Thái phó, Thủy Quận công Vũ Sư Thước

Là tướng giỏi thời Lê Trung hưng, có công giúp vua Lê đánh lui các cuộc chiến của quân Mạc, Vũ Sư Thước còn được biết đến là người có công vào sự phát triển của Vũ Xá xưa, tức Vũ Thành, xã Hậu Lộc ngày nay.

Di tích lịch sử văn hóa đền thờ và lăng mộ Vũ Sư Thước được tôn tạo khang trang bằng nguồn xã hội hóa.

Tổ tiên ông vốn người miền ngoài, đến khoảng thế kỷ XIII, một nhánh họ Vũ vào đất Sơn Nam Hạ lập nên làng ấp mới (được cho là một số làng thuộc huyện Bình Lục, tỉnh Hà Nam cũ). Đến thế kỷ XV, khi khởi nghĩa Lam Sơn đánh đuổi giặc Minh xâm lược, người họ Vũ đã vào xứ Thanh, lập nên làng Vũ Xá mới (tên làng Vũ Xá được hiểu là làng do người họ Vũ đến sinh sống, có công lập nên). Vũ Xá khi xưa thuộc tổng Du Trường, huyện Thuần Lộc, về sau đổi tên thành thôn Vũ Thành, xã Mỹ Lộc (huyện Hậu Lộc cũ). Hiện nay, thôn (làng) Vũ Thành thuộc xã Hậu Lộc. Vũ Sư Thước được sử sách ghi chép là một tướng đánh thủy trí dũng thời Lê Trung hưng. Ông có nhiều công trạng trong “phù Lê, diệt Mạc”.

Vũ Sư Thước sống vào giai đoạn vương triều rối ren, đất nước loạn lạc. Năm 1555, nhà Mạc sai Thọ Quận công dẫn chiến thuyền đánh vào Thanh Hóa. “Sư Thước cùng các tướng phục binh đón đánh ở sông Biện Hạ. Tiết chế bên ngụy là Thọ Quận công thua chạy, nhảy xuống dòng sông; Sư Thước bắt được và bắt cầm tù binh hơn 10 tỳ tướng, còn khí giới thì nhiều không kể xiết” (sách Kinh đô Vạn Lại - Yên Trường).

Vũ Sư Thước với những công trạng lập được, triều đình Lê - Trịnh phong tước Quận công. Đồng thời, để đề phòng quân Mạc tiến đánh bằng đường biển, ông cùng An Quận công Lại Thế Khanh được Thái sư Trịnh Kiểm giao trấn cửa biển.

Năm 1561, quân Mạc tập trung binh thuyền đánh vào Thanh Hóa. Trước sức mạnh chiến thuyền của phe “Bắc triều”, Vũ Sư Thước và Lại Thế Khanh không thể chống đỡ, đành phải rút về giữ đất An Trường (Yên Trường - Vạn Lại).

Trên đà thắng, quân Mạc tiếp tục đánh vào cửa sông Yên Trường (được cho là thuộc huyện Yên Định cũ) nhằm tiến lên đánh sách Vạn Lại. Tuy nhiên đã bị phục binh của Vũ Sư Thước chặn đánh, hàng trăm tướng sĩ phe quân Mạc bị tiêu diệt. Bấy giờ, phía quân Lê - Trịnh lại được thêm viện binh nên sức phản công càng mạnh, buộc quân Mạc phải rút lui khỏi Thanh Hóa.

Năm 1565, nhân lúc quân Lê - Trịnh tiến đánh Sơn Nam, “Mạc Kính Điển lại đem thủy binh vượt biển vào cửa Linh Trường đánh chiếm các huyện Thuần Hựu (Hậu Lộc) và Hoằng Hóa. Vũ Sư Thước cấp báo... Thái sư Trịnh Kiểm cho thêm viện binh. Trịnh Kiểm cử Lộc Quận công đem quân ứng cứu. Chiến sự diễn ra ác liệt trên sông Trà Giang thuộc tổng Du Trường và Chi Nê (huyện Hậu Lộc ngày nay)” (sách Địa chí Hậu Lộc). Trong trận này, tướng Vũ Sư Thước khi phản công đã rơi vào phục binh của quân Mạc nên bị đánh úp. Sau đó, ông may mắn thoát nạn.

Cuộc chiến Nam - Bắc triều giữa nhà Mạc ở ngoài phía Bắc và triều Lê- Trịnh ở Thanh Hóa vẫn chưa thể phân thắng, bại. Việc một triều đình Lê - Trịnh được các cựu thần nhà Lê, danh sĩ bốn phương và người dân ủng hộ là mối lo lớn với nhà Mạc. Vì thế, năm 1570, Trịnh Kiểm qua đời, binh quyền được trao cho người con cả là Trịnh Cối. Tuy nhiên Trịnh Cối vốn hèn nhác, lại không được lòng quân sĩ, bấy giờ tướng sĩ trong quân Lê - Trịnh nhiều người hướng về Trịnh Tùng (người con thứ của Trịnh Kiểm). Theo sử liệu, nhân sự lục đục ấy, Mạc Kính Điển đã dẫn 10 vạn đại quân cùng 700 chiến thuyền vào Thanh Hóa, mang theo quyết tâm đánh tan quân Lê - Trịnh.

