Phát triển không gian văn hóa trong lòng phố thị (bài 3): Giữ gìn và phát huy

Trong dòng chảy phát triển không ngừng của phố thị, những không gian văn hóa (KGVH) đã và đang trở thành nhịp cầu nối quá khứ với hiện tại, lưu giữ dấu ấn bản sắc và tạo nên sức sống riêng cho đô thị. Giữ gìn và phát huy những giá trị ấy không chỉ là trách nhiệm của chính quyền và cộng đồng, mà còn là cách để phố thị phát triển bền vững hơn, giàu bản sắc hơn trong tương lai.

Làng cổ Đông Sơn, một KGVH đặc biệt của phường Hạc Thành.

Trong nhịp phát triển sôi động của đô thị Thanh Hóa, phường Hạc Thành không chỉ là “trái tim” hành chính, chính trị, văn hóa của tỉnh, nơi đây còn bảo tồn nhiều di tích, công trình lịch sử có ý nghĩa, tạo nền tảng quý báu cho việc phát triển KGVH ngay giữa lòng phố thị. Hiện nay, phường còn lưu giữ nhiều di tích văn hóa nổi tiếng như Thái miếu Nhà Hậu Lê, chùa Đại Bi, khu tưởng niệm Bác Hồ, danh thắng núi Mật Sơn... Cùng với đó là dấu ấn của các làng nghề xưa: nghề hương Quán Giò, hàng Đồng chuyên đồ đồng, làng Mật làm hoa giấy... Nét “làng trong phố” vẫn được phường gìn giữ và phát huy. Đây chính là nền tảng để phát triển KGVH Việt mang sắc thái riêng của Hạc Thành.

Phát triển KGVH, phường đã triển khai nhiều mô hình gắn với đời sống cộng đồng. Tiêu biểu, là các hoạt động tại phố đi bộ Phan Chu Trinh, KGVH Quảng trường Lam Sơn, duy trì lễ hội truyền thống ở Thái miếu Nhà Hậu Lê, chùa Đại Bi... xây dựng nhà văn hóa tổ dân phố trở thành điểm sinh hoạt cộng đồng. Các hoạt động văn nghệ, thể thao, trò chơi dân gian thường xuyên được tổ chức, góp phần gắn kết cộng đồng. Đặc biệt, phong trào “Người dân Hạc Thành nói lời hay, làm việc tốt” đã trở thành điểm nhấn trong xây dựng nếp sống văn minh đô thị.

Bà Nguyễn Thị Thanh Hiền, Phó Chủ tịch UBND phường Hạc Thành, cho biết: “Việc phát triển KGVH mang nhiều ý nghĩa. Không chỉ gìn giữ truyền thống, giáo dục thế hệ trẻ, mà còn nâng cao đời sống tinh thần cho người dân, xây dựng nếp sống văn minh, đồng thời tạo sức hút với khách du lịch, thúc đẩy dịch vụ và kinh tế. Văn hóa, theo đó, trở thành sức mạnh mềm - linh hồn của đô thị hiện đại”.

Để tiếp tục giữ gìn và phát triển KGVH trong lòng phố thị, phường Hạc Thành đề ra nhiều giải pháp trọng tâm. Trước hết, phường chú trọng hoàn thiện quy hoạch tổng thể, gắn việc bảo tồn các di tích, làng nghề và không gian sinh hoạt truyền thống với phát triển đô thị hiện đại. Việc ứng dụng công nghệ số như VR360, thuyết minh tự động, hệ thống thông tin du lịch thông minh... sẽ giúp quảng bá di sản hiệu quả hơn, đưa hình ảnh văn hóa Hạc Thành đến gần hơn với cộng đồng và du khách.

Song song với đó, các KGVH cộng đồng như phố đi bộ, nhà văn hóa, khu sinh hoạt dân cư sẽ tiếp tục được mở rộng và đa dạng hóa hoạt động, tạo môi trường sinh hoạt phong phú, hấp dẫn. Việc gắn văn hóa với du lịch, dịch vụ cũng được xác định là hướng đi bền vững, vừa góp phần nâng cao đời sống tinh thần, vừa tạo động lực phát triển kinh tế địa phương. Đồng thời, phường đẩy mạnh xã hội hóa, huy động nguồn lực từ Nhân dân và doanh nghiệp. Sự chung tay của cộng đồng không chỉ tạo thêm tiềm lực để đầu tư, mà còn khẳng định vai trò chủ thể của người dân trong việc giữ gìn bản sắc văn hóa. Với những định hướng trên, phường Hạc Thành đặt mục tiêu xây dựng diện mạo đô thị văn minh, hiện đại, nhưng vẫn gìn giữ được hồn cốt văn hóa Việt, xứng đáng với vị thế trung tâm chính trị, văn hóa của tỉnh Thanh Hóa.

Công viên Hội An, KGVH được nhiều người dân xứ Thanh yêu thích.

Tuy nhiên, KGVH hiện nay chủ yếu phát triển ở các đô thị lớn và tại những phường trung tâm, nơi có lợi thế về hạ tầng, di tích và dân cư. Trong khi đó, ở nhiều phường khác, việc hình thành và duy trì KGVH vẫn còn hạn chế, thiếu sự đầu tư đồng bộ và chiều sâu. Điều này đặt ra yêu cầu cần có giải pháp toàn diện, để việc giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa được lan tỏa rộng khắp, không chỉ dừng lại ở các điểm trung tâm.

Nhà nghiên cứu văn hóa Hà Huy Tâm cho rằng: “Việc phát triển KGVH tại các đô thị không thể thực hiện theo một khuôn mẫu cứng nhắc, mà cần dựa trên những khảo sát, điều tra xã hội học cụ thể để nắm bắt nhu cầu thụ hưởng của cộng đồng. Bởi lẽ, mỗi địa phương có một đặc điểm dân cư, một bề dày truyền thống văn hóa khác nhau, nên KGVH được xây dựng cũng phải mang hơi thở, bản sắc riêng. Một KGVH ở phường trung tâm đông đúc, thiên về giao lưu, kết nối có thể khác hẳn với KGVH ở ngoại thành, nơi cộng đồng đề cao sự yên tĩnh, tính sinh hoạt cộng đồng. Chính vì vậy, sự linh hoạt trong quy hoạch và đầu tư, gắn với đời sống thực tiễn, mới là yếu tố quyết định để KGVH thật sự trở thành nơi đáp ứng nhu cầu tinh thần của người dân, đồng thời góp phần lưu giữ và phát huy giá trị truyền thống”.

Ông Tâm cũng nhấn mạnh, để KGVH thực sự phát huy hiệu quả: “Bên cạnh nguồn lực từ ngân sách Nhà nước, rất cần có chính sách khuyến khích, kêu gọi xã hội hóa. Khi doanh nghiệp, tổ chức và cá nhân cùng tham gia đầu tư, đóng góp, các KGVH sẽ có thêm nguồn lực để đa dạng hóa hoạt động, nâng cao chất lượng phục vụ. Đây không chỉ là cách giảm áp lực cho ngân sách, mà còn tạo cơ hội để cộng đồng gắn bó và đồng hành trong việc gìn giữ, phát triển văn hóa. Thực tế cho thấy, những KGVH được hình thành từ sự chung tay của nhiều thành phần xã hội thường có sức sống lâu bền, hấp dẫn hơn, bởi chúng phản ánh đúng nhu cầu và mong muốn của người dân, những chủ thể trực tiếp thụ hưởng”.

Bài và ảnh: Vân Phan