Thổ Phụ - làng có công với nước

Làng Thổ Phụ xưa thuộc tổng Cao Mật, huyện Vĩnh Lộc. Hiện nay làng Thổ Phụ thuộc xã Vĩnh Tiến (Vĩnh Lộc). Làng nằm bên tả ngạn sông Mã và cách Thành Nhà Hồ khoảng 1km về phía Tây - Nam.

Cổng làng Thổ Phụ, xã Vĩnh Tiến (Vĩnh Lộc).

Trước năm 1945, làng Thổ Phụ có khoảng 100 gia đình với gần 450 người. Người dân làng Thổ Phụ có tinh thần yêu nước và có phong trào cách mạng sôi nổi liên tục. Những năm 1924 - 1928, làng có ông Vũ Văn Huyền, thường gọi là giáo Huyền đã về Hậu Lộc liên lạc với Đinh Chương Dương và một số người khác tham gia vận động người đi xuất dương về làm cách mạng, tham gia chủ trương cứu nước của Phạm Hồng Thái và Nguyễn Thái Học. Sau đó, ông tham gia thanh niên Tân Việt, Hội Việt Nam cách mạng Thanh Niên và đã trở thành chiến sĩ cộng sản và đã có nhiều hoạt động cách mạng bí mật trong những năm đầu xây dựng tổ chức Đảng.

Dưới sự lãnh đạo của Đảng, tiếp nối con đường cách mạng của Vũ Văn Huyền, nhiều người con của làng Thổ Phụ đã tích cực tham gia hoạt động cách mạng trước năm 1945 như: Lê Đình Quỷnh, Lê Đình Huỗn, Nguyễn Văn Chí, Nguyễn Trọng Vĩnh, Nguyễn Văn Hùng, Phạm Quảng Lai, Lê Văn Khoa, Phạm Văn Lân, Vũ Văn Kháng, Phạm Văn Huế, Phạm Bảng, Lê Đình Diễn...

Thực hiện chủ trương của Tỉnh ủy về việc thành lập Ủy ban vận động cách mạng các phủ, huyện. Trong tháng 7-1938, tại nhà ông Nguyễn Thành Khải (Lý Kim) ở làng Phương Giai đã có cuộc họp thành lập Ủy ban vận động cách mạng của huyện Vĩnh Lộc. Ủy ban gồm 10 người, đồng chí Lê Văn Thiệp, Tỉnh ủy viên tỉnh Thanh Hóa 1931 - 1934 làm Trưởng ban, trong đó làng Thổ Phụ có hai người là các đồng chí: Nguyễn Văn Chí và Lê Đình Quỷnh.

Thời kỳ Mặt trận Dân chủ Đông Dương có phong trào truyền bá chữ Quốc ngữ và sách báo cách mạng, sách báo tiến bộ được lưu hành khá phổ biến. Tháng 5-1938, hiệu sách “Thanh Hóa thư quán”, được thành lập tại thị xã Thanh Hóa. Từ thị xã Thanh Hóa, hội đọc sách báo được tổ chức rộng rãi ra nhiều huyện trong tỉnh. Cuối năm 1938 làng Thổ Phụ đã tổ chức nhóm đọc sách báo và truyền bá chữ Quốc ngữ. Sau này “Thanh Hóa thư quán” bị mật thám theo dõi và kiểm soát, các đồng chí lãnh đạo và cán bộ “Thư quán” phải chuyển về các huyện, trong đó có về làng Thổ Phụ được Nhân dân tận tình giúp đỡ. Đồng chí Lê Văn Thiệp đã giới thiệu chị Đông, chị Cúc về ở nhà bà Nhàn, bà Tường để hoạt động.

