Tâm tư trên những vùng chè (Bài 2): Khi chè trở thành cây... thoát nghèo

Từ cây chè dân dã, bằng kinh nghiệm và cả khát vọng phát triển kinh tế, người dân trồng chè ở Bình Sơn (Triệu Sơn) đã tạo nên những sản phẩm chất lượng, đưa chè trở thành cây trồng giá trị.

Sau những ngày “ngủ đông”, sang mùa xuân đồi chè xanh mát của gia đình anh Trịnh Đình Huy bước vào mùa thu hoạch mới.

Vùng đất Bình Sơn được biết đến là thủ phủ trồng chè lớn nhất xứ Thanh. Trên đất Bình Sơn những năm gần đây, cây chè đã và đang góp phần vào sự phát triển kinh tế địa phương, giúp người dân ổn định đời sống.

Cách trung tâm huyện Triệu Sơn khoảng 25km, Bình Sơn được bao bọc bởi núi trùng điệp, đồi lượn sóng, cũng nhờ đó mà nơi đây có khí hậu trong lành, mát mẻ.

Năm 1992, chương trình phủ xanh đất trống đồi trọc đã tạo điều kiện để cây chè “bén rễ” ở Bình Sơn. Thổ nhưỡng và khí hậu là lợi thế lớn tạo nên chất lượng vượt trội cho cây chè. Thấm thoát, chè đã gắn bó với đất và người Bình Sơn hơn 30 năm.

Tuy nhiên, như nhiều cây trồng khác, cây chè ở đất Bình Sơn cũng trải qua nhiều thăng - trầm. Đã có thời gian chè phủ kín núi đồi Bình Sơn, rồi lại có những khoảng thời gian, như cách nói của cố nhà nghiên cứu Hoàng Tuấn Phổ thì “bà chúa chè” phải nhường chỗ cho “ông hoàng mía”. Đó là khi cây mía “thịnh vượng”, hàng loạt vườn chè bị chặt bỏ. Tuy nhiên, với lợi thế và giá trị kinh tế mà cây chè mang lại, hơn 10 năm trở lại đây, cây chè đã được xác định là cây trồng chủ lực - “cây thoát nghèo” ở Bình Sơn.

Cây chè mang lại niềm vui, góp phần vào sự phát triển kinh tế cho xã Bình Sơn.

Sinh ra ở vùng đất Bình Sơn, anh Trịnh Đình Huy, sinh năm 1984, sau khi tốt nghiệp đại học đã quyết định trở lại quê nhà, làm kinh tế từ cây chè. Trước đó, gia đình anh có 4ha đất trồng cây lâu năm, song diện tích chè chỉ chiếm 0,5ha. Năm 2015, anh Trịnh Đình Huy thuyết phục gia đình, dành toàn bộ đất cho việc trồng chè. "Lúc bấy giờ, gia đình cũng có băn khoăn. Nếu chuyển sang trồng chè thì thành công chưa biết thế nào. Nhưng khi thấy được quyết tâm của con nên chúng tôi cũng đồng ý" - ông Trịnh Đình Chung (bố anh Huy) nhớ lại.

Cùng với việc cải tạo đất, đầu tư hệ thống tưới, anh Trịnh Đình Huy đã mạnh dạn thay đổi toàn bộ giống chè cũ. Theo anh Huy, giống chè cũ trồng bằng hạt, già cỗi, nếu chỉ bán chè thô (tức chè xanh) thì cho giá trị kinh tế thấp, còn dùng để chế biến chè khô thì khó hiệu quả. Sau nhiều lần đến tham quan, học hỏi kinh nghiệm tại các địa phương trồng chè lớn ở Phú Thọ, Thái Nguyên,... anh quyết định phải thay giống chè cũ bằng giống chè mới PH8 và chè lai F1 (trồng cành). Anh Huy cho biết: "Thời gian đầu thực sự rất khó khăn. Việc đầu tư cho mỗi hecta chè hết cả trăm triệu. 10 năm trước, với một người trong tay chưa có gì thì đó thực sự là số tiền rất lớn. Tuy nhiên, rất may sau đó, giống chè mới chỉ sau 2 năm đã cho thu hoạch. Loại chè này cho nhiều búp, năng suất và chất lượng cao hơn nhiều so với giống chè cũ. Nếu được chăm sóc cẩn thận, giống chè mới sẽ cho thu hoạch khoảng 25 - 30 năm”.

