Những “báu vật sống” người dân tộc thiểu số (Bài 3): Tiếp lửa gìn giữ truyền thống văn hóa

Những đóng góp quan trọng của đội ngũ nghệ nhân giúp nguồn mạch văn hóa được gìn giữ, tiếp nối, trao truyền và không ngừng phát triển. Do vậy, chính sách hỗ trợ, đãi ngộ kịp thời của Nhà nước, địa phương chính là động lực, tiếp sức giúp các nghệ nhân truyền nghề và giữ nghề.

Thực hành diễn xướng dân gian dân tộc Dao, xã Cẩm Liên, huyện Cẩm Thủy (cũ) năm 2024. Ảnh tư liệu

“Như cánh chim không mỏi”

Ở độ tuổi 83, Nghệ nhân Ưu tú (NNƯT) Nguyễn Đình Đương, dân tộc Mường, thôn Yên Thắng, xã Ngọc Liên, tỉnh Thanh Hóa vẫn còn minh mẫn với giọng nói khỏe khoắn. Ông được các thế hệ người Mường nơi đây kính trọng vì là người say mê, nhiệt huyết và am hiểu về văn hóa dân tộc, trong đó có diễn xướng Mo Mường. Từ năm lên 12 tuổi, ông Đương đã được các cụ truyền lại các bài mo, từ mo trong đám tang đến cầu lành, cầu mát, làm vía... trong các gia đình. Chẳng có sách vở nào mà chỉ bằng hình thức truyền miệng, học thuộc lòng theo lời của các cụ, ấy vậy mà những bài mo trong đám tang “thâu đêm suốt sáng” cứ vậy tuôn chảy, kể về cuộc đời của một con người từ khi sinh ra, lớn lên và theo về với tổ tiên... Năm ông lên 16 tuổi, bố ông là ông Nguyễn Đình Dần mất, từ đó ông một mình với hành trình gìn giữ, trao truyền lại cho các thế hệ. Là đời thứ 5 được các cụ truyền lại các bài mo, đến nay, ông đã dạy mo Mường cho 22 người trong làng, xã, khu vực lân cận. Năm 2022, Nguyễn Đình Đương vinh dự được Nhà nước phong tặng danh hiệu NNƯT ở loại hình di sản diễn xướng mo Mường. Ông Đương phấn khởi chia sẻ với chúng tôi rằng, năm 2024, ông được Nhà nước quan tâm hỗ trợ kinh phí dành cho nghệ nhân dân tộc thiểu số, ngoài số tiền hơn 11 triệu đồng, ông được tặng 2 chiếc mâm đồng quý. Món quà là niềm động viên quý báu với ông.

Các nghệ nhân dân tộc Thái biểu diễn và thực hành tại Lễ hội Sết boóc mạy.

Ông không khỏi lo lắng, nếu thế hệ trẻ không có ý thức giữ gìn, mo Mường sẽ dần mai một. Ông mong muốn Nhà nước, địa phương tiếp tục quan tâm, tổ chức các lớp tập huấn truyền dạy văn hóa dân tộc Mường nói chung, mo Mường nói riêng cho thế hệ trẻ; tiếp tục dành nguồn kinh phí để đào tạo, bồi dưỡng, tiếp lửa truyền thống để văn hóa dân tộc luôn đồng hành cùng sự đổi mới của quê hương.

