Chuyển đổi đất đai và nỗi niềm sinh kế

Đất đai là nguồn tài nguyên quý giá của mỗi địa phương. Khi mà xu hướng đô thị hóa, công xưởng hóa ngày càng trở nên phổ biến, thì việc chuyển đổi, sử dụng đất đai sao cho hiệu quả, tránh những hệ lụy, là điều không hề dễ.

Mới đây anh họ tôi lên chơi nhà phàn nàn là sắp tới chưa biết sẽ phải làm gì. Anh là một nông dân chính hiệu, từng sống khỏe trên điền thổ của làng mình bằng nghề canh nông với thứ cây trồng chủ lực của địa phương.

Ở xã tôi nghề trồng cây thuốc lào từ nhiều năm nay được xem là nguồn thu nhập chủ yếu của nông dân. Đây là loại cây có giá trị kinh tế cao nhất huyện Nga Sơn ở thời điểm hiện tại, đem lại niềm vui cho rất nhiều nông gia.

Để có tay nghề trồng và chế biến thuốc lào ngon như ở quê tôi, người dân đã phải mất rất nhiều năm tích lũy kinh nghiệm. Người dân ở một số xã lân cận cũng đã thử trồng thuốc lào nhưng rồi đều phải bỏ dở giữa chừng.

Mỗi mùa thu hoạch thuốc lào thường đi kèm với những dự định của nông dân trong làng. Có thể là dự định mua sắm phương tiện, cũng có thể là sửa sang lại nhà cửa, mua thêm điền thổ...

Cây thuốc lào nhìn thì đơn giản, nhưng đã thực sự đổi đời dân làng. Trước đây người dân trong làng còn có nghề phụ là đan lát, nhưng sau đó thì họ bỏ hẳn, chuyên tâm vào canh tác cây thuốc lào.

Nhưng giờ thay cho niềm vui, anh họ tôi lại đầy lo âu mỗi khi nhắc đến thứ cây xóa đói, giảm nghèo, niềm tự hào của của dân làng.

Lần về làng gần nhất tôi không còn nhận ra một cánh đồng rộng lớn mà tuổi thơ tôi đã gắn liền với nó. Ngổn ngang đất cát, bê tông, máy móc đang len vào. Còn hôm rồi thì anh họ tôi bảo khu dân cư này đang mở bán đất nền. Một số khu đất hiện đang trồng thuốc lào cũng đã có thông báo thu hồi.

Một sào thuốc lào có thu nhập bằng nhiều sào lúa, nhưng so với bán đất nền thì nó lại chưa bằng. Người ta đang nhìn thấy cái lợi ấy và quyền quyết định thuộc về người có trách nhiệm. Tầm nhìn sẽ thôi thúc họ giữ lại đất canh tác cho nông dân lâu dài hay chuyển đổi sang đất ở.

Đương nhiên việc có lợi cho ngân sách của xã sẽ được lựa chọn. Nhưng sinh kế của những nông dân từng canh tác cây thuốc lào trên đất ấy sẽ chuyển đổi thế nào, thì lại chưa có ai chọn hộ lúc này. Đây cũng là tình trạng chung ở rất nhiều địa phương trong vùng đô thị hóa hoặc công xưởng hóa...

Chuyển đổi mục đích sử dụng đất đang là câu chuyện thời sự trên khắp cả nước. Tôi cứ vẫn vơ nghĩ rằng đô thị hóa, công xưởng hóa là cần thiết, nhưng có vội vàng quá không khi có nhiều diện tích “bờ xôi, ruộng mật” trong thời gian qua đã bị san lấp, chia lô bán nền, nhiều người dân nơi khác đến ở.

Những người dân từng bám vào đất ấy để canh tác sẽ ra sao, và chắc chắn sẽ chẳng có sinh kế nào ở thời điểm hiện tại có thể đem lại nguồn thu nhập như trồng cây thuốc lào cả.

Cây thuốc lào khiến người dân quê tôi vất vả nhưng là niềm vui. Bây giờ họ được giải phóng sức lao động, nhưng khó để nói là còn vui được nữa.

Cây trồng vẫn đóng vai trò quan trọng trong ngành nông nghiệp, và những cây có giá trị kinh tế cao luôn được khuyến khích trồng. Ứng xử với cây thuốc lào như thế liệu có vội vàng hay không?

Xã tôi đã được công nhận đạt chuẩn nông thôn mới trong đó có tiêu chí thu nhập. Rồi sẽ còn những khu dân cư khác ra đời, cây thuốc lào trước sau rồi cũng phải nhường chỗ, thu nhập của người dân dần sa sút. Lúc ấy thu nhập trên địa bàn liệu có còn đảm bảo ở khung tiêu chí “nông thôn mới” nữa hay không?

Tôi bất chợt nghĩ đến lời một bài hát của nhạc sỹ Lê Minh Sơn rằng: "Bên cạnh làng tôi đất bán hết rồi/Chỉ còn nho nhỏ nghĩa địa xa xa... /Đàn trâu lững thững qua cầu đất bán hết rồi đàn trâu về đâu”...

Những làng quê đang ầm ào chuyển mình đô thị hóa, công xưởng hóa và xây dựng nông thôn mới. Một sự nỗ lực khẳng định sức vươn cũng như tạo dấu ấn về nguồn thu cho ngân sách địa phương. Nhưng hãy để làng quê luôn là nơi muốn sống và có thể sống khỏe của dân làng, cũng chính là hình ảnh đẹp cho những người làng đi xa mỗi khi nghĩ về bằng những quyết định sáng suốt.

Hoàng Phố