Đến thời điểm hiện tại, sau 10 năm trồng và chăm sóc, toàn bộ diện tích chè của gia đình anh Trịnh Đình Huy đã “khép tán”, sản lượng chè tươi ước đạt 60 tấn/năm. Trung bình, khoảng 5 - 6kg chè tươi sẽ cho ra 1kg chè khô (chè búp). Với giá bán từ khoảng 150 - 450 nghìn đồng/kg, tùy vào chất lượng và loại chè. Năm 2024, sau khi trừ mọi chi phí, mỗi hecta chè gia đình anh Trịnh Đình Huy thu về khoảng 175 triệu đồng.

Không chỉ phát triển kinh tế cho gia đình, anh Trịnh Đình Huy còn tạo việc làm cho hơn 10 lao động tại địa phương. Trừ những tháng mùa đông, cây chè “nghỉ ngơi”, nuôi cây, còn lại các tháng trong năm, trung bình thu hoạch 2 lần/tháng. Việc hái chè thủ công cần đến nhiều lao động. Bà Hà Thị Thi (người dân tộc Thái xã Bình Sơn) cho biết: “Tôi gắn bó với công việc hái chè cho gia đình anh Huy suốt 7 năm qua. Nếu thời tiết nắng ráo thuận lợi, tiền công tôi kiếm được từ 150 - 200 nghìn đồng/ngày". Bà Ngân Thị Thực, một hộ trồng chè ở Bình Sơn, cho biết thêm: “Diện tích trồng chè của gia đình không nhiều lại là giống chè cũ, chủ yếu chỉ dùng để bán lá (chè xanh), giá trị kinh tế thấp, nhiều thời điểm không có người mua. Gia đình tôi đang tính đến việc phải thay đổi, cải tạo đất, trồng giống chè mới”.

Chè Bình Sơn đã được công nhận sản phẩm OCOP.

Là người có kinh nghiệm trong việc trồng, chăm sóc và chế biến chè ở Bình Sơn nhiều năm, bà Lê Thị Tuyết (chủ cơ sở sản xuất, chế biến chè Lê Thị Tuyết), cho biết: “Gia đình tôi có 2ha chè, tất cả đều là giống chè mới (chè Long Vân và chè lai F1). Từ nguyên liệu lá và búp chè, chúng tôi chế biến thành chè xanh túi lọc và chè búp khô. Trong đó, riêng chè búp khô có giá bán lẻ từ 300 - 600 nghìn đồng/kg".

Năm 2024, diện tích chè trên đất Bình Sơn được trồng mới là 20ha. Đến thời điểm hiện tại, toàn xã Bình Sơn hiện có hơn 220ha chè (bao gồm giống chè cũ và mới), trong đó có 10ha chè đã được quy hoạch vùng nguyên liệu trồng theo tiêu chuẩn VietGAP - quy trình trồng, chăm sóc tuân thủ yêu cầu kỹ thuật. Một trong những niềm tự hào với người trồng chè Bình Sơn là địa phương đã có 2 sản phẩm được công nhận OCOP là chè sạch Bình Sơn (4 sao) và chè xanh túi lọc (3 sao).

Xác định chè là cây trồng chủ lực, thời gian qua chính quyền địa phương đã tuyên truyền, động viên người dân cải tạo đất, thay đổi giống chè phù hợp. Ông Hoàng Văn Giáp, Chủ tịch UBND xã Bình Sơn, cho biết: "Trên địa bàn xã có hơn 200 hộ trồng chè. Hiện tại, giống chè cũ (chè trồng hạt) vẫn chiếm phần lớn. Để phát huy hiệu quả kinh tế của cây chè trên đất Bình Sơn thì một trong những vấn đề đang được đặt ra là phải quy hoạch vùng trồng và thay đổi giống chè mới”.

Dù còn nhiều vấn đề đang được đặt ra song với hiệu quả kinh tế mang lại, cây chè đã và đang thực sự góp phần nâng cao đời sống kinh tế, góp phần thay đổi diện mạo cho vùng đất Bình Sơn.

Bài và ảnh: Khánh Lộc