Trong phong trào đấu tranh cách mạng ở làng Thổ Phụ có nhiều người được giác ngộ và tham gia hoạt động từ lúc cách mạng đang còn gặp nhiều gian khó, điển hình như hai anh em ruột Lê Đình Quỷnh và Lê Đình Huỗn. Lê Đình Quỷnh hoạt động từ năm 1936 trong phong trào Mặt trận Dân chủ ở huyện Vĩnh Lộc, tháng 7-1939 đồng chí bị địch bắt và kết án một năm tù giam tại nhà lao Thanh Hóa. Tháng 7-1940 đồng chí được ra tù và tiếp tục hoạt động cách mạng, và đã hy sinh. Đồng chí Lê Đình Huỗn còn có tên là Lê Văn Kẽm tham gia cách mạng từ năm 1938 đến năm 1941 bị địch bắt giam ở Buôn Mê Thuột. Ra tù đồng chí được Ủy ban khởi nghĩa tỉnh Thanh Hóa cử lên chỉ đạo việc cướp chính quyền ở các huyện miền núi phía Tây Thanh Hóa và có thời gian giữ chức Phó Chủ tịch Ủy ban cách mạng lâm thời huyện Cẩm Thủy. Trong kháng chiến chống Pháp, đồng chí Lê Đình Huỗn được điều vào quân đội và đã hy sinh anh dũng.

Ở làng Thổ Phụ còn có Nguyễn Trọng Vĩnh lớn lên đi làm công nhân Nhà máy in Hà Nội. Đồng chí đã tham gia hoạt động cách mạng thời kỳ Mặt trận Dân chủ Đông Dương (1936 - 1939). Đồng chí Nguyễn Trọng Vĩnh bị địch tìm bắt ở làng Thổ Phụ và bị đi tù ở Đắc Lây 5 năm (1940 - 1945). Ra tù, đồng chí tiếp tục hoạt động cách mạng và trở thành thiếu tướng Quân đội nhân dân Việt Nam. Năm 1960 đồng chí được bầu là Ủy viên dự khuyết Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Phó Trưởng ban Thường trực Ban Tổ chức Trung ương Đảng, rồi làm Bí thư Tỉnh ủy Thanh Hóa (1961 - 1963) và giữ nhiều chức vụ khác.

Tháng 11-1939, Trung ương Đảng ra quyết định thành lập Mặt trận thống nhất dân tộc phản đế Đông Dương thay cho Mặt trận Dân chủ Đông Dương. Ở làng Thổ Phụ từ đầu năm 1940 đồng chí Lê Đình Huỗn, rồi đến đồng chí Phạm Văn Lân tổ chức những người được giác ngộ vào mặt trận phản đế cứu quốc. Những hội viên phản đế cứu quốc là đội viên tự vệ. Lúc này làng Thổ Phụ có 13 người trong đội tự vệ có nhiệm vụ là mỗi khi có cán bộ về họp ở cơ sở thì đội viên làm nhiệm vụ canh gác bảo vệ cuộc họp, bảo vệ cán bộ thoát ly đang bí mật công tác trong làng, bảo vệ cơ quan làm báo “Đuổi giặc nước” của Đảng bộ tỉnh.

Báo “Đuổi giặc nước” do các đồng chí Tố Hữu, Lê Tất Đắc, Hoàng Tiến Trình sau khi được cử về chỉ đạo phong trào cách mạng ở Thanh Hóa đã được giới thiệu về làng Thổ Phụ. Tại nhà đồng chí Phạm Văn Lân, tháng 7-1942, báo “Đuổi giặc nước” ra số 1 và tháng 8-1942 ra số 2.

Từ tháng 9-1940, Nhật vào Đông Dương, thực dân Pháp đầu hàng và cấu kết với Nhật để thống trị và bóc lột Nhân dân ta. Các cơ sở cách mạng bị lục soát, tìm kiếm khám xét bất kể ngày đêm. Được cơ sở cách mạng và Nhân dân che chở cơ quan làm báo “Đuổi giặc nước” và các đồng chí lãnh đạo đều an toàn. Phát xít Nhật còn thi hành các chính sách vơ vét rất độc ác, chúng bắt Nhân dân ta nhổ lúa, nhổ ngô để trồng bông, trồng đay. Tiêu biểu cho phong trào đấu tranh là cuộc đấu tranh chống Nhật của Nhân dân huyện Vĩnh Lộc là cuộc đấu tranh của làng Thổ Phụ đuổi Nhật cướp đất trồng đay.