Tiếp sức để nghệ nhân truyền nghề và giữ nghề

Hiện nay, tỉnh Thanh Hóa có 66 NNƯT, 3 Nghệ nhân Nhân dân (NNND) trong lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể, trong đó có 2 NNND và 8 NNƯT là người dân tộc thiểu số. Trong số NNND có bà Phạm Thị Tắng, dân tộc Mường, sinh năm 1945, làng Lỏ, xã Minh Sơn - người góp phần gìn giữ, phát huy lễ hội truyền thống Pồn Pôông đã được công nhận di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Những đóng góp quan trọng của đội ngũ nghệ nhân giúp nguồn mạch văn hóa các dân tộc được gìn giữ, tiếp nối, trao truyền và không ngừng phát triển. Những năm qua, Đảng, Nhà nước, địa phương luôn quan tâm, hỗ trợ nhằm mục đích góp phần nâng cao đời sống vật chất, tinh thần, tạo niềm tin, động lực để các nghệ nhân cùng nhau đoàn kết, giữ gìn, phát huy những giá trị văn hóa truyền thống các dân tộc. Trong đó, Chính phủ ban hành Nghị định 109/2015/NĐ-CP ngày 28/10/2015 (có hiệu lực từ ngày 1/1/2016) quy định trợ cấp sinh hoạt hàng tháng, bảo hiểm y tế, hỗ trợ chi phí mai táng đối với NNND, NNƯT có thu nhập thấp, có hoàn cảnh khó khăn.

Ngoài ra, Dự án 6: Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch thuộc Chương trình phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021-2030, giai đoạn I: 2021-2025, với rất nhiều nhiệm vụ quan trọng, trong đó có nhiệm vụ 4 về hỗ trợ NNND, NNƯT người dân tộc thiểu số. Theo báo cáo của Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Thanh Hóa, tính đến 31/12/2024, trong giai đoạn 2021-2025, Thanh Hóa có 21 nghệ nhân là người dân tộc thiểu số được hỗ trợ kinh phí nhằm ghi nhận, tôn vinh sự đóng góp trong công tác bảo tồn, phát huy giá trị di sản, khuyến khích những “báu vật nhân văn” có thêm nhiều hoạt động, sáng tạo và trao truyền di sản văn hóa cho các thế hệ kế cận.

Nghệ nhân Ưu tú Nguyễn Đình Đương, dân tộc Mường, thôn Yên Thắng, xã Ngọc Liên.

Ngày 23/11/2024, Quốc hội đã ban hành Luật Di sản văn hóa (sửa đổi) gồm 9 chương, 102 điều, theo đó có nhiều chính sách mới nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho nghệ nhân, chủ thể di sản văn hóa phi vật thể, người thực hành di sản, cùng những quy định về tạo điều kiện để nghệ nhân, người thực hành có thể đóng góp hơn nữa vào hoạt động bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể.

Cụ thể, Điều 13, 14 Chương II, Luật Di sản văn hóa (sửa đổi) quy định chính sách đối với nghệ nhân, chủ thể của di sản văn hóa phi vật thể. Nghệ nhân, chủ thể di sản văn hóa phi vật thể được Nhà nước xét tặng danh hiệu vinh dự Nhà nước và thực hiện các hình thức tôn vinh khác theo quy định của pháp luật về thi đua - khen thưởng; hỗ trợ tài chính, vật chất cho hoạt động duy trì thực hành, truyền dạy, sáng tạo, trình diễn, để bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể; hỗ trợ về kinh phí và vật chất cho việc thành lập, tổ chức cho hoạt động của các câu lạc bộ, nhóm. NNND, NNƯT được Nhà nước phong tặng được hưởng trợ cấp sinh hoạt hàng tháng, hỗ trợ tiền đóng bảo hiểm y tế, được hỗ trợ chi phí mai táng khi chết; có chế độ, chính sách đặc biệt ưu tiên nghệ nhân, chủ thể di sản văn hóa phi vật thể của đồng bào dân tộc thiểu số... Ngoài các chính sách quy định, căn cứ điều kiện phát triển kinh tế - xã hội, khả năng cân đối ngân sách, huy động các nguồn lực xã hội, UBND cấp tỉnh trình HĐND cùng cấp quyết định chế độ đãi ngộ nghệ nhân, chủ thể di sản văn hóa phi vật thể trên địa bàn. Thiết nghĩ, khi Luật Di sản văn hóa (sửa đổi) ban hành có hiệu lực, các ngành chức năng, địa phương đưa luật vào cuộc sống, góp phần tiếp thêm động lực để nghệ nhân, những người nắm giữ di sản tiếp tục truyền lửa cho các thế hệ.

Bài và ảnh: Thảo Nguyên