Quân Mạc dẫn đại binh và chiến thuyền cùng lúc đánh vào nhiều cửa biển ở Thanh Hóa, như Thần Phù, Linh Trường, Hội Triều... sức tấn công như vũ bão, khói lửa ngút trời khiến quân Lê - Trịnh không khỏi bị áp đảo.

Theo sách Kinh đô Vạn Lại - Yên Trường, bấy giờ Vũ Sư Thước đang giữ ở cửa biển Linh Trường, Hội Triều. “Quân Mạc vào cướp, thế giặc rất mạnh; Trịnh Cối sợ hãi mưu hàng, ông khóc can rằng: “Tiên vương (tức Trịnh Kiểm) vì nước phục thù rửa thẹn đã cùng ngụy Mạc huyết chiến hơn 30 năm, khi mất giao phó hết cho Minh công toàn quân mấy vạn, số thóc đủ ăn 10 năm; Ví thử chưa thể đón giặc quyết chiến, thì hãy nên cầu viện nơi hành tại, cáo cấp với thứ công tử (tức Trịnh Tùng), để giải tỏa mối thù hằn, dẹp bỏ sự hờn giận, cùng nhau cố gắng giữ vững (cơ nghiệp) chứ sao lại chịu khuất thuân trước giặc thù?”. Nhưng Cối không nghe lời mà cùng bọn Lại Thế Mỹ ra hàng Mạc. Sư Thước muốn đem quân bản bộ về nơi hành tại, nhưng lòng quân sĩ nghi ngại không chịu theo; bất đắc dĩ ông phải theo mọi người đến yết kiến Kính Điển”..

Thái phó, Thủy Quận công Vũ Sư Thước có nhiều công trạng trong sự nghiệp Trung hưng nhà Lê.

Tuy nhiên, sau đó Vũ Sư Thước đã bí mật sai người mang thư về ngầm báo với vua Lê tạ tội. Nhận được thư vua Lê chấp thuận, ông đã dẫn theo 500 quân trở về. Vua Lê sai Vũ Sư Thước dẫn quân tiên phong đến đánh quân Mạc ở Lôi Tân. Bấy giờ, Vũ Sư Thước lại chiêu dụ được hơn 1.000 người cùng theo. Trận Lôi Tân được ví như trận đánh “chuộc tội” của Vũ Sư Thước, và ông đã giành thắng lợi khiến quân Mạc phải lui binh.

“Khi nhà Lê tiến ra Bắc truy quét quân Mạc, Vũ Sư Thước cũng dẫn đầu một đạo quân ra Bắc. Lúc hành quân qua quê cha đất tổ (Vũ Xá, Bình Lục, Sơn Nam Hạ) ông đã tuyển thêm binh sĩ tại đây. Truyền thuyết dân gian và gia phả họ Vũ ở Vũ Xá (Bình Lục) còn kể chuyện ông đồ Bùi Toại ở ấp La Tu (bên cạnh ấp Vũ Xá) cưỡi bò vàng đi theo Vũ Sư Thước phù Lê diệt Mạc” (Địa chí Hậu Lộc). Với nhiều công trạng, ông đã được vua Lê phong Thái phó. Theo sử sách, Thái phó Vũ Sư Thước từng được vua Lê cử tham gia đoàn sứ sang nhà Minh.

Khi có tuổi, ông được vua cho về quê nhà ở làng Vũ Xá (tức làng Vũ Thành, xã Hậu Lộc ngày nay) an hưởng tuổi già. Tại đây, ông tổ chức cho dân đắp đường, đào mương, khai khẩn đất hoang, phát triển sản xuất, mở chợ buôn bán, dạy nghề đan lát... Nhờ đó mà cuộc sống người dân ngày một khấm khá, Vũ Xá cũng nhanh chóng trở thành một làng quê sầm uất.

Ông Vũ Ngọc Đường, trưởng chi 1 họ Vũ ở làng Vũ Thành, chia sẻ: “Bởi những công lao to lớn với triều đình và làng mạc, dòng họ, sau khi mất cụ được triều đình ban sắc và người dân, con cháu trong dòng họ lập đền thờ phụng, qua các triều đại về sau nhiều lần được ban sắc phong. Trải qua 4 thế kỷ, đền thờ và lăng mộ cụ ở làng Vũ Thành vẫn được con cháu gìn giữ. Năm 2020, đền thờ được tôn tạo khang trang bằng nguồn xã hội hóa. Hằng năm, vào ngày 10/11, người dân và con cháu dòng họ lại theo chân nhau về Di tích lịch sử văn hóa đền thờ và lăng mộ Vũ Sư Thước tổ chức lễ hội. Đó cũng là dịp để hậu thế bày tỏ lòng biết ơn công lao tiền nhân”.

(Bài viết có tham khảo, sử dụng nội dung trong sách Kinh đô Vạn Lại- Yên Trường; Địa chí Hậu Lộc, NXB Khoa học xã hội, 2017).

Bài và ảnh: Khánh Lộc