Lần thứ 3, vào đầu năm 1944 bọn Nhật lại kéo đến làng Thổ Phụ. Theo kế hoạch đã bàn, làng phân công người canh gác ở các con đường và đã vận động ông Phạm Văn Tuynh (tức ông Đoàn Lơi) làm ngòi nổ đầu tiên trong cuộc đấu tranh chống Nhật của làng. Hôm đó bọn Nhật đến làng Thổ Phụ, chúng đỗ xe trên đường, rồi xuống đồng đánh đập những người đang cày bừa, sau đó vào làng đi tìm hội đồng Lý hương bắt dẫn ra đồng nhận ruộng. Lúc đó ông Đoàn Lơi dùng trống mõ của làng đánh liên hồi, lập tức tất cả người dân trong làng, người ngoài đồng tay cầm cào, cầm cuốc, cầm gậy la thét và tiến thẳng về phía quân Nhật để tấn công chúng, bảo vệ mình. Ông Đoàn Lơi tay cầm con dao cò (dao dài, cán dài) nét mặt hung dữ xông thẳng vào bọn Nhật thét “tao không sợ, tao sẽ cho bọn bay chết”. Trước thái độ dữ tợn của ông Đoàn Lơi và dân làng, bọn Nhật (và tay sai) vô cùng sợ hãi vội vàng lên xe biến mất. Từ đó dân làng Thổ Phụ mới được yên ổn làm ăn.

Để chuẩn bị Tổng khởi nghĩa giành chính quyền theo chỉ đạo của Mặt trận Việt Minh, từ tháng 5-1945, làng Thổ Phụ đã thành lập một trung đội tự vệ với trên 30 cán bộ, chiến sĩ do Phạm Xuân Lai làm trung đội trưởng, mỗi đội viên được trang bị một thanh kiếm dài. Trung đội tổ chức tập luyện và chờ lệnh. Sáng ngày 19-8-1945, trung đội tự vệ làng Thổ Phụ đã tham gia giành chính quyền thắng lợi ở huyện Vĩnh Lộc.

Trong quá trình tham gia phong trào đấu tranh giành chính quyền (1930 - 1945), làng Thổ Phụ có 13 gia đình được tặng Bằng có công với nước, có 9 người đã được công nhận Lão thành cách mạng và 4 người là cán bộ tiền khởi nghĩa. Tự hào hơn hết là ngày 28-1-1964 Chính phủ đã tặng Bằng có công với nước cho làng Thổ Phụ với thành tích “Đã nêu cao tinh thần yêu nước tích cực đấu tranh chống đế quốc và bảo vệ cách mạng góp phần xứng đáng vào thắng lợi của cuộc cách mạng Tháng Tám”.

Phát huy truyền thống yêu nước và cách mạng của quê hương, trải qua các cuộc kháng chiến chống xâm lược, trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, trong công cuộc đổi mới đất nước... làng Thổ Phụ đã luôn luôn hoàn thành và hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ. Năm 2020, Thổ Phụ được công nhận làng nông thôn mới kiểu mẫu.

Thổ Phụ - làng có công với nước xưa, đến nay đã được đầu tư xây dựng các công trình kết cấu hạ tầng, như: đường giao thông, nhà văn hóa, hệ thống đèn chiếu sáng. Ngoài việc phát triển kinh tế, người dân trong thôn còn tự giác, hăng hái tham gia làm đẹp đường làng, ngõ xóm, trồng hoa ven đường, giữ gìn vệ sinh chung. Ánh sáng cách mạng đã rọi soi cho lớp thế hệ hôm nay dựng xây quê hương giàu đẹp.

Bài và ảnh: Lê Khắc Tuế