

Ngoài đình làng thì ở đây xưa kia còn có chùa Bói. Dù người dân rất nghèo nhưng vì chùa rất thiêng nên chưa bao giờ thiếu khói hương. Người dân đến đây để cầu bình an, may mắn, đặc biệt là với những người hiếm hoi đường con cái thì thường xuyên lui tới thành tâm gửi gắm thần Phật...

Tiếc là do những biến cố lịch sử, hầu hết chùa, miếu đã không còn. Tuy nhiên, tiếp nối truyền thống xưa, người làng Việt Yên không quản khó khăn, dũng cảm chiến đấu. Trong những năm cuối thế kỷ XIX, trong phong trào văn thân, ông Lĩnh Đường làm thủ lĩnh, đã đóng căn cứ tại thôn Việt Yên để thu nạp nghĩa binh và luyện tập quân sự. Nghĩa quân đóng căn cứ tại đình làng, dựa vào các làng tre gai rậm rạp rèn luyện võ thuật, chuẩn bị vũ khí, lương thực để đánh đuổi thực dân Pháp. Đây là vùng đất địa thế hiểm trở và chỉ có một con đường độc đạo ra vào khó khăn. Quân Pháp đã tăng cường khám xét, bắt bớ và tra tấn dã man những người yêu nước, thậm chí sát hại người dân vô tội, thiêu hủy nhà cửa để uy hiếp. Tuy nhiên, ngay cả lý trưởng làng Việt Yên là Trần Văn Tơn bị thực dân Pháp đưa đi xét hỏi thậm chí bị đưa ra chém đầu hòng thị uy dân làng nhưng ông vẫn một mực không khai báo, sẵn sàng hy sinh bản thân.

Giới thiệu với chúng tôi về làng Việt Yên trước đây, ông Nguyễn Bá Châu, Bí thư Chi bộ kiêm Tổ trưởng tổ dân phố Việt Yên, cho biết: Làng xưa nay chỉ còn trong ký ức của những người cao tuổi. Lớp cháu con nhìn thấy thấp thoáng dáng hình của làng trong ngày hội (13 tháng Giêng) khi các ông bà quần áo chỉnh tề, hân hoan ra giếng đình rồi rước kiệu thành hoàng đi khắp làng.

Làng trong phố bình yên và gần gũi.

Làng xưa, phố nay đã thay đổi hoàn toàn. Nằm ở phường Quảng Phú có diện tích rộng lớn, phố Việt Yên nay có 351 hộ với gần 1.300 khẩu, có tổng diện tích là 91,5ha trong đó diện tích đất nông nghiệp là 50ha. Ngoài trồng lúa, Nhân dân trong làng trồng nhiều cây hoa màu, chủ yếu là khoai lang. Sau này là các nghề phụ như trồng bông, trồng dâu nuôi tằm, dệt vải, dệt lụa, kéo chỉ, thêu may, chăn nuôi gia súc và đánh bắt thủy sản... đã dần thay đổi cuộc sống. Đến nay, các ngành nghề khác như xây dựng, dịch vụ thương mại, vận tải... đem lại thu nhập bình quân là hơn 75 triệu đồng/người/năm.

Nếu như hầu hết các làng trong phố đã “biến dạng” vì quá trình đô thị, thì đến làng Việt Yên xưa, phố Việt Yên nay vẫn cảm nhận được về hồn làng. Không gian bình yên, tĩnh lặng và con người thì ấm áp thân thiện. Từ những con ngõ nhỏ, tiếng cười nói, thăm hỏi khi gặp người làng cho thấy sự thân quen và gần gũi, dễ chịu chỉ có ở không gian văn hóa làng...

* Bài viết có sử dụng tư liệu sách Lịch sử Đảng bộ xã Quảng Đông, 1949-2018, NXB Công an Nhân dân, 2018.

Bài và ảnh: Chi Anh